Nga đã làm gì khiến hiệu suất phòng không Ukraine "tụt dốc không phanh"?

Ba lý do thất bại của hệ thống phòng không Ukraine gần đây 

Phương Tây đã phát hiện sự suy giảm mạnh về hiệu quả chiến đấu của các hệ thống phòng không Ukraine (chủ yếu có nguồn gốc từ phương Tây), đặc biệt là hệ thống đánh chặn Patriot do Mỹ chế tạo.

Có một số lý do rõ ràng cho điều này, như việc quân đội Nga (RFAF) thường xuyên săn tìm và phá hủy Patriot. Tuy nhiên, nhiều bằng chứng cho thấy phía Nga đang dùng các phiên bản cải tiến mới của tên lửa tầm xa. Vậy rốt cuộc điều này là gì?

Báo Financial Times của Anh nhận định, các hệ thống phòng không do phương Tây cung cấp đã mất hiệu quả ở Ukraine, tỷ lệ đánh chặn tên lửa đạn đạo trong tháng 9 đã giảm từ 37% xuống còn 6%.

Trong kết luận của mình, các nhà báo Anh đã trích dẫn dữ liệu của Không quân Ukraine do Trung tâm Phục hồi Thông tin (CIR) có trụ sở tại London tổng hợp.

Có ít nhất ba lý do cho điều này:

Thứ nhất, Ukraine thiếu hụt hệ thống phòng không, đặc biệt là những hệ thống tối tân như Patriot. Những hệ thống này được thiết kế để bắn hạ tên lửa đạn đạo Iskander hoặc loại siêu vượt âm Kinzhal của Nga.

"Chúng ta cần 25 hệ thống Patriot để bao phủ hoàn toàn bầu trời Ukraine", Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tuyên bố hồi năm 2024.

Trong khi đó, vào tháng 5 năm nay, New York Times đưa tin, lực lượng Kiev hiện chỉ có 8 hệ thống tên lửa Patriot còn hoạt động được, 6 trong số đó đang triển khai và 2 hệ thống khác nằm trong xưởng sửa chữa. Con số này là quá ít so với cường độ các cuộc tập kích tên lửa tầm xa mà RFAF đang tiến hành nhắm vào các mục tiêu của Ukraine.

Hơn nữa, Nga thường xuyên phá hủy các hệ thống này. Ví dụ, mới đây nhất là vào ngày 25/9, Bộ Quốc phòng Nga đã thông báo việc phá hủy bệ phóng, đài điều khiển chiến đấu và radar của Patriot.

Thứ hai, Ukraine không chỉ thiếu các hệ thống phòng không, mà còn thiếu cả tên lửa cho chúng. "Chúng tôi chẳng có gì để bắn hạ tên lửa cả", Tổng thống Zelensky phàn nàn hồi tháng 2.

Chuyên gia quân sự và nhà nghiên cứu lịch sử phòng không người Nga, ông Yuri Knutov, đã giải thích với báo Tầm nhìn (Vzglyad) rằng, công ty Lockheed Martin, nhà sản xuất tên lửa Patriot, có khả năng sản xuất tới 600 quả đạn mỗi năm. Trong khi đó, mỗi loạt phóng của một hệ thống Patriot, tiêu thụ ít nhất 10 quả đạn.

"Xét đến việc hệ thống tên lửa Patriot được 18 nước tin dùng, rõ ràng là mọi quốc gia đều cần đạn cho các tổ hợp của mình. Do đó, Ukraine đang thiếu hụt đạn tên lửa vì mức tiêu thụ rất cao. Thực tế đã có báo cáo rằng, kho dự trữ tên lửa Patriot của Mỹ đã giảm xuống còn 25% so với nhu cầu”, chuyên gia Knutov cho biết.

Nhưng nhìn chung, tất cả những tình huống trên, từng gây khó khăn cho hoạt động của hệ thống phòng không Ukraine, đều đã quá quen thuộc với AFU. Điều thực sự mới mẻ chính là những thay đổi về kỹ thuật trong hoạt động của tên lửa tầm xa Nga.

Theo Financial Times, "tên lửa Nga đang né tránh thành công các hệ thống đánh chặn do Mỹ chế tạo vào phút chót". Và đây dường như là lý do chính thứ ba khiến hiệu quả của các hệ thống phòng không Ukraine suy giảm.

Nga đang vượt xa phương Tây bằng kỹ thuật độc đáo

Theo chuyên gia Knutov, quỹ đạo đạn đạo của tên lửa tấn công, thường bay theo một quy luật nhất định, khiến chúng có thể bị "bắt thóp", nhất là với sự trợ giúp của các radar mảng pha và máy tính tốc độ cao thuộc hệ thống phòng không Patriot.

