Nguy cơ Chính phủ Mỹ thời Trump 2.0 đóng cửa lâu nhất lịch sử

Tính đến ngày 17/10, tình trạng đóng cửa Chính phủ Mỹ đã bước sang ngày thứ 17, các dấu hiệu cho thấy có thể vượt qua kỷ lục 35 ngày của lần đóng cửa dưới thời chính quyền Tổng thống Donald Trump đầu tiên (2017-2021).

Với lưỡng đảng Cộng hòa và Dân chủ vẫn bế tắc trong đàm phán, hàng trăm nghìn công chức bị ảnh hưởng, các dịch vụ công cộng gián đoạn, nền kinh tế đối mặt với rủi ro suy giảm.

Lý do của cuộc khủng hoảng

Chính phủ Mỹ chính thức đóng cửa một phần ngay sau 0h ngày 1/10, đánh dấu lần đóng cửa thứ 11 trong lịch sử hiện đại của nước này. Nguyên nhân cốt lõi nằm ở việc Quốc hội không thể thông qua dự luật ngân sách tạm thời (CR) cho tài khóa 2026.

Lệnh đóng cửa xảy ra khi hai đảng không đạt được thỏa thuận về việc gia hạn các khoản trợ cấp thuế trong Đạo luật Chăm sóc Sức khỏe Hợp túi tiền (Affordable Care Act - ACA), thường gọi là Obamacare. Đảng Dân chủ kiên quyết yêu cầu bất kỳ thỏa thuận ngân sách nào cũng phải bao gồm việc kéo dài các khoản tín dụng thuế này, vốn hết hạn vào cuối năm 2025 và đang hỗ trợ khoảng 24 triệu người Mỹ mua bảo hiểm y tế với chi phí thấp hơn.

Ngược lại, đảng Cộng hòa, kiểm soát Hạ viện dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Mike Johnson, khẳng định rằng đàm phán về ACA chỉ có thể diễn ra sau khi chính phủ mở cửa trở lại. Dự luật CR do Hạ viện thông qua đề xuất tài trợ tạm thời đến ngày 21/11, nhưng đã bị Thượng viện bác bỏ nhiều lần.

Theo Guardian, đến ngày 15/10, Thượng viện đã thất bại lần thứ 9 trong việc thông qua dự luật này, với tỷ lệ phiếu 49-45, thấp hơn mức 60 phiếu cần thiết để vượt qua thủ tục “filibuster” (thủ tục kéo dài cuộc tranh luận về dự luật được đề xuất nhằm trì hoãn/ngăn chặn hoàn toàn việc thông qua quyết định). Điều này phản ánh sự chia rẽ sâu sắc, nơi gần như không có nghị sĩ nào thay đổi lập trường kể từ các cuộc bỏ phiếu trước.

Chuyên gia chính trị học Julian Zelizer từ Đại học Princeton nhận định rằng đóng cửa này là “một phần của chiến lược lớn hơn dưới thời Trump 2.0, nhằm sử dụng khủng hoảng để tái cấu trúc chính phủ”. Chuyên gia Zelizer cho rằng ông Trump đang tận dụng việc đóng cửa để thúc đẩy chương trình “Bộ Hiệu quả Chính phủ” (DOGE), từng do ông Elon Musk và ông Vivek Ramaswamy dẫn dắt, nhằm cắt giảm chi tiêu, sa thải nhân viên liên bang. Điều này khác biệt so với các lần đóng cửa trước, nơi tạm nghỉ chỉ là tạm thời, lần này có nguy cơ dẫn đến “sa thải vĩnh viễn”.

Các cuộc bỏ phiếu thất bại - bế tắc tại Quốc hội

Đến nay, các nỗ lực đàm phán đang đi vào ngõ cụt. Theo Politico, Thượng viện do đảng Cộng hòa kiểm soát từ chối bỏ phiếu cho phương án thay thế của đảng Dân chủ, vốn gồm việc gia hạn trợ cấp ACA. Lãnh đạo phe đa số Thượng viện John Thune chỉ trích đảng Dân chủ vì “sẵn sàng kéo dài đóng cửa thêm vài tuần nữa”, trích dẫn từ Punchbowl News.

