Loại trừ trách nhiệm hình sự với rủi ro trong thử nghiệm khoa học

Nội dung quan trọng này có trong Luật Khoa học, công nghệ (sửa đổi) và đổi mới sáng tạo, vừa được Quốc hội thông qua sáng 27/6. Luật gồm 73 điều, có hiệu lực từ ngày 1/10.

Một trong những điểm đáng chú ý của luật là những quy định về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học.

Theo đó, Luật vừa được Quốc hội thông qua nêu rõ tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước.

Việc loại trừ và miễn trách nhiệm được áp dụng khi các tổ chức, cá nhân đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo và không có hành vi gian lận, cố ý vi phạm pháp luật, không sử dụng sai mục tiêu, phạm vi kinh phí.

Cũng theo quy định của luật, tổ chức thực hiện nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách Nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập, kinh phí của doanh nghiệp Nhà nước không phải hoàn trả kinh phí đã sử dụng đúng mục tiêu, phạm vi.

Quy định này được áp dụng nếu họ đã tuân thủ đầy đủ quy định quản lý nhiệm vụ, quy trình thực hiện, nội dung nghiên cứu, biện pháp phòng ngừa rủi ro nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Tổ chức, cá nhân phê duyệt và quản lý nhiệm vụ khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo sử dụng ngân sách Nhà nước, kinh phí hợp pháp khác của đơn vị sự nghiệp công lập hoặc kinh phí của doanh nghiệp Nhà nước, cũng được loại trừ trách nhiệm hành chính, miễn trách nhiệm dân sự nếu đã tuân thủ đầy đủ quy định, quy trình về phê duyệt, quản lý nhiệm vụ và không có hành vi vi phạm pháp luật nhưng kết quả của nhiệm vụ không đạt được mục tiêu đề ra.

Đặc biệt, Luật quy định loại trừ trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự đối với rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ.

Quốc hội giao Chính phủ quy định chi tiết điều này; quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định trong phê duyệt, quản lý, thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trong quá trình thảo luận, một số đại biểu đề nghị quy định rõ về “miễn trách nhiệm pháp lý” và cho rằng cần “miễn trách nhiệm hình sự” mới thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học, đặc biệt là nghiên cứu cơ bản.

Tuy nhiên, theo quan điểm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, quy định về miễn trách nhiệm trong chấp nhận rủi ro cần cân nhắc kỹ để hạn chế tối đa việc lợi dụng chính sách trong quá trình triển khai nghiên cứu.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội nhấn mạnh không để hợp thức hóa sai phạm cũng như những hạn chế về năng lực, tổ chức thực hiện các hoạt động nghiên cứu dẫn đến kết quả không đạt yêu cầu. Vì vậy, Luật giao Chính phủ quy định cụ thể nhằm tránh những tình trạng trên.

Về sự đồng bộ với pháp luật hình sự, một số quy định miễn trách nhiệm hình sự đối với áp dụng “mô hình kinh doanh mới” sẽ được thể hiện trong Bộ luật Hình sự (sửa đổi) về nội dung rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật, công nghệ và mô hình kinh doanh mới.

Ngoài ra, Luật quy định khuyến khích hoạt động mạo hiểm trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác.

Phát triển phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia cũng là một nội dung quan trọng trong luật vừa được Quốc hội thông qua.

Theo đó, Nhà nước ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo; xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia; phát triển kết nối hạ tầng giữa viện nghiên cứu, cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp.