(Dân trí) - Ngày chú ruột mất, ông Pó cãi lời bố, chống lại ý kiến của dòng họ để đưa thi thể chú vào quan tài. Hành động của ông tạo nên kỳ tích trong cuộc chiến xóa hủ tục tang ma của người Mông ở Thanh Hóa.
Mường Lát là huyện vùng cao, xa xôi nhất của tỉnh Thanh Hóa, nơi có đông cộng đồng người Mông sinh sống, còn tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu. Hơn 10 năm trước, ông Lầu Minh Pó - nguyên Phó Bí thư Thường trực Huyện ủy Mường Lát đã tạo nên cuộc "cách mạng", xóa bỏ hủ tục treo người chết trong nhà của đồng bào Mông, tạo thói quen sử dụng quan tài để an táng người quá cố.
Ông Pó năm nay 63 tuổi, là người con của đồng bào Mông, hiện cư trú tại bản Pù Toong, xã Pù Nhi, huyện Mường Lát. Dù đã về hưu nhưng ông Pó là người có uy tín với bà con địa phương. Những dịp lễ, Tết, đặc biệt là đám ma, ông thường được người dân mời dự để chứng kiến sự đổi thay, xóa bỏ những hủ tục mà người dân đã làm được trong nhiều năm qua.
Ông Pó cho biết, suốt thời gian làm lãnh đạo địa phương, việc xóa bỏ hủ tục trong đám tang của người Mông là một ấn tượng khó phai nhất với ông.
Ông kể, trước kia, mỗi khi có người chết, đồng bào Mông thường chuẩn bị rất nhiều thủ tục, trong đó có quan niệm chọn ngày an táng. Thông thường, thân nhân của người quá cố sẽ chọn ngày an táng không trùng với những đám ma trước của tổ tiên. Họ chọn ngày chẵn cho người nữ và ngày lẻ cho nam giới.
Điều đáng nói, thi thể người chết không được bỏ vào quan tài, mà được buộc vào chiếc cáng rồi treo lên vách nhà 5-7 ngày mới đưa đi chôn.
"Việc treo người chết trong nhà rất mất vệ sinh. Tôi sinh ra là người con của bản Mông nên luôn bị ám ảnh bởi những đám tang ở địa phương. Có những đám ma để 7 ngày, thi thể người quá cố bốc mùi, sợ đến mức con cháu sau này nghĩ đến đám ma là không còn dám đi rừng nữa", ông Pó nói.
Không chỉ mất vệ sinh, mỗi đám tang của người Mông còn rất tốn kém. Người Mông luôn quan niệm khi bố mẹ mất, các con trai trong gia đình phải đóng góp mỗi người một con bò để làm lễ cúng bố mẹ. Có gia đình 5-7 anh, em trai thì phải đóng góp 5-7 con bò, chi phí từ vài chục triệu đồng đến hơn cả trăm triệu đồng.
"Nhiều nhà không có tiền buộc phải đi vay, mượn để mua trâu, bò. Sau đám tang, họ lâm cảnh nợ nần, đi làm vài năm sau còn chưa trả hết nợ. Không chỉ lãng phí mà còn rất mất vệ sinh, trong nhà người quá cố bốc mùi vì treo quá lâu ngày, còn con cháu ở bên ngoài ăn uống say sưa. Đến giờ mỗi khi nghĩ lại tôi vẫn thấy ám ảnh", ông Pó chia sẻ.
Là người có nhiều năm nghiên cứu về phong tục, văn hóa của người Mông, ông Pó cho biết, việc không đưa người chết vào quan tài là do thói quen sinh sống, không phải phong tục, văn hóa.
Ông Pó lý giải, trước đây, do chiến tranh, quá trình chạy loạn, những người không may qua đời, do không kịp đóng quan tài nên được người thân đưa lên chiếc cáng, khiêng đi chôn cất. Sau này, con cháu không hiểu, nghĩ đây là phong tục nên đã làm theo.
"Gốc tích của người Mông là đưa người chết vào quan tài để an táng, tôi đã nhiều lần nghiên cứu, đến nhiều vùng miền có người Mông sinh sống ở Việt Nam nên hiểu rõ vấn đề này", ông Pó nói.
Nhắc lại hành trình đưa người chết vào quan tài, đến nay, ông Pó không thể tin mình có thể làm được. Ông cho rằng đây là cuộc cách mạng, để thành công như ngày hôm nay là nhờ sự quyết đoán và may mắn.
Ông kể, ý định đưa người chết vào quan tài đã được ông suy nghĩ, ấp ủ từ khi còn làm giáo viên. Năm 1989, ông giữ chức Hiệu phó Trường Phổ thông cơ sở cấp 1-2 xã Quang Chiểu, huyện Mường Lát. Nhiều lần viếng đám ma tại gia đình các giáo viên trong trường, ông nhận thấy, đám ma của đồng bào Thái, Kinh và các dân tộc khác rất văn minh. Đặc biệt, người chết được đưa vào quan tài rất sạch sẽ.
Nhìn lại cách làm tang ma của người Mông còn nhiều hủ tục lạc hậu, ông có ý định sẽ xóa bỏ những hủ tục này. "Thời bấy giờ do "chưa có tiếng nói" nên rất khó để làm được, mãi sau này, tôi chuyển sang công tác lãnh đạo tại huyện Mường Lát thì kế hoạch mới dần được thực hiện", ông Pó chia sẻ.