Ngược lại, lãnh đạo phe thiểu số Chuck Schumer cáo buộc chính quyền Donald Trump ưu tiên hỗ trợ tài chính cho Chính phủ Argentina - quốc gia thân cận với chính sách “Make America Great Again” (Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại - MAGA) trong khi bỏ qua nhu cầu cải thiện y tế nội địa. Ông Schumer phát biểu: “Nếu chính quyền này có 20 tỉ USD để cho một chính phủ nước ngoài thân thiện với MAGA, họ không thể quay lại và nói rằng chúng ta không có tiền để giảm chi phí chăm sóc sức khỏe trong nước”.

Tại Hạ viện, Chủ tịch Mike Johnson đã hủy nhiều phiên bỏ phiếu và cho phép Hạ viện tạm nghỉ kéo dài để gây áp lực lên đảng Dân chủ. Trong phát biểu ngày 13/10 được The Hill đưa tin, ông Johnson cảnh báo: “Chúng ta đang đối mặt nguy cơ rơi vào đợt đóng cửa lâu nhất trong lịch sử Mỹ, trừ khi đảng Dân chủ từ bỏ các yêu cầu của họ và thông qua ngân sách rõ ràng”. Ông nhấn mạnh, đảng Cộng hòa sẽ không đàm phán sau hậu trường, chỉ sẵn sàng thảo luận khi chính phủ mở cửa.

Học giả Sarah Binder từ Viện Brookings phân tích rằng bế tắc này phản ánh sự cực đoan hóa của đảng Cộng hòa dưới ảnh hưởng của ông Trump. Trong bài viết trên Washington Post, Binder lưu ý: “Đóng cửa không chỉ là về ngân sách, mà còn là công cụ để ông Trump thực hiện lời hứa cắt giảm chính phủ, có thể dẫn đến mất việc làm vĩnh viễn cho hàng nghìn nhân viên”. Đến nay, chính quyền Mỹ đã sa thải khoảng 4.100 nhân viên tại 7 cơ quan liên bang, theo USA Today.

Quan điểm của hai đảng: Lợi ích đảng phái hay lợi ích quốc gia?

Đảng Cộng hòa lập luận rằng, việc đóng cửa là động thái cần thiết để kiểm soát chi tiêu, tránh “lãng phí” cho các chương trình y tế mà họ coi là không thiết yếu. Tổng thống Trump ngày 15/10 tuyên bố, sử dụng giải pháp đóng cửa Chính phủ để “loại bỏ các chương trình mà đảng Dân chủ yêu thích, chúng sẽ không bao giờ quay lại”. Điều này phù hợp với chiến lược của Văn phòng Quản lý và Ngân sách (OMB), dưới sự chỉ đạo của ông Russ Vought, yêu cầu các cơ quan chuẩn bị kế hoạch sa thải vĩnh viễn đối với nhân viên không thiết yếu.

Ngược lại, đảng Dân chủ cho rằng yêu cầu gia hạn ACA là hợp lý, vì các trợ cấp này giúp giảm tỷ lệ không có bảo hiểm xuống mức thấp kỷ lục. Đại diện Alexandria Ocasio-Cortez và Thượng nghị sĩ Bernie Sanders nhấn mạnh sự đóng cửa là “trò chơi chính trị” của Tổng thống Trump nhằm phá hoại Obamacare. Schumer và Lãnh đạo Hạ viện thiểu số Hakeem Jeffries khẳng định sẽ không nhượng bộ, vì “mọi thỏa thuận phải bảo vệ sức khỏe của người dân Mỹ”.

Chuyên gia đạo đức chính phủ Walter Shaub cảnh báo việc sử dụng website và email chính phủ để đổ lỗi cho đảng Dân chủ như Bộ Giáo dục và Bộ An ninh Nội địa đã làm, có thể vi phạm Đạo luật Hatch, vốn cấm sử dụng tài nguyên công cho mục đích chính trị. Chuyên gia Shaub nhận định: “Đây là hành động bất hợp pháp, có thể làm suy yếu lòng tin vào Chính phủ”.

