Khủng hoảng dân số ập đến, người già Trung Quốc lo sợ tương lai

Gu Qunzhen, 69 tuổi, bắt đầu ngày mới với việc mặc cả với người bán hàng rong ở một khu chợ dân sinh tại Thiên Tân, phía bắc Trung Quốc.

Bà chi khoảng 10 tệ (1,57 USD) mua cải bắp, dưa chuột và đậu phụ, để về nhà chuẩn bị bữa ăn cho bà và người chồng 75 tuổi.

Mắt bà đã mờ vì đục thủy tinh thể, một căn bệnh có thể dễ dàng chữa trị bằng phẫu thuật nhưng Gu quyết định bà sẽ không tới bệnh viện lúc này.

"Mọi thứ vẫn ổn. Tôi vẫn nhìn được các thứ. Những người về hưu như chúng tôi nên sống đạm bạc và cố gắng tránh chỉ trả hóa đơn y tế", Gu, một cựu kế toán, cho biết.

"Tôi tiết kiệm cho các con trai và cháu tôi. Khi chúng già đi, để sống một cuộc sống tốt có thể chắc sẽ khó khăn hơn nhiều", bà lý giải.

Theo SCMP, Trung Quốc đang đối mặt với thực trạng ngày càng ít người đóng tiền vào hệ thống phúc lợi xã hội để duy trì quỹ hoạt động.

Thống kê dân số 10 năm qua mới được Cục Thống kê quốc gia Trung Quốc (NBS) công bố tháng trước cho thấy dân số Trung Quốc đang già đi nhanh chóng. Với thực trạng ngày càng ít người lao động nộp tiền vào quỹ duy trì hệ thống lương hưu, và ngày càng có nhiều người cao tuổi cần được hỗ trợ các chế độ hưu trí, người dân Trung Quốc đang lo về cuộc sống của họ sau khi ngừng làm việc vì tuổi già.  

Thống kê của NBS chỉ ra, nhóm dân số ở độ tuổi lao động của Trung Quốc (từ 15-59) tụt xuống 894 triệu, giảm 5% so với con số cao nhất ghi nhận năm 2011 (925 triệu). Trong khi số người lao động nộp tiền vào quỹ hưu trí năm ngoái giảm đi, số lượng người trên 65 tuổi tăng lên 191 triệu năm 2020 so với 119 triệu năm 2010.

Điều này đồng nghĩa với việc, 13,5% dân số Trung Quốc đang phụ thuộc vào nguồn quỹ nói trên vào năm 2020, tăng so với con số 8,9% ghi nhận 10 năm trước.

Dân số già khi chưa kịp giàu

Thống kê của NBS chỉ ra một thách thức nhân khẩu học chưa từng có tiền lệ ở Trung Quốc. Một dự đoán cho thấy, vào năm 2050, Trung Quốc có thể đối mặt với tình trạng số người trên 60 tuổi chiếm ít nhất 1/3 dân số. Trong khi đó, theo Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS), quỹ hưu trí sẽ đạt đỉnh 6.990 tỷ tệ (1.090 tỷ USD) vào năm 2027 và có thể cạn kiệt vào năm 2035.

Trong khi đó, tỷ lệ giữa lương hưu và thu nhập khi còn lao động liên tục giảm trong hàng chục năm qua. Ví dụ, vào năm 1998, lương hưu trung bình của một người Trung Quốc bằng 87% mức lương của người đó vào năm trước khi về hưu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, con số này đã tụt mạnh xuống 45%, cho thấy mức sống của những người nghỉ hưu đang giảm đáng kể.

Zhang Cheng, giám đốc marketing 45 tuổi tại một công ty internet ở Bắc Kinh, thừa nhận rằng ông cảm thấy "sốc" khi nhận ra cuộc sống sau khi về hưu sẽ không như những gì ông từng tưởng tượng.

