Chiến sự Ukraine một năm khốc liệt, gió bất ngờ đổi chiều

Sự im lặng đáng sợ trước cơn bão

Cuối năm 2022, Ukraine đã có một chiến dịch phản công chớp nhoáng và rất thành công khi đánh bật quân Nga khỏi nhiều vị trí ở Kharkov và Kherson, giành lại được một vùng diện tích rộng lớn.

Sau đó, mùa đông lạnh giá kéo tới, trừ điểm nóng Bakhmut vẫn tiếp diễn khốc liệt, toàn bộ chiến trường gần như đóng băng. Nhiều nhà quan sát nhận định đây có thể chỉ là sự im lặng đáng sợ trước cơn bão.

Quả đúng vậy, nhân đà chiến thắng, quân đội Ukraine tự tin lên một kế hoạch còn lớn hơn, đó là chiến dịch phản công mùa xuân - hè 2023.

Lúc này, lực lượng Kiev lớn mạnh thực sự khi loạt chiến thắng liên tiếp của họ khiến Mỹ và phương Tây hồ hởi viện trợ quân sự quy mô lớn, trong đó có việc xây dựng, huấn luyện và trang bị cho 9 lữ đoàn Ukraine theo chuẩn NATO. Các đơn vị này được mệnh danh là những "nắm đấm thép", sẽ là nòng cốt cho chiến dịch phản công sắp tới.

Moscow phần nào đoán được ý đồ của Kiev là sẽ tìm mọi cách đột phá trên hai hướng quan trọng là Kherson và Zaporizhia để tiến tới biển Azov, "đánh sập cây cầu" đất liền nối Nga với Crimea.

Phó Tư lệnh chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine, tướng Sesgey Surovikin, quyết định rút lực lượng về những nơi hiểm yếu để chuyển sang thế phòng ngự chủ động. Ông cho xây dựng các tuyến phòng ngự kiên cố mà người ta hay gọi là "trận đồ Surovikin" với hệ thống công sự, hào chống tăng, hàng rào răng rồng kết hợp với những bãi mìn khổng lồ có chiều sâu tới cả km.

Ngoài ra, vũ khí trang bị tiến tiến, nhất là pháo binh và tên lửa chống tăng Nga đã tính toán các "tọa độ chết", chỉ chờ xe tăng thiết giáp đối phương xông lên là khai hỏa dồn dập.

Rõ ràng hai bên đều ra sức chuẩn bị cho một cuộc đối đầu nảy lửa, có thể dẫn tới những bước đột phá lớn, mang tính bước ngoặt. Trong lúc Kiev tích tụ lực lượng để tung đòn phản công sấm sét, Moscow cũng sẵn sàng nghênh chiến. Đến khi Ukraine khai hỏa (ngày 4/6), trận địa phòng ngự mà Nga có khoảng 9-10 tháng xây dựng đã rất vững chắc.

Bakhmut - Chiến trường khốc liệt

Bakhmut (hay còn gọi là Artemovsk) - nằm ở phía bắc Donetsk - là tâm điểm của các đợt giao tranh gay gắt giữa Nga và Ukraine trong nhiều tháng. Trước xung đột, thành phố này có tới hơn 70.000 dân, là đầu mối giao thông quan trọng kết nối đến Donbass, và từng là trung tâm hậu cần trọng yếu của quân đội Ukraine đóng quân trong khu vực khi Nga bắt đầu phát động chiến dịch quân sự đặc biệt.

Quân đội Nga với chủ công là các chiến binh thuộc tập đoàn quân sự tư nhân Wagner hạ quyết tâm hạ Bakhmut bằng mọi giá, còn Ukraine cũng quyết "tử thủ". Giao tranh khốc liệt đến mức cả hai bên giành giật từng ngôi nhà, từng góc phố.

Theo Reuters, Serhiy Cherevatyi, người phát ngôn của Bộ chỉ huy quân sự phía đông Ukraine, cho biết: "Những trận chiến đẫm máu chưa từng có trong những thập niên gần đây diễn ra ngay giữa khu đô thị của thành phố Bakhmut".

