Trung Quốc chống tham nhũng: Phép vua thua lệ làng?

Trên nói một đằng, dưới làm một nẻo

Từ khi thực hiện chính sách mở cửa kinh tế của ông Đặng Tiểu Bình, các địa phương Trung Quốc được trao quyền “tự biên tự diễn” về mặt thiết kế và điều hành kinh tế, lấy chủ trương cạnh tranh làm động lực cho phát triển, trong tổng thể quy hoạch của trung ương. Tuy nhiên, như người Trung Quốc vẫn thường nói “Sơn cao hoàng đế viễn” (Núi thì cao, vua lại xa tít), mô hình quản lý kinh tế phân quyền đã đưa đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng…

Năm 2005, ông Trương Bảo Khánh, lúc đó là Thứ trưởng Giáo dục, than phiền rằng, chính sách cho sinh viên nghèo vay của trung ương đã bị nhiều địa phương phớt lờ. “Sự kiểm soát của chính phủ trung ương đã không vượt qua nổi bốn bức tường Trung Nam Hải. Trên này nói gì, dưới đó không nghe!” - ông Trương phát biểu.

Trên lý thuyết, trung ương luôn kiểm soát tuyệt đối về chính trị cũng như mọi mặt trong chính sách vĩ mô; nhưng trong thực tế, chính phủ địa phương vẫn có thể qua mặt và giấu nhẹm những vụ việc sai lầm cho đến khi không thể bưng bít (điển hình là vụ chính quyền Thạch Gia Trang giấu kín mọi tình tiết liên quan scandal sữa dỏm của Tập đoàn Tam Lộc trước thềm Thế vận hội Bắc Kinh 2008).

Điều đó đã bộc lộ những mâu thuẫn nội tại của mô hình quản lý Trung Quốc. Và nó tiếp tục ảnh hưởng đến chiều sâu phát triển xã hội lẫn chiều rộng của an ninh nội chính, làm xói mòn cơ chế và cấu trúc quản lý bộ máy Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Trong buổi nói chuyện về cải cách kinh tế tại Bắc Kinh, Tiến sĩ Mỹ gốc Hoa Trương Ngu Thường (được Trung Quốc nhiều lần mời làm cố vấn chính sách kinh tế) nói: “Đất nước các anh phải đối mặt với tham nhũng; hệ thống pháp luật thuộc hạng D; tự do ngôn luận bị kiểm soát, giáo dục và y tế thì công chẳng ra công, tư chẳng ra tư; chính sách thì khi thế này lúc thế khác…”

Thế mà GDP Trung Quốc cứ tăng đều gần 10%/năm trong ba thập niên và chỉ dừng lại gần đây. Nhờ đâu? Yếu tố then chốt - theo Giáo sư Trương (sau nhiều cuộc thị sát những trung tâm sản xuất đầu não tại khu vực Dương Tử và Châu Giang) - chính là sự cạnh tranh sống mái giữa các địa phương.

Sống và thở với văn hóa chỉ tiêu đã ăn sâu vào đời sống Trung Quốc và hơn nữa, chính quyền tỉnh này lại không thể để... tỉnh lân cận hơn họ.

Áp dụng chính sách khuyến khích doanh nghiệp nới lỏng hết mức có thể, chính quyền địa phương tạo ưu đãi tối đa cho hoạt động doanh nghiệp tại tỉnh nhà. Cách đây không lâu, có một trấn nhỏ nọ tại An Huy thậm chí tổ chức cuộc thi hoa hậu địa phương để tuyển chọn một đội mỹ nữ “thân mang trọng trách” là tháp tùng, cho xôm tụ, cùng các viên chức địa phương đi khắp Trung Quốc “tìm kiếm cơ hội đầu tư” về cho địa phương nhà.

