Lập trường xa vời của Nga, Ukraine về 2 vấn đề then chốt trong xung đột

Trong bối cảnh các cuộc tiếp xúc ngoại giao được tăng cường nhằm tìm ra giải pháp chấm dứt cuộc chiến Nga - Ukraine kéo dài gần 4 năm, Kiev và Moscow vẫn giữ lập trường hoàn toàn trái ngược nhau về các vấn đề then chốt như đảm bảo an ninh và kiểm soát lãnh thổ.

Kể từ tháng 11, một loạt cuộc đàm phán do Mỹ làm trung gian đã tập trung vào một khuôn khổ hòa bình để chấm dứt chiến tranh, với các cuộc tham vấn được tổ chức tại Thụy Sĩ và Mỹ. Vòng đàm phán mới nhất đã diễn ra tại Miami vào cuối tuần qua, nơi các quan chức Mỹ đã có các cuộc gặp riêng với các phái đoàn Nga và Ukraine.

Các cuộc thảo luận ban đầu tập trung vào một dự thảo đề xuất gồm 28 điểm, được cho là yêu cầu Ukraine phải nhượng bộ đáng kể, bao gồm công nhận sự kiểm soát của Nga đối với một số vùng lãnh thổ, hạn chế quân số và đồng ý không gia nhập NATO.

Đề xuất ban đầu đã được sửa đổi sau các cuộc đàm phán căng thẳng giữa các quan chức Ukraine, châu Âu và Mỹ, trong khi các quan chức Mỹ cũng đã có các cuộc đàm phán riêng với Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Moscow.

Mặc dù nội dung chi tiết của kế hoạch hòa bình vẫn chưa được công bố, nhưng Moscow và Kiev đã nêu rõ lập trường liên quan đến các khía cạnh khác nhau đang được thảo luận.

Vấn đề nhượng bộ lãnh thổ

Lập trường của Ukraine

Ukraine đã mô tả các vấn đề lãnh thổ là yếu tố quan trọng và nhạy cảm nhất về mặt chính trị trong các cuộc đàm phán hòa bình, nhấn mạnh rằng chủ quyền và biên giới được quốc tế công nhận của nước này phải được tôn trọng.

“Vấn đề lãnh thổ là một vấn đề vô cùng khó khăn đối với chúng tôi”, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky nói sau cuộc đàm phán ở Berlin, đồng thời khẳng định lập trường của Kiev “rất rõ ràng” và phải được tôn trọng.

Ông Zelensky thừa nhận Nga có những yêu cầu về lãnh thổ, nhưng cho biết Ukraine luôn nhất quán truyền đạt lập trường của mình trong các cuộc đàm phán.

“Tôi biết rõ những yêu cầu của Nga là gì. Tôi chỉ đơn thuần truyền đạt quan điểm của chúng tôi cho các đặc phái viên”, ông nói.

Kiev đã bác bỏ yêu cầu rút quân Ukraine khỏi vùng Donbass, cho rằng đây là yêu cầu không công bằng. Theo Ukraine, những bước đi như vậy sẽ có lợi cho Nga và làm suy yếu triển vọng hòa bình lâu dài.

Ông Zelensky đề xuất một lệnh ngừng bắn dọc theo chiến tuyến hiện tại có thể là một “lựa chọn công bằng và thực tế”, đồng thời nhấn mạnh điều này không đồng nghĩa với việc công nhận sự kiểm soát của Nga đối với các khu vực trong lãnh thổ Ukraine.

Trả lời câu hỏi về khả năng tổ chức trưng cầu dân ý về lãnh thổ, ông Zelensky nói: “Tôi tin rằng người dân Ukraine sẽ trả lời câu hỏi này, bằng hình thức bầu cử hoặc trưng cầu dân ý”.

Kiev cũng bày tỏ quan ngại sâu sắc về các ý tưởng thành lập các khu vực phi quân sự hoặc “khu kinh tế tự do” ở các vùng tranh chấp, đặt ra những câu hỏi chưa được giải quyết về vấn đề quản lý, giám sát và an ninh.

Các quan chức Ukraine cho biết vẫn chưa rõ ai sẽ kiểm soát các khu vực này, làm thế nào để thực thi việc tuân thủ, hoặc làm thế nào để ngăn Nga quay trở lại.

Nhấn mạnh những vấn đề phức tạp này, ông Zelensky đã bác bỏ đề xuất của Mỹ về việc chia sẻ quyền kiểm soát Nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia giữa Ukraine, Mỹ và Nga, gọi đó là đề xuất “không công bằng”.

Ông đã xác định tình trạng của nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu, cùng với toàn vẹn lãnh thổ và quỹ tái thiết, là những “vấn đề khó khăn nhất” còn lại trong các cuộc đàm phán.

Ông Zelensky cũng đã liên kết các cuộc thảo luận về lãnh thổ với vấn đề bồi thường, nhấn mạnh rằng bất kỳ thỏa thuận nào cũng phải giải quyết thiệt hại và tổn thất liên quan đến chiến tranh.

Lập trường của Nga

Nga khẳng định “thực tế lãnh thổ trên bộ” phải được công nhận trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào, coi các tuyên bố chủ quyền của Moscow là một phần được pháp luật trong nước quy định.

Trợ lý Tổng thống Nga Yury Ushakov cho biết Moscow có thể bất đồng về cơ bản với các điều khoản lãnh thổ trong các đề xuất hòa bình được điều chỉnh, đồng thời nhắc lại lập trường của Nga về vùng Donbass (gồm Lugansk và Donetsk).

“Donbass là của Nga. Toàn bộ Donbass là của Nga như đã được quy định trong Hiến pháp Liên bang Nga”, ông Ushakov nêu rõ.