Đã có thời điểm tưởng như Bakhmut sụp đổ đến nơi, tình hình nghiêm trọng tới mức ngày 8/3, Tổng thư ký Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) Jens Stoltenberg nói: "Những gì chúng ta thấy là Nga đang tung thêm quân, huy động nhiều lực lượng hơn. Những gì họ thiếu về chất lượng thì cố gắng bù đắp bằng số lượng. Họ cũng chịu tổn thất lớn, nhưng chúng tôi không thể loại trừ khả năng Bakhmut cuối cùng sẽ thất thủ trong những ngày tới".

Tuy nhiên, bất chấp những đợt tấn công dữ dội của Wagner, lực lượng Kiev vẫn trụ vững gần hai tháng rưỡi nữa.

Tới ngày 20/5, trận chiến mới coi như kết thúc, Sputnik đưa tin, trong một đoạn video phát trên Telegram, Yevgeny Prigozhin, người đứng đầu Wagner, tuyên bố: "Hôm nay, ngày 20/5, lúc 12h trưa, Bakhmut đã hoàn toàn trong tầm kiểm soát của chúng tôi".

Đây được coi là một chiến thắng quan trọng của Moscow bất chấp việc phía Kiev phủ nhận thành phố thất thủ, mặc dù xác nhận tình hình ở đây đang rất nguy cấp.

Cũng theo ông Prigozhin, từ ngày 25/5, Wagner sẽ bắt đầu rút các đơn vị của mình khỏi thành phố để nghỉ ngơi và tái huấn luyện, đồng thời thiết lập nên "các tuyến phòng thủ cần thiết".

Ông Prigozhin thông tin thêm rằng quyền kiểm soát thành phố sẽ được bàn giao lại cho Bộ Quốc phòng Nga.

Wagner nổi loạn và cái chết của Prigozhin: Nước Nga dậy sóng

Không lâu sau chiến thắng Bakhmut, nước Nga lại rung chuyển, tập đoàn quân sự tư nhân Wagner do Evgeny Prigozhin lãnh đạo đã phát động một cuộc nổi loạn, bắt đầu vào tối thứ Sáu (23/6) và kéo dài đến thứ Bảy (24/6) khi cáo buộc quân đội Nga tấn công các doanh trại dã chiến của họ.

Bất chấp việc Bộ Quốc phòng Nga nhanh chóng bác bỏ, ông trùm Prigozhin thông báo rằng lực lượng của ông ta đang bắt đầu cuộc "hành quân vì công lý" với kế hoạch tiến đến Moscow.

Vào đầu giờ ngày thứ Bảy (24/6), một đoàn xe bọc thép của Wagner, bao gồm cả xe tăng, tiến vào thành phố phía nam Rostov. Trong thành phố, các thành viên của Wagner giành quyền kiểm soát trụ sở của Quân khu phía Nam mà không cần giao tranh. Một số tiếng súng được nghe thấy ở Rostov sau đó trong ngày, nhưng không có thương vong nào được báo cáo.

Tuy nhiên, họ đã thất bại trong việc tập hợp các đơn vị khác và cuối cùng phải hủy bỏ cuộc "hành quân vì công lý" tới Moscow sau khi đạt được thỏa thuận với chính quyền. Thỏa thuận, bao gồm ân xá cho ông Prigozhin, được Tổng thống Belarus, Aleksandr Lukashenko đứng ra làm trung gian.

Điện Kremlin nói rằng, để tránh đổ máu, cuộc điều tra hình sự đối với ông Prigozhin về việc kêu gọi nổi loạn vũ trang bị hủy bỏ và đích thân Tổng thống Vladimir Putin đảm bảo an ninh để ông Prigozhin sang Belarus.

Người phát ngôn của Tổng thống Putin, Dmitry Peskov, nói thêm rằng các thành viên của Wagner sẽ không bị truy tố do "những thành tích của họ trên tiền tuyến" ở Ukraine. Bên cạnh đó, ông Peskov nói một số thành viên Wagner đã từ chối tham gia cuộc nổi loạn có thể ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng nếu muốn.

Đến ngày 23/8, một vụ tai nạn đã xảy ra khiến một chiếc máy bay tư nhân lao xuống đất ở vùng Tver, khiến cả 3 thành viên phi hành đoàn và 7 hành khách trên máy bay thiệt mạng.

Bộ này cho biết chiếc máy bay phản lực Embraer 135BJ Legacy 600 đang trong hành trình từ Moscow đến St. Petersburg vào thời điểm xảy ra vụ việc. Theo Reuters, ngày 27/8, Ủy ban Điều tra Nga công bố kết quả xét nghiệm di truyền, xác nhận danh tính của 10 người chết trong vụ tai nạn máy bay, trong đó có cả ông trùm Prigozhin.

Kể từ đó, Wagner mờ dần và gần như vắng bóng. Hầu hết các tay súng của công ty quân sự tư nhân này đã ký hợp đồng và chiến đấu theo mệnh lệnh chỉ huy của Bộ Quốc phòng Nga.

Ukraine chính thức phản công: Giao tranh khốc liệt

Ngày 4/6, sau thời gian chờ đợi căng như dây đàn, Kiev tiến hành chiến dịch phản công quy mô lớn. Tuy nhiên, giữa lúc chiến sự diễn ra ác liệt, Ukraine không hề đưa ra tuyên bố chính thức nào về việc này.

Hướng tấn công chính là Zaporizhia, tại khu vực Orekhov, lực lượng Kiev đánh thẳng vào phòng tuyến vững chắc mà Moscow dành nhiều tháng để xây dựng. Cuối tháng 6, đầu tháng 7, cuộc tiến công của Kiev lên đến đỉnh điểm nhưng vẫn không chọc thủng được tuyến phòng thủ của quân Nga.

Kết quả là họ chẳng những không xuyên thủng hàng phòng thủ đối phương mà còn để lại đống xe tăng và xe bọc thép bị bắn cháy, vương vãi khắp nơi ở phía bắc làng Rabotino, cách thị trấn Orekhov 5km. "Trận đồ Surovikin" của Nga vẫn đứng vững.

Bất chất tổn thất nặng nề, Kiev vẫn không từ bỏ mục tiêu, tung tất cả những gì có trong tay vào tham chiến, tấn công thành từng đợt liên tục và liên tục như những "cơn sóng người" nhằm khiến quân Nga mệt mỏi và căng thẳng liên tục. Quả thực, lực lượng Kiev khiến đối phương gặp khó khăn nhất định để rồi nhích lên dần dần.

Vào ngày 25/8, Lữ đoàn tấn công đường không số 82 đã đạt được "bước đột phá lớn" với sự giúp đỡ của các đơn vị khác, chiếm được làng Rabotino sau khi tấn công hạ gục tòa nhà cuối cùng trong làng. Thắng lợi này chính là "quả ngọt" thực sự đầu tiên và cũng là duy nhất mà Kiev giành được trong chiến dịch phản công.

Hai Quân đoàn 9 và 10 dự bị chiến lược đã đưa hết các lực lượng vào chiến đấu, nhưng kết quả chỉ là dừng bước ở làng Rabotino.

Gió đổi chiều

Có thể nói, đã có thời điểm tưởng chừng như phòng tuyến của Nga có thể sụp đổ khi các đơn vị ở tiền tuyến tổn thất nặng nhưng hầu như không được tăng viện hoặc thay quân.

Lực lượng Ukraine tiến tới hàng răng rồng đầu tiên, truyền thông phương Tây kỳ vọng Kiev sẽ có thêm bước đột phá lớn hơn để tiến thẳng tới biển Azov, nhưng cuối cùng vẫn không thể tiến thêm được chút nào.

Cuối tháng 11, phía Nga tuyên bố chiến dịch phản công Ukraine đã chấm dứt sau tổn thất rất lớn. Tiếp đó, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu ngày 1/12 cho biết, lực lượng vũ trang Ukraine mất hơn 125.000 binh sĩ và 16.000 đơn vị vũ khí sau 6 tháng phản công. Phía Kiev không bình luận về thông tin do Moscow đưa ra nhưng tuyên bố vẫn đang tiếp tục tấn công.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg thừa nhận Ukraine không đạt được bước tiến đáng kể nào trên chiến trường.

"Tuy nhiên, từ góc độ thành công quân sự, Kiev vẫn đạt được thành tựu lớn, như tấn công các cơ sở quân sự của Moscow ở sâu phía sau tiền tuyến, phá hủy máy bay và trực thăng của Moscow. Và dù không có hạm đội, Ukraine vẫn có thể buộc Nga phải di chuyển các tàu trên Hạm đội Biển Đen tới Novorossiysk, giúp khai thông hành lang ngũ cốc ở Biển Đen... Đây là một thành tựu to lớn", Tổng thư ký NATO nhấn mạnh.

