Trung Quốc dừng ưu tiên phát triển ô tô điện, thị trường sẽ đi về đâu?

Trong một sự chuyển hướng bất ngờ về chính sách, Trung Quốc đã loại ô tô điện ra khỏi danh sách các ngành chiến lược trong Kế hoạch Phát triển 5 năm lần thứ 15 (2026-2030), đánh dấu lần đầu tiên sau hơn một thập kỷ lĩnh vực này không còn được ưu tiên ở cấp quốc gia.

Động thái này đánh dấu bước ngoặt đối với một ngành từng là trụ cột trong chiến lược công nghiệp của Trung Quốc. Kể từ năm 2009, Bắc Kinh đã rót hàng tỷ USD để phát triển xe năng lượng mới (NEV) - bao gồm xe điện, xe hybrid sạc điện và xe sử dụng pin nhiên liệu - thông qua chính sách trợ cấp, ưu đãi thuế và phát triển hạ tầng sạc. Nhờ đó, Trung Quốc đã trở thành thị trường xe điện lớn nhất thế giới, chiếm hơn một nửa sản lượng toàn cầu.

Tuy nhiên, theo bản tóm tắt Kế hoạch Phát triển 5 năm lần thứ 15 do Tân Hoa Xã công bố, Trung Quốc sẽ chuyển trọng tâm sang các công nghệ mới nổi, như máy tính lượng tử, sản xuất sinh học, năng lượng hydro và nhiệt hạch hạt nhân, coi đó là những động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế.

Dù kế hoạch này vẫn khuyến khích tiêu thụ ô tô nói chung, xe điện không còn giữ vị thế “ngành chiến lược” như trước.

Lĩnh vực ô tô chỉ được nhắc đến ngắn gọn trong phần kích cầu tiêu dùng trong nước; các cơ quan chức năng khuyến nghị gỡ bỏ các hạn chế mua xe nhằm thúc đẩy doanh số. Bản kế hoạch đầy đủ dự kiến sẽ được công bố tại kỳ họp Quốc hội Trung Quốc vào tháng 3/2026.

Tình trạng dư cung và cuộc chiến khốc liệt về giá

Giới phân tích cho rằng quyết định này phản ánh thực trạng ngành xe điện Trung Quốc ngày càng đối mặt với nhiều khó khăn. Ngành này từng phát triển bùng nổ, nhưng giờ đây đang đối mặt với tình trạng dư thừa nguồn cung, trong khi nhu cầu chững lại và cuộc chiến căng thẳng về giá giữa các thương hiệu nội địa.

Trong hai năm qua, BYD, NIO, XPeng và nhiều hãng khác liên tục giảm giá để duy trì doanh số trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt và áp lực giảm phát.

Với hơn 100 nhà sản xuất nội địa cùng chia sẻ thị trường, ngành xe điện Trung Quốc đang quá chật chội. Nhiều doanh nghiệp nhỏ vật lộn để tồn tại trong bối cảnh nhu cầu thị trường không còn tăng mạnh và triển vọng xuất khẩu bị thu hẹp do căng thẳng thương mại với phương Tây.

Trong bài phát biểu đi kèm kế hoạch, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình cảnh báo không nên lao vào các ngành mới mà thiếu cân nhắc về tính bền vững dài hạn.

Trước đó, trong năm nay, ông Tập Cận Bình từng đặt câu hỏi liệu mọi tỉnh thành của Trung Quốc có thật sự cần phát triển các ngành như trí tuệ nhân tạo, điện toán và xe điện hay không - một tín hiệu rõ ràng cho thấy Bắc Kinh đang xem xét lại chiến lược phát triển công nghiệp công nghệ cao.

“Cuộc cách mạng xe điện” của Trung Quốc từng được ca ngợi như một hình mẫu thành công của mô hình phát triển do nhà nước dẫn dắt, nhưng nay đang đứng trước phép thử ngặt nghèo nhất. Thị trường nội địa bão hòa, công suất dư thừa và lợi nhuận suy giảm đang gây áp lực nặng nề cho các hãng xe.

Các thành phố như Hợp Phì và Tây An - từng không được xem là trung tâm sản xuất ô tô - nay đã trở thành cứ điểm của ngành xe điện, nhưng tốc độ mở rộng quá nhanh đã vượt xa nhu cầu thực tế.

Trong khi đó, xuất khẩu ô tô Trung Quốc ngày càng gặp nhiều rào cản, đặc biệt là tại châu Âu và Mỹ, nơi các nhà hoạch định chính sách lo ngại Trung Quốc có chính sách trợ cấp và hành vi bán phá giá.

Hướng đi tiếp theo

Dù chính phủ Trung Quốc không còn ưu tiên hỗ trợ xe điện, giới phân tích cho rằng khó có khả năng ngành này mất hoàn toàn ưu đãi chính sách. Thay vào đó, Bắc Kinh có thể tập trung tái cấu trúc ngành - khuyến khích việc sáp nhập, nâng cao hiệu quả và thúc đẩy đổi mới công nghệ giá trị cao trong các lĩnh vực như pin, xe tự lái và năng lượng hydro.

Khi Trung Quốc chuyển hướng sang các lĩnh vực công nghệ tiên phong như lượng tử và hydro, việc loại xe điện khỏi danh sách các ngành chiến lược phản ánh nỗ lực tái cân bằng tăng trưởng, tránh rơi vào vòng xoáy đầu tư quá mức.

Đối với thị trường toàn cầu, động thái này cho thấy ngành xe điện Trung Quốc đang bước vào giai đoạn trưởng thành, nơi sự sống còn sẽ không còn phụ thuộc nhiều vào sự "chống lưng" của nhà nước, mà phải dựa nhiều hơn vào sự đổi mới, chất lượng, cũng như năng lực cạnh tranh quốc tế.