Điện Kremlin đã bác bỏ ý tưởng về các thỏa thuận ngừng bắn nhằm tạo điều kiện cho các cuộc trưng cầu dân ý về lãnh thổ, cho rằng ý tưởng này sẽ phản tác dụng.

“Một thỏa thuận ngừng bắn là sự tạm lắng (giao tranh) và sự trì hoãn khác”, ông Peskov nói, đồng thời cho biết Moscow sẽ không chấp nhận các thỏa thuận ngừng bắn nhằm cho phép Ukraine có thêm thời gian tập hợp lại lực lượng.

Các quan chức Nga lập luận rằng bất kỳ đề xuất tạm ngừng giao tranh nào mà không có một giải pháp cuối cùng sẽ không giải quyết được tận gốc vấn đề xung đột.

Nga cũng chỉ trích việc Kiev khăng khăng đòi quyền quyết định của người dân đối với vấn đề lãnh thổ, cho rằng vấn đề này đã được giải quyết thông qua những thay đổi hiến pháp sau các tuyên bố sáp nhập.

Năm 2014, Nga đã tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea ở phía nam Ukraine. Năm 2022, Nga tiếp tục tuyên bố sáp nhập các vùng Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhia sau các cuộc trưng cầu dân ý, mặc dù chưa kiểm soát hoàn toàn các vùng lãnh thổ này.

Nga tuyên bố muốn tìm kiếm một giải pháp dứt điểm nhằm bảo đảm quyền kiểm soát tại những vùng lãnh thổ đã giành được và ngăn chặn “các mối đe dọa” trong tương lai từ Ukraine.

Đồng thời, các quan chức Nga cảnh báo Moscow có thể không chấp nhận nhiều nội dung quan trọng trong các đề xuất hòa bình một khi đề xuất này được trình bày chính thức, đặc biệt là những phần liên quan đến lãnh thổ và các thỏa thuận quân sự.

Vấn đề đảm bảo an ninh

Lập trường của Ukraine

Một trong những thay đổi lớn nhất của Ukraine trong những tuần gần đây về vấn đề đảm bảo an ninh là tuyên bố của Tổng thống Zelensky về việc Kiev sẵn sàng từ bỏ tham vọng gia nhập NATO để đổi lấy những đảm bảo an ninh mạnh mẽ hơn từ phương Tây.

Ông mô tả việc theo đuổi các đảm bảo an ninh là một “sự thỏa hiệp” đối với tham vọng gia nhập NATO của Ukraine. Tư cách thành viên NATO từng là một mục tiêu được ghi nhận trong Hiến pháp Ukraine năm 2019.

“Những đảm bảo an ninh này là cơ hội để chúng ta ngăn chặn một làn sóng tấn công khác của Nga. Và đây (việc không gia nhập NATO) đã là một sự thỏa hiệp từ phía chúng tôi rồi”, ông Zelensky nói.

Ông nhấn mạnh rằng Ukraine ban đầu tìm kiếm tư cách thành viên NATO vì điều này mang lại “những đảm bảo an ninh thực sự”, nhưng cho biết Kiev đã chuyển trọng tâm sang các cam kết ràng buộc về mặt pháp lý, nhấn mạnh nhu cầu “thiết yếu” đối với điều khoản phòng thủ chung tương tự Điều 5 của Hiệp ước NATO.

“Đây phải là những đảm bảo an ninh mạnh mẽ, không giống như Budapest hay Minsk”, ông Zelensky nói, đề cập đến các thỏa thuận từng thất bại trong việc ngăn chặn xung đột trước đây.

Ukraine cũng phản đối các mô hình an ninh liên quan đến các khu phi quân sự hoặc các vùng đệm do nước ngoài kiểm soát, viện dẫn những lo ngại về việc thực thi và sự xâm nhập trở lại của Nga.

“Điều này chắc chắn không có lợi cho Ukraine, nhưng chúng ta cần tiếp tục cuộc đối thoại”, ông Zelensky nói.

Nhìn chung, Kiev cho rằng hòa bình mà không có những đảm bảo an ninh vững chắc sẽ chỉ trì hoãn một giai đoạn mới của cuộc xung đột.

Lập trường của Nga

Nga kiên quyết phản đối việc Ukraine gia nhập NATO, coi đây là mối đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia và là một trong những nguyên nhân cốt lõi của cuộc xung đột.

Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết việc Ukraine không gia nhập NATO là một vấn đề then chốt cần được “xem xét đặc biệt” trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.

Tổng thống Nga Vladimir Putin nhiều lần cảnh báo rằng việc Ukraine gia nhập liên minh NATO sẽ làm thay đổi căn bản cán cân an ninh khu vực.

Ông Putin cũng nói rõ tại cuộc họp báo cuối năm rằng Moscow tôn trọng quyền tự vệ của các quốc gia khác, nhưng điều này không được đe dọa an ninh của Nga.

Nga cũng bày tỏ sự hoài nghi đối với các đảm bảo an ninh do phương Tây hậu thuẫn dành cho Ukraine, đặc biệt là những đảm bảo liên quan đến việc triển khai quân đội nước ngoài hoặc lực lượng đa quốc gia trên lãnh thổ Ukraine.

Tuy nhiên, khi bình luận về các đề xuất thành lập lực lượng do châu Âu dẫn đầu tại Ukraine, ông Peskov cho biết vấn đề triển khai quân đội nước ngoài là “một chủ đề cần được thảo luận”, nhưng không nói rõ hơn.

Các quan chức Nga khẳng định Moscow đang tìm kiếm một thỏa thuận an ninh toàn diện và ràng buộc về mặt pháp lý, vượt ra ngoài phạm vi Ukraine.