Tác động đến xã hội và kinh tế

Việc đóng cửa đã ảnh hưởng trực tiếp đến khoảng 750.000 công chức liên bang bị sa thải tạm thời, trong khi hàng trăm nghìn nhân viên thiết yếu như quân nhân và kiểm soát viên không lưu phải làm việc không lương.

Theo New York Times, chính quyền Mỹ đã sa thải thêm hơn 4.000 nhân viên tại các cơ quan như Trung tâm Dự phòng và Kiểm soát bệnh tật (CDC) và Sở Thuế vụ (IRS), dù một số trường hợp sau đó được xác nhận là lỗi. Quân đội sẽ không nhận lương vào ngày 15/10, tạo áp lực lớn lên các gia đình quân nhân.

Các dịch vụ công cộng bị gián đoạn nghiêm trọng. Bảo tàng Smithsonian, vườn quốc gia đóng cửa từ ngày 12/10. Chương trình WIC hỗ trợ dinh dưỡng cho 7 triệu phụ nữ và trẻ em đang được duy trì tạm thời bằng quỹ dự phòng 150 triệu USD và doanh thu từ thuế quan, nhưng có thể hết sau vài tuần. Thẻ thực phẩm (SNAP) tiếp tục đến hết tháng 10, nhưng các bang có thể phải tự chi trả nếu kéo dài.

Về kinh tế, Ryan Sweet, kinh tế trưởng tại Oxford Economics, ước tính mỗi tuần đóng cửa làm giảm GDP hàng năm 0,1-0,2%, theo Federal News Network. Nếu ông Trump thực hiện sa thải vĩnh viễn, thiệt hại có thể lớn hơn nhiều. Doanh nghiệp nhỏ gần công viên quốc gia đang chịu lỗ, như trường hợp các công ty cho thuê xe ở Yosemite. Chuyên gia kinh tế Kevin Hassett từ Hội đồng Kinh tế Quốc gia cho biết mỗi tuần đóng cửa có thể tốn kém 0.1% GDP, theo Wikipedia.

So với các đợt đóng cửa trước đây, lần đóng cửa hiện tại là một trong những lần dài nhất, chỉ sau kỷ lục 35 ngày dưới Trump 1.0 (2018) vì tranh cãi về tường biên giới và 21 ngày thời Clinton (1995-1996). Theo hãng tin BBC, nếu kéo dài quá 35 ngày, nó sẽ trở thành “đóng cửa lâu nhất lịch sử”.

Tạp chí Time lưu ý, lần đóng cửa 2018 kết thúc nhờ áp lực từ kiểm soát viên không lưu, lần này có thể khác vì ông Trump đe dọa sử dụng việc đóng cửa để cắt giảm vĩnh viễn. Học giả Norman Ornstein từ American Institute nhận định: “Chính quyền Trump 2.0 đang lặp lại sai lầm của nhiệm kỳ đầu nhưng với mức độ nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến hậu quả kinh tế lâu dài”.

Các chuyên gia đồng tình rằng lần đóng cửa Chính phủ này có thể kéo dài do thiếu điểm áp lực rõ ràng. Theo USA Today, tình thế bế tắc, không “biến chuyển”, nhưng các yếu tố như lương quân đội hoặc hết quỹ cho “Chương trình Dinh dưỡng cho Phụ nữ, Trẻ sơ sinh và Trẻ em” (WIC) có thể thúc đẩy đàm phán. Chuyên gia Jordain Carney từ Politico cho rằng đảng Cộng hòa đang dùng “bóng chày” để ép phe Dân chủ, nhưng rủi ro phản tác dụng nếu dư luận quay lưng. Nếu kéo dài, việc đóng cửa có thể ảnh hưởng đến kỳ nghỉ lễ, làm tăng áp lực chính trị.

Việc Chính phủ Mỹ dưới thời Trump 2.0 không chỉ là cuộc chiến ngân sách mà còn là biểu tượng của sự chia rẽ đảng phái sâu sắc. Với nguy cơ trở thành kỷ lục lâu nhất, nó đe dọa hàng triệu người Mỹ và nền kinh tế. Chỉ khi cả hai đảng ưu tiên lợi ích quốc gia thay vì đảng phái, khủng hoảng mới kết thúc. Đến nay, hy vọng mở cửa lại vẫn le lói nhưng thời gian đang cạn dần.