"Một nền kinh tế xanh sẽ là lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên mới"

Sáng 28/10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về báo cáo của Đoàn Giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Tránh rơi vào "chu kỳ đánh đổi"

Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn, đại biểu hoạt động chuyên trách Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho rằng nhiệm kỳ mới phải đối mặt với bài toán lớn là phát triển mà không hủy hoại môi trường.

Kết quả giám sát này là lời cảnh báo và là định hướng cho nhiệm kỳ sau, tránh rơi vào "chu kỳ đánh đổi" như nhiều quốc gia mới nổi đã từng mắc phải, theo ông Sơn.

Vị đại biểu đề nghị Chính phủ cần bám sát vào mục tiêu tăng trưởng 2 con số từ năm 2026 để có những giải pháp phù hợp.

"Để đạt mục tiêu tăng trưởng này sẽ tạo áp lực rất lớn lên môi trường, bởi tăng trưởng cao đòi hỏi gia tăng khai thác tài nguyên, năng lượng, sản xuất công nghiệp, logistics, xây dựng hạ tầng", ông Sơn nói và nhấn mạnh nếu không kiểm soát chặt sẽ làm bùng phát ô nhiễm, suy thoái hệ sinh thái, khủng hoảng sức khỏe cộng đồng, tăng chi phí khắc phục.

Vị đại biểu khẳng định môi trường là yếu tố nền tảng, không thể thay thế. Tài nguyên, khí hậu, hệ sinh thái là "đầu vào tự nhiên" cho mọi hoạt động sản xuất, sinh hoạt, dịch vụ. Mất môi trường là mất khả năng duy trì sản xuất, mất chất lượng sống và làm suy giảm năng suất xã hội. Do đó, môi trường là hạ tầng thiết yếu cho phát triển.

Cho rằng môi trường quyết định tính bền vững chứ không phải tốc độ tăng trưởng, theo ông Sơn, một quốc gia có thể tăng GDP nhanh trong 5-10 năm, nhưng nếu đi kèm suy giảm chất lượng không khí, ô nhiễm sông hồ, mất rừng, suy thoái đất… thì cái giá phải trả sẽ triệt tiêu thành quả tăng trưởng và đẩy xã hội vào vòng xoáy "phát triển rồi phá hủy rồi lại chữa cháy".

Cùng với đó, ông cho rằng môi trường là nền tảng thu hút đầu tư chất lượng cao, không gây hủy hoại dài hạn. "Nếu môi trường yếu kém, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Ngược lại, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên mới", vị đại biểu nêu rõ.

Ông cũng cho rằng việc thể chế hóa 3 trụ cột gồm môi trường - kinh tế - xã hội chưa đồng bộ. Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 là nỗ lực lớn, nhưng chưa đủ mạnh để "trấn giữ" vai trò trụ cột nếu Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Đấu thầu… chưa lồng ghép đầy đủ tiêu chí môi trường và việc đánh giá môi trường chiến lược, sức chịu tải vẫn còn hình thức.

Tránh tình trạng ban hành nghị quyết rồi để đó

Phát biểu thảo luận, đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Quảng Trị) cho rằng báo cáo chưa xác lập ràng buộc trách nhiệm như chưa rõ ai chịu trách nhiệm cuối cùng khi không đạt chỉ tiêu, chế tài xử lý ra sao, quy trình kiểm tra, công khai, xử lý thế nào?

Theo bà Tâm, báo cáo và dự thảo nghị quyết đã đề cập tương đối kỹ về thực trạng và bộ công cụ, đó là những điểm tiến bộ đáng ghi nhận nhưng lại chưa "điểm danh" các cam kết năm 2025 và chưa gắn trách nhiệm, chế tài để bảo đảm thi hành đúng hạn, tránh tình trạng ban hành nghị quyết rồi để đó.

Từ phân tích trên, đại biểu đề nghị Đoàn giám sát nghiên cứu, bổ sung cơ chế ràng buộc trách nhiệm để rõ người, rõ việc. Đề nghị các bộ, ngành liên quan bổ sung hành lang pháp lý và cơ chế hiện thực hóa các cam kết còn dang dở.

Vị đại biểu cũng đề nghị Chính phủ mạnh dạn công khai bảng xếp hạng tuân thủ của các tỉnh, thành và cần có chế tài mạnh tay với những địa phương không đạt chỉ tiêu thực hiện cam kết về môi trường, theo đó có thể giảm hoặc giữ lại một phần phân bổ sự nghiệp môi trường năm sau hoặc địa phương làm tốt thì có thể được thưởng tăng chi.

"Đối với vấn đề môi trường hiện nay, chúng ta không thiếu hành lang pháp lý, cái chúng ta đang thiếu là cơ chế buộc phải làm và ý thức, trách nhiệm đến cùng", bà Tâm nói.

Vị đại biểu đề nghị nghị quyết giám sát lần này phải là nghị quyết thực thi, rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, rõ kết quả, cùng với đó là thưởng, phạt ngân sách, đồng thời có chế tài đủ mạnh với hành vi "không làm" và có cơ chế công khai dữ liệu (hình ảnh vi phạm) để toàn xã hội cùng giám sát.