Anh tông tử vong em gái ở Tây Ninh: Có phải trạng thái bị kích động mạnh?

Sáng 30/11, Nguyễn Tấn Thành (46 tuổi, ở xã Bến Cầu, tỉnh Tây Ninh) lái xe trên Quốc lộ 22, qua nhà chị gái là bà H. (49 tuổi) ở cùng xã thì bị bà H. dùng vòi nước xịt vào xe. Thành không phản ứng, lái xe về nhà cách đó khoảng 2km. 

Tuy nhiên, trong lần thứ 2 đi xe qua nhà và tiếp tục bị chị gái xịt nước, Thành đã không thể kiềm chế và điều khiển ô tô lao thẳng vào nhà 3 lần khiến bà S. (em gái Thành) bị thương nặng, tử vong tại bệnh viện, bà H. cùng 3 người khác may mắn né được những cú tông nên thoát nạn. Chiều cùng ngày, Thành bị bắt giữ khi đang cố gắng bỏ trốn sang Campuchia. 

Khai với công an, Thành cho biết nguyên nhân gây án do mâu thuẫn gia đình. Cụ thể, năm 2003, Thành mở công ty chuyên kinh doanh nước suối tại Campuchia, nhiều lần gửi tiền về để mẹ ruột mua đất, xây nhà. Năm 2007, Thành bị mẹ ruột tố cáo hành vi đe dọa giết người, dẫn tới việc bị bắt và phải chấp hành mức án 48 năm tù. Sau khoảng 15 năm, Thành được giảm án và trở về Việt Nam. 

Khoảng năm 2022, mẹ Thành cùng các chị, em qua Campuchia thăm nuôi và hứa trả lại đất và nhà cho Thành sau khi ra tù. Tuy nhiên, lúc Thành ra tù, các thành viên trong gia đình không chịu trả lại đất và nhà như đã hứa, dẫn đến mâu thuẫn kéo dài.

Gia đình thường xuyên cự cãi, làm mất an ninh trật tự. Chính quyền địa phương đã tổ chức 2 lần hòa giải nhưng không thành. Và tới ngày 30/11, đỉnh điểm bi kịch của một gia đình bất hạnh đã xảy tới, khi Thành tước đoạt mạng sống của chính em gái mình. 

Một sự việc đáng tiếc cùng cái kết đau lòng. Hành vi của Thành rõ ràng đã vi phạm pháp luật nghiêm trọng, song nguồn cơn của sự việc cũng là điều khiến nhiều người không khỏi trăn trở. 

Anh Hiếu Vũ bình luận: "Anh chị em ruột với nhau, đùm bọc nhau còn không hết, sao lại nỡ "cướp" đất của nhau vậy? Chưa kể tất cả dồn về một phe, để một mình Thành một phe, dẫn tới tức nước vỡ bờ. Hành vi của Thành đáng lên án, nhưng cơ quan nhà nước nên xem xét vụ việc đồng thời dưới góc độ pháp luật và xã hội". 

"Nhà nước cần có khung pháp lý để bảo vệ những trường hợp kiểu này, tránh tình trạng mẫu thuẫn dẫn đến giết người. Xã hội khá nhiều trường hợp đi lao động nước ngoài gửi tiền về nhờ mua nhưng rồi mất trắng", bạn đọc An Nguyễn tiếp lời. 

Vậy dưới góc độ pháp lý, với việc phạm tội trong bối cảnh như trên, Thành có thể được xem xét các tình tiết giảm nhẹ tinh thần liên quan tới ý chí và nhận thức tại thời điểm phạm tội hay không? 

Luật sư Dương Đức Thắng (Giám đốc Công ty Luật Đức Trí Tín, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhìn nhận dưới góc độ pháp lý, tình trạng tinh thần "bị kích động mạnh" là tình trạng người không còn nhận thức đầy đủ về hành vi phạm tội của mình như lúc bình thường, nhưng chưa mất hẳn khả năng nhận thức. Sự kích động mạnh đó phải là tức thời, do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên sự phản ứng, dẫn tới hành vi giết người, cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác.

