Vì sao Iran và A-rập Xê-út kình địch nhau?

Nguồn gốc sâu xa là do sự ly giáo kéo dài hàng thế kỷ qua giữa người Hồi giáo dòng Sunni, chiếm đa số tại A-rập Xê-út và người Hồi giáo dòng Shi’ite, chiếm đa số ở Iran. A-rập Xê-út tự nhận là quốc gia lãnh đạo dòng Hồi giáo Sunni, trong khi Iran coi mình là người bảo vệ cho những người Hồi giáo dòng Shi’ite ở mọi nơi.

Sự thù hằn, cạnh tranh giáo phái này là nguyên nhân cơ bản dẫn đến bất đồng ở khu vực Trung Đông và càng khoét sâu các mâu thuẫn ở khu vực, mà xung đột bùng phát giữa Iran và A-rập Xê-út là một ví dụ điển hình.

Cảnh sát Iraq cầm ảnh chân dung của giáo sĩ dòng Shi’ite Nimr Al-Nimr trong một cuộc biểu tình ở Baghdad do người Hồi giáo dòng Shi’ite ở Iraq tổ chức. (Ảnh: AFP)

Ngoài ra, theo bài phân tích trên trang mạng điện tử báo Nước Mỹ ngày nay, có 5 nguyên nhân dẫn đến những xung đột mới giữa Iran và A-rập Xê-út hiện nay. Thứ nhất là “nhân tố Washington”. Là đồng minh thân cận nhất của Mỹ tại Trung Đông, A-rập Xê-út nhận được sự hỗ trợ lớn về quân sự từ Mỹ và chính sách đối ngoại của Mỹ bị chi phối không nhỏ bởi mối quan hệ đồng minh này.

A-rập Xê-út có lợi khi Mỹ và Iran bất hòa kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo Iran năm 1979. Tuy nhiên, điều này đã thay đổi trong năm 2015 khi Iran và Nhóm P5+1, trong đó có Mỹ, đạt được thỏa thuận hạt nhân lịch sử.

Theo đó, Mỹ và các cường quốc khác phải gỡ bỏ lệnh trừng phạt kinh tế với Iran để đổi lấy việc Iran tuân thủ những điều khoản của thỏa thuận. Đương nhiên, A-rập Xê-út không hài lòng với bản thỏa thuận vì nước này luôn lo sợ Tehran sẽ tận dụng cơ hội để hỗ trợ những nhóm nổi dậy Hồi giáo dòng Shi’ite gây bất ổn cho các chính quyền Hồi giáo dòng Sunni. Riyadh cũng lo ngại Iran sẽ sử dụng các nguồn thu mới để mua vũ khí phục vụ mục tiêu tham vọng của mình ở khu vực.

Nhân tố tiếp theo là Yemen. Đây có thể được coi là ví dụ điển hình nhất cho cuộc “chiến tranh mượn tay kẻ khác” giữa A-rập Xê-út và Iran. A-rập Xê-út đang dẫn đầu một liên minh quân sự trong khu vực để tiêu diệt các phiến quân nổi dậy Houthi thuộc dòng Shi’ite, lực lượng đang đe dọa lật đổ chính quyền ở Yemen. Trong khi đó, các phiến quân nổi dậy này lại được cho là đang nhận sự hậu thuẫn trực tiếp từ Tehran.

Syria cũng là một trở ngại khác khiến A-rập Xê-út và Iran không thể có tiếng nói chung. Iran được cho là hậu thuẫn chính quyền của Tổng thống Syria Al-Assad trong cuộc nội chiến kéo dài gần 5 năm qua. Trong khi đó, A-rập Xê-út cùng với Mỹ và Thổ Nhĩ Kỳ lại đang hỗ trợ các nhóm nổi dậy người Sunni chống lại Tổng thống Al-Assad.

Ngoài Syria, “nhân tố Iraq” cũng chi phối đáng kể quan hệ giữa hai quốc gia láng giềng đối thủ Iran và A-rập Xê-út. Mặc dù Iraq có đa số dân là người Hồi giáo dòng Shi’ite, song trong hàng thập kỷ, Iraq được điều hành bởi nhà lãnh đạo Hồi giáo dòng Sunni Saddam Hussein cho đến khi xảy ra cuộc can thiệp quân sự do Mỹ khởi xướng năm 2003 lật đổ chế độ của ông Hussein.

Hiện nay, chính quyền Iraq do người Shi’ite cầm trịch đang chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của Iran. Vì vậy, A-rập Xê-út tỏ ra thận trọng với chính quyền Iraq và đồng cảm với những người Hồi giáo dòng Sunni, những người đang cảm thấy bị chính phủ xa lánh.

Nhân tố thứ 5 là dầu mỏ. Việc A-rập Xê-út kiên trì chính sách không cắt giảm sản lượng khai thác, bất chấp việc giá dầu thế giới sụt giảm nhằm bảo vệ thị phần của mình, được cho là sẽ gây bất lợi với Iran.

Sau khi các lệnh trừng phạt kinh tế được dỡ bỏ, dự kiến xuất khẩu dầu mỏ của Iran sẽ gia tăng, nhưng trong bối cảnh giá dầu rẻ hiện nay, nguồn thu từ xuất khẩu dầu mỏ của Iran, quốc gia có trữ lượng dầu mỏ lớn thứ 4 thế giới, sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực. Theo ước tính, một khi được quyền tiếp cận với thị trường thế giới, Iran có khả năng xuất khẩu 500.000 thùng dầu mỗi ngày.

Theo các nhà phân tích, chính A-rập Xê-út, quốc gia xuất khẩu dầu mỏ lớn nhất thế giới, cũng phải chịu tổn thất từ tình trạng giá dầu sụt giảm. Nhưng nước này vẫn chấp nhận bởi một phần trong toan tính của Riyadh là họ không muốn làm điều có lợi có Iran - quốc gia đang có tiềm năng trở thành một nhân tố chính trên thị trường dầu mỏ sau khi các lệnh trừng phạt quốc tế được dỡ bỏ. A-rập Xê-út đang đặt cược rằng, khoản dự trữ tiền mặt lớn của họ sẽ cho phép nước này cầm cự lâu hơn và duy trì thị phần dầu mỏ hiện nay so với Iran cùng các nước khác có nền kinh tế yếu kém hơn.

Theo Mai Nguyên

Quân đội nhân dân