Năm 2005, ông Pó giữ chức Trưởng Ban tổ chức Huyện ủy Mường Lát. Là người "đã có tiếng nói" với người dân bản địa, ông Pó bắt đầu công cuộc tuyên truyền, vận động đồng bào Mông xóa bỏ hủ tục tang ma. Nhưng việc tuyên truyền của ông không được người dân làm theo.
Vì vậy, ông nghĩ bản thân là cán bộ thì phải làm gương cho bà con noi theo. Tháng 3/2013, chú ruột ông Pó qua đời. Lúc bấy giờ, ông quyết định sẽ đi tiên phong, đưa chú mình vào quan tài đi an táng để làm gương cho mọi người.
Tuy nhiên, quyết định này của ông Pó gặp nhiều phản đối của người thân trong dòng họ. "Khi bố gọi điện thông báo chú tôi mất, tôi nói sẽ đưa vào quan tài thì bố con cãi nhau. Bố bảo không được nhưng tôi đã cãi lời ông. Sau đó, tôi gọi cho mấy cán bộ huyện, xã xuống đưa chú tôi vào quan tài", ông Pó nhớ lại.
Thi thể của chú ông Pó được đưa vào quan tài, các cụ cao niên trong họ Lầu cảm thấy lo lắng vì đã chạm vào "lời nguyền" của dòng họ. Nhiều người chỉ trích, nói ông Pó sẽ gặp những điều không may mắn.
"Họ bảo anh Pó sẽ "nhanh đi" thôi, sau 3 tháng, "các cụ sẽ về đưa anh Pó đi cùng", anh Pó làm như thế thì gia đình làm ăn không phát triển, ốm đau suốt đời. Nhưng tôi không sợ vì tôi nghĩ mình có như thế nào thì đã có Nhà nước, có Đảng lo cho rồi", ông Pó kể.
Sau 3 tháng kể từ ngày đưa thi thể người chú vào quan tài an táng, nhìn thấy ông Pó không có gì bất thường, vẫn khỏe mạnh. Lúc này, mọi người trong bản mới nhận ra việc làm của ông Pó là văn minh, sạch sẽ nên đã noi theo. Mỗi khi có người thân qua đời, họ đều đưa vào quan tài để an táng, thời gian làm tang ma cũng rút ngắn chỉ còn 2-3 ngày.
Ông Pó cho hay, để có được kết quả như ngày hôm nay cũng nhờ sự vào cuộc mạnh mẽ của lãnh đạo từ tỉnh đến huyện, xã. Đặc biệt là sự ra đời của đề án "Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa" vào năm 2013.
Đề án đã góp phần thay đổi tư tưởng của đồng bào Mông, người dân dần hiểu được việc thay đổi trong tang lễ không làm ảnh hưởng xấu đến dòng họ, gia đình mình. Từ đó nhận biết được quan niệm, các hủ tục trước kia là sự mê tín do nhận thức cổ hủ, lạc hậu.
"Ngoài việc thay đổi nếp nghĩ cho người dân, đề án còn giúp hỗ trợ về kinh phí tang ma, đây là chủ trương rất thiết thực. Mỗi đám ma của người Mông sẽ được hỗ trợ 8 triệu đồng để mua quan tài, chuẩn bị lễ vật", ông Pó nói.
Cũng theo ông Pó, mặc dù đã thành công trong việc xóa bỏ hủ tục tang ma nhưng người Mông trên địa bàn huyện Mường Lát đang gặp phải tình huống "dở khóc, dở cười". Đó là câu chuyện sắm quan tài cho người chết.
"Do trước đây không sử dụng quan tài nên ở các bản làng người Mông không có thợ đóng quan tài. Mỗi khi có người chết, họ phải vào rừng tìm gỗ rồi tự mày mò đóng quan tài, có khi đóng cả ngày mới xong. Trong khi, cả huyện không có tiệm bán quan tài khiến nhiều người "dở khóc, dở cười" mỗi khi có đám tang", ông Pó chia sẻ.
Ông Nguyễn Văn Bình, Chủ tịch UBND huyện Mường Lát, cho biết, toàn huyện có hơn 42.000 người, trong đó có 45% là đồng bào Mông sinh sống. Địa phương thường xuyên tuyên truyền, vận động người dân tiếp tục phát huy những điều tích cực, xây dựng nếp sống mới, văn minh, hiện đại, tuyên dương, khen thưởng các gương điển hình, tiên tiến, người có uy tín trên địa bàn.
Theo ông Bình, ông Pó là người đầu tiên của đồng bào Mông thực hiện thủ tục tang ma, đưa người chết vào quan tài. Nhờ đó mà đến nay, 100% người Mông trên địa bàn đã xóa bỏ hủ tục, đưa người chết vào quan tài mỗi khi có đám tang.
Cũng theo ông Bình, hiện nay huyện chưa có tiệm bán quan tài: "Ngoài đồng bào Mông, đồng bào Thái trên địa bàn cũng chiếm số đông. Theo phong tục, người Thái thường tự chuẩn bị quan tài trước khi chết, vì vậy mà lâu nay trên địa bàn không có nơi nào sản xuất quan tài. Đối với người Mông hiện nay, mỗi khi có đám tang họ thường tự học cách đóng quan tài, hoặc thuê thợ mộc ở thị trấn đến đóng, một số nhà có điều kiện thì mua quan tài ở các huyện lân cận".
Cả huyện Mường Lát không có tiệm bán quan tài.
Ảnh: Thanh Tùng - Trần Bình