Vấn đề "trạng thái tinh thần bị kích động mạnh" đã được hướng dẫn lần đầu tại Chương 2 Nghị quyết số 04/HĐTP/NQ ngày 29/11/1986 của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao. Theo đó, tình trạng "tinh thần bị kích động" là tình trạng người phạm tội không hoàn toàn tự chủ, tự kiềm chế được hành vi phạm tội của mình. Sự kích động mạnh đó phải là tức thời, do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên.

Cá biệt có trường hợp do hành vi trái pháp luật của nạn nhân có tính chất đè nén, áp bức tương đối nặng nề, lặp đi lặp lại, sự kích động đó đã âm ỉ, kéo dài, đến thời điểm nào đó hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại tiếp diễn làm cho người bị kích động không tự kiềm chế được. Nếu tách riêng sự kích động mới này thì không coi là kích động mạnh, nhưng nếu xét cả quá trình phát triển của sự việc, thì lại được coi là mạnh hoặc rất mạnh.

Như vậy, đối với trường hợp của Thành, để đánh giá Thành có phạm tội trong trường hợp bị kích động mạnh hay không, công an sẽ làm rõ những vấn đề sau: 

Thứ nhất, phải có hành vi trái pháp luật của bị hại; 

Thứ hai, hành vi trái pháp luật (nếu có) phải là hành vi đối với người phạm tội; người thân thích hoặc đối với người khác có quan hệ thân thiết với người phạm tội; 

Thứ ba, hành vi trái pháp luật của bị hại phải là nguyên nhân làm cho người phạm tội bị kích động mạnh về tinh thần;

Thứ tư, trạng thái tinh thần của người phạm tội phải ở trạng thái bị kích động.

"Vấn đề tiên quyết cần làm rõ là có hay không hành vi trái pháp luật từ phía nạn nhân và những người liên quan. Nếu dựa trên những thông tin hiện được công an cung cấp, mâu thuẫn giữa Thành và các thành viên gia đình hiện chỉ dừng ở tranh chấp dân sự, chưa có dấu hiệu của hành vi vi phạm pháp luật hình sự mang tính đè nén, áp bức, lặp đi lặp lại, âm ỉ và kéo dài. Bởi vậy, hiện chưa có cơ sở để cho rằng Thành thực hiện hành vi trong tình trạng tinh thần bị kích động mạnh. 

Tuy nhiên, trong quá trình mở rộng điều tra, công an sẽ làm rõ có hay không dấu hiệu của việc chiếm đoạt trái phép tài sản tới từ những người thân trong gia đình. Đây sẽ là cơ sở để đưa ra kết luận cuối cùng về việc nghi phạm có phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh hay không", ông Thắng phân tích. 

Theo luật sư Lưu Thị Kiều Trang (Giám đốc Công ty Luật Khải Hoàn Tâm, Đoàn Luật sư TP Hà Nội), dưới góc độ pháp lý, tình huống phạm tội trong trạng thái "tinh thần bị kích động mạnh" có thể được chia làm 2 trường hợp, đó là: Phạm tội không hoàn toàn tự chủ, kiềm chế được hành vi, là hệ quả bột phát tức thời, do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây ra và Phạm tội bởi hành vi trái pháp luật của nạn nhân có tính chất đè nén, áp bức tương đối nặng nề, lặp đi lặp lại, sự kích động đó đã âm ỉ, kéo dài, đến thời điểm nào đó hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại tiếp diễn làm cho người bị kích động không tự kiềm chế được.

Như vậy, trước hết cần xác định có hay không hành vi vi phạm pháp luật của những thành viên gia đình. Nếu có, hành vi có được diễn ra trong thời gian dài, âm ỉ, kéo dài dẫn tới trạng thái bức xúc, bị đè nén của Thành hay không. 

Nếu không đáp ứng các yếu tố nêu trên, việc Thành thực hiện hành vi sau khi bị khiêu khích và xịt nước vào xe chưa được coi là trong trạng thái "tinh thần bị kích động mạnh". Tuy nhiên, cơ quan tiến hành tố tụng sẽ đánh giá một cách toàn diện, khách quan, công bằng để xem xét việc trạng thái tinh thần bị kích động của nghi phạm có được coi là một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự hay không.