Bối cảnh hiện nay không nên làm đường cao tốc Bắc - Nam

Trong cuộc trả lời báo Dân trí chiều 4/11, TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung Ương nhấn mạnh: Bối cảnh hiện nay, bàn làm cao tốc Bắc - Nam là chủ quan và không nên nghĩ đến.

"Chúng ta phải xem làm đường cao tốc để làm gì? Để đáp ứng vận chuyển hàng hóa ư? Vậy tại sao chúng ta không tạm thời cải tạo đường sắt Bắc Nam thành đường sắt cao tốc, phát triển vận tải biển. Đây là những loại hình vận tải chuyên chở khối lượng lớn, giá rẻ. Còn hành khách, thế giới đang phát triển và mở rộng hàng không, chúng ta cần xây dựng hàng không để vận chuyển hành khách”, Viện trưởng Cung nhấn mạnh.

Ông Cung cho hay: Trong bối cảnh hiện nay, đừng nói đến bàn mà hãy gạt chuyện làm cao tốc Bắc Nam sang một bên, chờ nguồn lực, bởi hiện nay chúng ta chưa biết có nguồn lực ở đâu ra. Hãy dành nguồn lực cho sân bay Long Thành đi, đây mới là chỗ cần xây dựng, cần khơi nguồn cho phát triển.

Ông Cung nhấn mạnh thêm: Làm đường cao tốc mà đi vay, làm đường cao tốc kỳ vọng sẽ thúc đẩy tăng trưởng, giao thông thuận tiện là ý nghĩ chủ quan. Tại sao chỉ nhắm vào xây dựng đường cao tốc, BOT đường bộ, trong khi kinh tế biển của Việt Nam chúng ta bỏ qua các cảng biển, dịch vụ logistic cho nước ngoài khai thác. Đường sắt, đường hàng không và đường biển chậm chuyển đổi? Trong thời đại kinh tế biển, chúng ta đã có gì cho kinh tế biển, một thế mạnh của Việt Nam cần được khai thác lại chưa có gì so với thế giới.

Trước đó, trong báo cáo kế hoạch đầu tư công trung hạn 2016 – 2020 trước Quốc hội, Chính phủ đề cập đến dự án xây dựng 1.372 km cao tốc Bắc - Nam. Đây là đề xuất của Bộ Giao thông Vận tải trình Chính phủ.

Theo Bộ Giao thông Vận tải, tổng mức đầu tư dự án là khoảng 230.000 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách chiếm khoảng 40% (hơn 90.000 tỷ đồng), còn lại là vốn tự huy động. Phương án của Bộ GTVT, với chiều dài lớn, đề án cao tốc Bắc Nam sẽ được phân chia thành 20 dự án thành phần, mỗi dự án được khai thác độc lập, phù hợp với khả năng huy động theo hình thức PPP (hợp tác công tư) trong đó chủ yếu là đầu tư BOT.

Như Dân trí đã đưa tin, tại tọa đàm “Đầu tư cao tốc Bắc Nam: Cần lộ trình, giải pháp gì?” được Báo Giao thông tổ chức ngày 25/10, TS Lê Xuân Nghĩa, thành viên Hội đồng tư vấn chính sách tiền tệ quốc gia cho rằng, giải quyết vấn đề vốn tự huy động hơn 140.000 tỷ đồng phát triển cao tốc Bắc Nam, nên vay từ Trung Quốc.

Ông Nghĩa cho rằng, về rủi ro, chúng ta có rủi ro về tỷ giá nếu vay bằng USD. Vì đồng USD là đồng tiền đầu tư tài chính quốc tế nên hay biến động vì bị lũng đoạn bởi giới đầu tư tài chính. Còn đồng Nhân dân tệ và đồng Việt Nam thì chỉ đơn giản là các đồng tiền quốc gia. Vì vậy bất ổn tài chính sẽ không ảnh hưởng.

“Đồng nhân dân tệ không hoàn toàn thả nổi mà được Chính phủ Trung Quốc định hướng theo hướng yếu đi nên sẽ có lợi nếu chúng ta vay. Trong hoàn cảnh hiện nay, chúng ta có thể chấp nhận vay đồng Nhân dân tệ để tránh rủi ro về tỷ giá”, ông Nghĩa nhấn mạnh.

Ông Nghĩa cho rằng, phương án tốt nhất là nên vay nước ngoài. Ông khẳng định là vay được song điều các nhà đầu tư lo ngại về rủi ro pháp lý của Việt Nam bởi đây là dạng đầu tư tài chính, rất rắc rối. Bên cạnh đó, cũng cần làm rõ về cơ chế thu phí để hoàn vốn đầu tư, điều tiết nguồn lực để các nhà đầu tư an tâm.

Theo TS Nguyễn Đình Cung, việc vay vốn WB, ADB, Nhật Bản hay Trung Quốc đều là kênh huy động tín dụng. Điều quan trọng nhất là tính cấp thiết của dự án và phải chọn lựa dự án hiệu quả, lúc đó mới nghĩ đến vốn ở đâu?

"Các nước cho vay hiện đều có những điều khoản đi kèm và các cơ chế đàm phán riêng. Vì thế, đàm phán và đưa ra phương án có lợi nhất là điều bắt buộc phải làm. Hãy bỏ tư duy phân bổ vốn và lựa chọn dự án bằng việc lựa chọn dự án, đánh giá hiệu quả rồi phân bổ vốn. Đây là cách để chúng ta hạn chế đầu tư dàn trải thiếu hiệu quả”, TS Cung nói.

Về chủ trương xây cao tốc Bắc Nam trong bối cảnh ngân sách hạn hẹp, đầu tư công đang tăng và việc cân nhắc vay vốn từ Trung Quốc, chuyên gia Kinh tế, TS Bùi Trinh nghi ngờ vì từ xưa đến nay chúng ta vẫn quen đầu tư mà không tính đến hiệu quả sử dụng vốn, không hoạch toán suất đầu tư trên giá trị, hiệu quả mang lại.

"Suất đầu tư cao tốc hiện nay quá cao, trong khi cao tốc độc đạo hiện đại không có tính kết nối với các tuyến đường tỉnh lộ, đường nhánh khác. Bên cạnh một tuyến đường hiện đại là một tuyến đường xấu xí, chật hẹp. Hơn nữa, các tuyến đường này đều rải các trạm BOT. Điều này tác động cực lớn đến cước vận chuyển và đầu ra cho sản xuất", ông Trinh nói.

Theo TS Trinh: Chúng ta đã có một bài học về vay vốn Trung Quốc làm đường sắt Cát Linh - Hà Đông và rất nhiều dự án xi măng, sắt thép khác của nhà đầu tư Trung Quốc.

"Nếu phải làm và vay Trung Quốc, điều cần nhất là phải đàm phán rất kỹ về các điều khoản, cơ chế: chống việc chỉ định thầu, lao động, nguyên liệu và đặc biệt là tiến độ dự án. Nếu không, khi hoàn thành chúng ta sẽ chỉ nhận được duy nhất một công trình nhưng không thu lại được giá trị gia tăng, lạc lõng và tăng gánh nợ cho quốc gia”.

Nguyễn Tuyền