Trung Quốc vượt Mỹ về số lượng các nhà khoa học hàng đầu

Lần đầu tiên trong lịch sử, Trung Quốc đã vượt qua Mỹ về số lượng các nhà khoa học hàng đầu trong lĩnh vực khoa học và công nghệ, theo một báo cáo mới đây. Điều này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc cạnh tranh giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới trong lĩnh vực phát triển khoa học.

Thay đổi cán cân về tiềm lực khoa học

Báo cáo được công bố ngày 11/1 bởi công ty công nghệ dữ liệu Dongbi Data, có trụ sở tại Thâm Quyến (Trung Quốc), đã phân tích dữ liệu trong giai đoạn 5 năm, từ 2020 đến 2024.

Kết quả cho thấy, số lượng các nhà khoa học hàng đầu tại Mỹ đã giảm từ 36.599 người vào năm 2020 xuống còn 31.781 người vào năm 2024. Đồng thời, tỷ lệ trong nhóm tài năng khoa học toàn cầu của Mỹ cũng giảm từ gần 33% xuống còn 27%.

Trong khi đó, số lượng các nhà khoa học hàng đầu của Trung Quốc lại tăng đáng kể, từ 18.805 người vào năm 2020 lên đến 32.511 người vào năm 2024. Điều này đưa tỷ lệ đóng góp của Trung Quốc trong nhóm tài năng toàn cầu từ 17% lên 28%.

Theo báo cáo, "tài năng khoa học và công nghệ cấp cao" được định nghĩa là những nhà nghiên cứu đã công bố các bài báo có tầm ảnh hưởng lớn trên các tạp chí hàng đầu thế giới.

Để thực hiện nghiên cứu này, nhóm tác giả đã thu thập và phân tích hơn 40.000 bài báo khoa học có trích dẫn cao, được xuất bản trong giai đoạn 2020-2024 trên 129 tạp chí học thuật quốc tế hàng đầu thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau.

Sự gia tăng số lượng các nhà khoa học hàng đầu tại Trung Quốc phản ánh những nỗ lực đầu tư mạnh mẽ của quốc gia này vào giáo dục, nghiên cứu và phát triển công nghệ trong nhiều năm qua.

Theo SCMP, chính phủ Trung Quốc đã đặt ưu tiên cao cho việc xây dựng năng lực nghiên cứu nội địa, thông qua các chính sách hỗ trợ tài chính và phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại.

Ngược lại, tại Mỹ, sự giảm sút có thể liên quan đến nhiều yếu tố, bao gồm việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu, cạnh tranh quốc tế ngày càng gay gắt, và các chính sách hạn chế nhập cư, khiến việc thu hút nhân tài toàn cầu trở nên khó khăn hơn.

Tác động đến cạnh tranh toàn cầu

Việc Trung Quốc vượt qua Mỹ trong lĩnh vực này không chỉ là một cột mốc đáng chú ý, mà còn thể hiện sự chuyển dịch cán cân trong lĩnh vực khoa học toàn cầu. Đây có thể là dấu hiệu cho thấy sự nổi lên mạnh mẽ của Trung Quốc như một trung tâm nghiên cứu và đổi mới sáng tạo hàng đầu thế giới.

Thực tế cho thấy, trong những năm gần đây, Trung Quốc đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật trong nhiều lĩnh vực khoa học, điển hình như năng lượng và khám phá không gian, tạo dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ công nghệ toàn cầu.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), Trung Quốc hiện là nhà sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất thế giới, chiếm 80% sản lượng toàn cầu, và đã đạt công suất lắp đặt hơn 400 GW vào năm 2024. Trung Quốc cũng dẫn đầu về công nghệ tua-bin gió, cả trên đất liền lẫn ngoài khơi. Công trình trang trại gió ngoài khơi lớn nhất thế giới tại tỉnh Quảng Đông đã được đưa vào hoạt động, với công suất lên tới hàng chục GW.

Về điện nhiệt hạch hạt nhân, Trung Quốc đã thành công trong việc vận hành "Mặt trời nhân tạo" (thiết bị tokamak), một bước tiến lớn trong nghiên cứu nhiệt hạch hạt nhân. Vào năm 2023, thiết bị EAST (Thí nghiệm Tokamak siêu dẫn nâng cao) đã đạt mức nhiệt độ plasma kỷ lục 120 triệu độ C trong hơn 100 giây, vượt qua Mỹ và châu Âu.

Trong lĩnh vực khám phá vũ trụ, Trung Quốc đã thành công làm điều Nga và Mỹ chưa thể thực hiện trong năm 2024, khi đáp tàu Hằng Nga 6 (Chang'e 6) xuống miệng núi lửa Apollo, nằm tại cực nam, tức nửa không nhìn thấy của Mặt Trăng (còn gọi là nửa tối).

Tính đến nay, Cơ quan Vũ trụ Quốc gia Trung Quốc (CNSA) đã có 2 cuộc hạ cánh tàu thăm dò ở khu vực này, là Hằng Nga 4 (năm 2019) và Hằng Nga 6. Chưa có bất kỳ quốc gia nào khác làm được điều đó dù chỉ một lần.

Trước đó, sứ mệnh Hằng Nga 5 (năm 2020) đã thành công trong việc thu thập và mang về Trái Đất mẫu vật từ Mặt Trăng, đưa Trung Quốc trở thành quốc gia thứ 3 trên thế giới đạt được thành tựu này, sau Mỹ và Liên Xô.

Trung Quốc cũng đã xây dựng và đưa vào vận hành trạm vũ trụ Thiên Cung (Tiangong). Đây là một thành tựu lớn trong bối cảnh Mỹ không cho phép Trung Quốc tham gia Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS). Trạm Thiên Cung được thiết kế để hoạt động lâu dài, hỗ trợ nghiên cứu khoa học và công nghệ, cũng như mở ra cơ hội hợp tác với các quốc gia khác.

Sự kiện Trung Quốc vượt Mỹ về số lượng nhà khoa học hàng đầu không chỉ phản ánh những thay đổi trong tương quan sức mạnh khoa học, mà còn mở ra cơ hội và thách thức mới trong cuộc đua phát triển tri thức và công nghệ toàn cầu.

Tuy vậy, cần nhớ rằng Mỹ vẫn giữ vị thế quan trọng với nền khoa học công nghệ tiên tiến và hệ thống các trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu. Giới chuyên môn đánh giá, cuộc cạnh tranh này sẽ tiếp tục thúc đẩy cả hai quốc gia đầu tư và cải thiện nghiên cứu, phát triển khoa học, mang lại lợi ích cho cộng đồng toàn cầu.