"Kết quả khảo sát dân số giống như một hồi chuông cảnh tỉnh. Tôi từng nghĩ có thể tiếp tục lối sống trung lưu sau khi về hưu - đi tới rạp hát, cắm trại với bạn bè vào cuối tuần, lái xe vòng quanh Trung Quốc và đi du lịch nước ngoài với con gái thường xuyên. Tuy nhiên, giờ đây nó giống như là giấc mơ không thực tế", Zhang nói.

Ông Zhang là người kiếm tiền duy nhất trong gia đình và chỉ dựa vào duy nhất nguồn thu nhập từ lương để nuôi vợ và con gái 8 tuổi. Hiện Zhang đang có mức lương 30.000 tệ/tháng (gần 4.700 USD), nhưng khi về hưu, thu nhập của ông theo chương trình hưu trí nhà nước sẽ giảm xuống chưa bằng một nửa.

"Tôi phải làm việc chăm chỉ hơn để giữ công việc trước khi về hưu vì tuổi về hưu bắt buộc dự kiến sẽ tăng lên", Zhang nói.

Hồi tháng 3, chính phủ Trung Quốc cho biết sẽ tăng dần độ tuổi nghỉ hưu trong vòng 5 năm tới nhưng chưa đưa ra chi tiết về kế hoạch. Trung Quốc là một trong những nước hiện mức tuổi nghỉ hưu thấp nhất trên thế giới: 50 đối với phụ nữ làm lao động chân tay, 55 đối với lao động nữ làm bàn giấy và 60 đối với nam giới.

Chủ đề về tăng tuổi nghỉ hưu đã bùng nổ trong nhiều năm và cũng có nhiều ý kiến phản đối từ công chúng. Vào năm 2000, tỷ lệ dân số trong tuổi lao động so với người trên 65 tuổi là 10:1. Tới năm 2020, tỷ lệ này còn 5:1. Theo một dự đoán, tỷ lệ này tới năm 2030 có thể sẽ giảm xuống 4:1 và tệ hơn nữa có thể sẽ là 2:1 vào năm 2050.

Vì vậy, theo chuyên gia Larry Hu tại tổ chức Macquarie Group (Australia), chính phủ Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác là phải nâng tuổi về hưu.

"Tỷ lệ dân số già ở Trung Quốc hiện ngang với Nhật Bản vào năm 1992 và Hàn Quốc vào năm 2015. Và tỷ lệ này sẽ tăng lên trong những năm tới. Một thực tế phũ phàng hơn là người Trung Quốc đang già đi trước khi kịp trở nên giàu có", ông Hu nói.

Sống thắt lưng, buộc bụng

Ngoài ra, Trung Quốc còn đang đối mặt với những thách thức với hệ thống lương hưu nông thôn. Trung Quốc tung ra mô hình này vào năm 2008. Theo đó, người nông dân đóng ít nhất 100 tệ vào quỹ hưu trí mỗi năm, sẽ nhận lại tối thiểu 55 tệ/tháng khi đủ 60 tuổi. Để so sánh, những người về hưu ở thành phố sẽ nhận được trung bình 2.362 tệ mỗi tháng từ quỹ hưu trí nhà nước.

Zeng Wenjing, 65 tuổi, nhận được lương hưu 60 tệ do bà đã tham gia chương trình hưu trí trước đó. Hiện thời, bà đang sống ở Bắc Kinh với con trai và cháu gái, nhưng vẫn đang rất chật vật.

"Những nông dân chúng tôi từng bị gạt ra khỏi mạng lưới phúc lợi xã hội và phải sống dựa vào đất đai và con cái khi về già. Giờ đây, chúng tôi đã có lương hưu. Mọi thứ đã tốt hơn trước, nhưng vẫn chưa đủ", Zeng nói.

Bà cho biết bà chưa mua quần áo mới trong suốt 10 năm qua và thú vui giải trí duy nhất của bà là đi nhảy ở khu vực công cộng, vì nó miễn phí.

"Tôi luôn nói với con trai mình phải tiết kiệm và tiết kiệm từng xu để chuẩn bị cho những ngày sau khi nghỉ hưu khi thu nhập có thể sẽ thấp hơn nhiều", Zeng nói.