Ukraine đang đứng trước thử thách nghiêm trọng do chiến dịch phản công không đạt kết quả như kỳ vọng, các "nắm đấm thép" do NATO huấn luyện và trang bị tổn thất nặng. Ngược lại, Moscow tích lũy được lực lượng mạnh hơn rất nhiều để tiến hành các đợt tấn công tuy không lớn nhưng diễn ra trên hầu hết các mặt trận.

Lực lượng sứt mẻ của Ukraine phải căng ra chống đỡ, vá được chỗ nọ lại thủng chỗ kia, cộng thêm với viện trợ nước ngoài bất ngờ sụt giảm mạnh khiến họ rơi vào thế bị động, không đủ khả năng giữ vững thành quả của chiến dịch phản công.

Thời cơ đến, Nga đồng loạt tấn công ở nhiều nơi. Ngày 25/12, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Shoigu báo cáo với Tổng thống Putin rằng "Marinka đã xong". Đây được coi là thắng lợi lớn thứ hai trong năm nay của Moscow, sau khi giành được Bakhmut hồi tháng 5.

Tuy vậy, Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ cho rằng, việc Moscow kiểm soát hoàn toàn Marinka chỉ là chiến thắng mang tính chiến thuật, không đủ để tạo đà cho lực lượng họ có thêm bước đột phá lớn.

Tình hình của Ukraine ở Avdiivka và trên trục từ Bakhmut tới Chasov Yar khá căng thẳng, nguy cơ để mất hai thành phố chiến thuật quan trọng này hoàn toàn có thể xảy ra trong thời gian tới. Chính Tổng tham mưu trưởng quân đội Ukraine cũng thừa nhận rằng Avdiivka có thể sụp đổ trong 2-3 tháng nữa.

Xét về thế, có thể khẳng định gần như chắc chắn rằng cuộc phản công quy mô lớn của Ukraine đã thất bại với con số thiệt hại khổng lồ cả người và trang bị mà không đạt được những kết quả đáng kể nào.

Xác định viện trợ sẽ giảm và không đủ lực để tiến hành thêm các chiến dịch phản công mới, đích thân Tổng thống Zelensky đã đi thị sát chiến tuyến, sau khi nghe báo cáo, ông ra mệnh lệnh đặc biệt: gấp rút triển khai phòng thủ trên khắp các hướng trọng yếu. Như vậy, Ukraine xác định phải chuyển từ thế trận tấn công sang phòng thủ chiến lược. 

Xét về lực, sau khi ném vào chiến trường những đơn vị tinh nhuệ được NATO huấn luyện và trang bị trong cuộc phản công bất thành, cũng như các gói viện trợ quân sự giảm dần, Kiev đang lâm vào thế bi đát, họ cố gắng tổng động viên để bổ sung binh sĩ.

Khi nguồn viện trợ từ Mỹ và phương Tây giảm, Ukraine cũng không thể xoay sở để duy trì bộ máy nhà nước và quân đội khổng lồ trong thời chiến.

Trong tuyên bố mới nhất, Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine, Andriy Yermak nói, Ukraine có nguy cơ thua trong xung đột với Nga nếu Quốc hội Mỹ không chấp thuận việc tiếp tục viện trợ cho Kiev.

"Nếu viện trợ dành cho Ukraine đang được thảo luận tại Quốc hội Mỹ bị trì hoãn không được thông qua là mối nguy cơ lớn đối với chúng tôi. Thiếu nguồn viện trợ từ Mỹ, chúng tôi không thể tiếp tục giành lại các vùng lãnh thổ và tiềm ẩn nguy cơ thất bại rất lớn trong cuộc xung đột với Nga", ông Andriy Ermak cho biết.

Tất nhiên, Nga đang thúc đẩy quá trình này đi nhanh hơn, tiến hành phản công trên nhiều mặt trận mới như: Avdiivka, Kupyansk, Rabotino hay Krynki…

Dù hiện tại, vẫn còn quá sớm để nói ai sẽ giành chiến thắng cuối cùng, nhưng Nga đang ở thế chủ động với nguồn lực không hạn chế.