Năm 2009, hai thành phố láng giềng tại Hà Nam cũng đã tranh nhau giật một phần gói thầu tuyến xe lửa cao tốc từ Thượng Hải ngang địa phương mình: Trong khi chính quyền huyện Tân Hóa thuộc trấn Lâu Để phát động phong trào “toàn dân đồng lòng bảo vệ đường sắt”, thì đối thủ láng giềng Thiệu Dương “xúi” hàng ngàn cư dân xuống đường rầm rộ hô vang khẩu hiệu với cờ xí rợp trời để trấn áp tinh thần “phe...bên kia”…

Đúng là chủ trương khích lệ cạnh tranh đã giúp kinh tế Trung Quốc phát triển cực nhanh, hơn bất cứ quốc gia nào trong lịch sử kinh tế thế giới cận đại.

Từ khi ông Đặng Tiểu Bình đề ra chương trình “khai phóng” (cải tổ), với câu nói nổi tiếng: “Bất quản bạch miêu hắc miêu, hội tróc lão thử tựu thị hảo miêu” (bất kể mèo trắng hay mèo đen, miễn bắt được chuột là tốt), trong 15 năm từ 1978 đến 1993, GDP Trung Quốc tăng 280%!

“Nếu mỗi tỉnh Trung Quốc được xem như một nền kinh tế thì khoảng 20 trong 30 nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu trong giai đoạn này đều thuộc tỉnh thành Trung Quốc” - theo một báo cáo được soạn cho các nhà kinh tế hàng đầu nước này. Đó là giai đoạn chứng kiến sự thành công của chủ trương tản quyền về quản lý kinh tế.

Tuy nhiên, chính sách quản lý của Trung Quốc, giống như câu ngạn ngữ của họ - “Thập niên phong thủy lưu sanh chuyển”, đã không bao giờ nhất quán. Và chẳng cứ gì phải chờ đúng một “thập niên” mới “lưu sanh chuyển”.

Nó thay đổi xoành xoạch, theo một chu kỳ (với độ co giãn thời gian tùy thời điểm) gần như bất biến: Tập quyền dẫn đến bế tắc, bế tắc dẫn đến phân quyền; phân quyền dẫn đến hỗn loạn, hỗn loạn lại dẫn về tập quyền...

Loạn thống kê

Một trong những hậu quả của mô hình tự chủ phát triển là hiện tượng đầu tư vô tội vạ, cốt để “lấy le” với đối thủ láng giềng lẫn “được tiếng” với trung ương, trong khi “mấy anh” trung ương luôn bị lừa bởi những con số thống kê (đạt hoặc vượt) chỉ tiêu.

Hậu quả cuối cùng không chỉ làm thiệt hại ngân sách mà còn khiến người dân điêu đứng, bởi thực chất thì nhiều vụ đầu tư chẳng hề mang lại lợi ích cho cộng đồng. Cần biết, Ấn Độ đạt tăng trưởng 7-8%/năm bằng cách tái đầu tư khoảng 1/4 GDP.

Trong khi đó, các tỉnh thành Trung Quốc, do áp lực chỉ tiêu lẫn văn hóa cạnh tranh, đã dốc gần 1/2 GDP cho tái đầu tư chỉ để lấy được vài điểm phần trăm (percentage point) nhỉnh hơn láng giềng. Thấy thì xôm nhưng thật ra thì hỏng.

Hệ lụy: Tỷ lệ đầu tư luôn cao hơn tiêu dùng. Sản xuất để bỏ vào kho, cao ốc được dựng để bỏ trống, đường cao tốc được xây để... phơi rơm rạ… Đó là những gì của cái mặt sau tấm huy chương nền kinh tế “lớn thứ hai thế giới”.

Thế rồi bổn cũ soạn lại. Lần này là kiểm soát mạnh chi tiêu công, đồng thời tăng chỉ tiêu thuế. Để tiếp tục xoay đủ tiền cho kế hoạch phát triển riêng, các địa phương chẳng còn cách nào khác là “vặt...” người dân, là tận thu xã hội, là đưa ra những quy định quái đản.