Ông giải thích, bằng cách biết vị trí phóng, tốc độ và góc bay của tên lửa Nga, máy tính trên hệ thống Patriot sẽ tính toán chính xác tọa độ trên không gian, nơi tên lửa tấn công có thể bị một hệ thống phòng không phát hiện và đánh chặn.

Tuy nhiên, nếu quỹ đạo của tên lửa có thể thay đổi với tốc độ cao (như Kinzhal chẳng hạn), thì không thể tính toán được, vì nó thay đổi vị trí trong không gian với tốc độ đáng kinh ngạc theo một quỹ đạo hoàn toàn không thể đoán trước, khiến radar của Patriot “bất lực”.

"Chưa có trường hợp nào được xác nhận chính xác tên lửa Kinzhal bị bắn hạ dù chỉ một lần”, chuyên gia quân sự Dmitry Drozdenko nói với Vzglyad.

Về tên lửa đạn đạo chiến thuật Iskander-M, đường bay của nó đơn giản hơn, kết hợp các yếu tố đạn đạo và hành trình. Yếu tố đạn đạo mang lại tầm bắn xa hơn, trong khi yếu tố hành trình giúp nó cơ động liên tục, mặc dù phải đánh đổi bằng tốc độ. Do đó, Patriot vẫn có cơ hội đánh chặn tên lửa Iskander.

"Khi tên lửa tấn công di chuyển, hệ thống Patriot tính toán quỹ đạo để đánh chặn tên lửa của chúng tôi trên không và có thể phá hủy nó", ông Drozdenko xác nhận.

Một số biến thể tên lửa Patriot hoạt động theo nguyên lý nổ cận đích bằng ngòi nổ vô tuyến, chúng phát nổ khi đến gần tên lửa đối phương, tuy nhiên, những tên lửa này được coi là có tốc độ chậm và không hiệu quả lắm. Một số biến thể khác hoạt động theo phương pháp đánh chặn động học, chúng cần va chạm chính xác với mục tiêu và phá hủy nó.

"Tên lửa Patriot loại đánh chặn động học bay nhanh hơn, xa hơn và chính xác hơn, đồng thời khả năng cơ động, và quỹ đạo cơ động được tính toán bằng phần mềm. Nói một cách đơn giản, có một sự cạnh tranh giữa phần mềm điều khiển tên lửa Patriot và phần mềm Iskander", chuyên gia Drozdenko giải thích.

Theo chuyên gia này, các lập trình viên quân sự Nga gần đây đã “vượt mặt” các đồng nghiệp tại Lockheed Martin. Tên lửa Patriot không thể theo kịp tên lửa Iskander, và đây là nguyên nhân chính khiến hiệu quả của hệ thống phòng không Ukraine suy giảm mạnh.

"Đó là một trận chiến của "kiếm và khiên". Ban đầu, tên lửa HIMARS rất hiệu quả, nhưng chúng tôi đã học được cách bắn hạ chúng, mặc dù chúng cũng có khả năng cơ động và đánh lừa", ông Drozdenko nói.

"Tên lửa Iskander của chúng tôi cũng được trang bị cảm biến để phát hiện sóng radar theo dõi từ hệ thống Patriot và cơ động tránh xa tầm bắn của chúng", chuyên gia Yuri Knutov giải thích rõ.

Có lẽ các kỹ sư của Lockheed Martin cũng đang tìm kiếm giải pháp để tiêu diệt tên lửa Iskander hiệu quả hơn, bằng cách lập trình phần mềm tốt hơn cho tên lửa đánh chặn của họ. Các chuyên gia tin rằng, đang diễn ra cuộc đua giữa Nga và phương Tây về vũ khí tấn công và phòng thủ.

Tất nhiên, sự “vượt trội” này vẫn chưa mang lại bước ngoặt, ngay cả trong cuộc đối đầu tên lửa. "Chúng ta đã phá hủy tổ hợp công nghiệp quân sự, các nhà máy lọc dầu và ngành năng lượng của Ukraine trong gần 4 năm qua, nhưng phương Tây đang tích cực hỗ trợ vũ khí, điện và nhiên liệu", Vladimir Prokhvatilov, một nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Hàn lâm Khoa học Quân sự Nga và chuyên gia quân sự, phát biểu.

Về hệ thống phòng không, Ukraine đã tiếp nhận một số tổ hợp và đang mong đợi một lô Patriot mới. Nhưng dù sao đi nữa, rõ ràng có ​​một bước tiến đáng kể trong việc tên lửa Nga tăng cường hiệu quả xóa sổ các mục tiêu quân sự sâu trong lãnh thổ Ukraine; nhưng ưu thế này của Nga, liệu có kéo dài được lâu?