Tháng 5-2009, huyện Công An (Kinh Châu, Hồ Bắc) đã ra lệnh buộc mọi viên chức nhà nước phải nỗ lực hút ít nhất 23.000 gói thuốc lá một năm! Tại sao? Để đáp ứng “chỉ tiêu” thuế lẫn “quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng”! Lĩnh vực được “tàn sát” tận thu nhất, tất nhiên là bất động sản.

Theo khảo sát của Ư Kiến Vanh, học giả lừng lẫy thuộc Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, có đến 30% ngân sách tài khóa của chính quyền Hà Bắc là có nguồn gốc từ các vụ bán đất. Trong khi đó, khắp Trung Quốc, có khoảng 60% vụ biểu tình hoặc bạo động xã hội xuất phát từ bi kịch mất đất.

Cơn lốc bán đất thực hiện trong khuôn khổ kế hoạch duy trì tăng trưởng đã trở nên kinh khủng đến mức bây giờ một số địa phương đã chẳng còn tí quỹ đất nào để mà "xén".

Nói đến đất là nói đến phạm trù của tham nhũng và hủ hóa cán bộ. Thế rồi bổn cũ lại được giở ra. Trung ương bắt đầu siết chặt. Gần đây, Bắc Kinh bắt đầu yêu cầu bí thư quận ủy thuộc các địa phương nhỏ phải tập trung về Trường Đảng trung ương, thay vì học tại các trường đảng địa phương.

Để nhấn mạnh tầm quan trọng, tất cả khoảng 3.000 bí thư quận ủy đều được đích thân ủy viên Bộ Chính trị hoặc bộ trưởng giảng dạy. Đồng thời, Bắc Kinh cũng sử dụng công cụ “quần chúng” để giúp phát hiện cán bộ hủ hóa, bằng cách cho phép giới báo chí và blogger vào cuộc.

Cũng cần nhắc lại một vụ điển hình. Năm 2009 - năm “đại hung” đối với giới quan lại tham ô, một loạt viên chức địa phương đã bị truất phế trong chiến dịch gọi là “thay máu cho Đảng”, trong đó có Chu Cửu Canh (vụ này được chọn là một trong 10 bản tin mạng “hot” nhất trong năm).

Một bức ảnh đăng trên mạng đã làm tiêu tan sự nghiệp Chu. Vốn chỉ là Giám đốc Sở Quản lý đất đai quận Giang Ninh (Nam Kinh), Chu Cửu Canh lại có thể phì phèo loại thuốc lá cực đắt Nanjing 95 Imperial (giá 263USD/cây) và đeo chiếc đồng hồ Thụy Sĩ Vacheron Constantin (16.000USD).

Một cuộc điều tra được mở ra. Chu bị buộc tội nhận hối lộ 1, 07 triệu tệ cùng 110.000 đôla Hongkong. Bản án cho đương sự là 11 năm tù cùng số tài sản bị tịch biên trị giá 1,2 triệu tệ.

Tương tự, một bí thư đảng thuộc một cơ quan quản lý hàng hải ở Thâm Quyến cũng mất ghế sau khi bị đưa lên mạng đoạn phim đương sự đang dọa dẫm một ông bố “khôn hồn thì câm miệng”, trước vụ đương sự lúc say xỉn đã giở trò bỉ ổi với cô con gái nhỏ của ông bố nạn nhân trong nhà vệ sinh.

Tại Vân Nam, một nhóm viên chức trại giam cũng bị xử, sau khi công dân mạng bày tỏ nghi ngờ cách giải thích liên quan cái chết một tù nhân. Nhóm cán bộ trại giam nói rằng, nạn nhân thật xui quá, đã chết bởi va đầu trúng vật cứng khi chơi… bịt mắt bắt dê với bạn tù! Điều tra cho biết, nạn nhân tử vong vì bị tra tấn!

“Bất kiến quan tài bất điệu lệ” (Chưa thấy quan tài chưa đổ lệ) - người Trung Quốc vẫn thường nói như vậy. Trong thực tế, đã có vô số “quan tài” để làm tiền lệ. Nhưng người ta vẫn không sợ. Là vì một phần “núi thì cao, vua lại xa tít”…

Theo M.Kim

PetroTimes