Israel chạy đua định hình lại Trung Đông

Một năm trước, Israel đang phải vật lộn trong sa lầy ở Gaza, bị bao vây bởi những đối thủ được Iran hậu thuẫn và chịu áp lực từ Washington để chấm dứt giao tranh.

Bây giờ, họ đang nỗ lực chạy đua định hình lại Trung Đông theo cách riêng của mình và buộc chính quyền Tổng thống Donald Trump phải bắt kịp khi giới lãnh đạo Israel đang quyết tâm tăng cường các cuộc tấn công vào Iran.

Các động thái này có thể làm đảo lộn thị trường toàn cầu và thay đổi cán cân địa chính trị cùng với khả năng kéo Mỹ vào một cuộc xung đột khu vực.

Với một loạt các hoạt động tình báo táo bạo và các chiến dịch quân sự dữ dội, Israel đã vô hiệu hóa hiệu quả các đồng minh Iran là Hamas và Hezbollah và đang đưa cuộc chiến trực tiếp đến Tehran.

Israel đã sử dụng vỏ bọc là các nỗ lực ngoại giao của Mỹ để tiến hành một cuộc tấn công bất ngờ vượt xa mục tiêu là chương trình hạt nhân của Iran, thay vào đó là nhắm vào giới chức cấp cao của nước này.

Cuộc chiến này cũng đã đẩy chính sách của Mỹ ra khỏi con đường mà Tổng thống Trump đã vạch ra vào đầu năm nay: tất cả vì hòa bình cho Trung Đông.

Sau một thời gian dài thúc đẩy một giải pháp ngoại giao hòa bình để ngăn Iran phát triển vũ khí hạt nhân, ông đã ca ngợi các cuộc không kích của Israel và cảnh báo trên mạng xã hội rằng "Iran phải đạt được một thỏa thuận, trước khi không còn gì nữa".

Tổng thống Trump, nhà lãnh đạo từng cam kết sẽ gỡ rối cho Mỹ khỏi các cuộc xung đột ở Trung Đông, đã ra lệnh cho các tàu chiến và máy bay chiến đấu của Mỹ bảo vệ Israel khỏi các cuộc phản công của Iran.

Theo các chuyên gia, bất kỳ động thái nào của Iran nhằm vào các cơ sở quân sự của Mỹ hoặc chặn các chuyến hàng dầu ở Vịnh Ba Tư đều có thể kéo Washington vào sâu hơn cuộc xung đột này.

Cho đến nay, cuộc tấn công của Israel và màn đáp trả của Iran vẫn chưa gây ra cuộc xung đột rộng lớn hơn như nhiều người lo sợ. Thực tế là Tehran đã phóng hàng loạt tên lửa vào Israel để đáp trả, nhưng hiệu quả hạn chế.

Các nhà lãnh đạo và cơ quan an ninh của Israel đang bắt đầu nói về khả năng có thể giành chiến thắng để định hình lại trật tự Trung Đông. Chương trình nghị sự táo bạo của Israel trong khu vực diễn ra khi Mỹ ngày càng tập trung vào các vấn đề trong nước và các mối đe dọa địa chính trị ở những nơi khác.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã loại nhiều thập niên giao thức và ưu tiên trong việc vạch ra cách tiếp cận chính sách đối ngoại của riêng mình đối với Trung Đông. 

Ngay trước khi nhậm chức, sự can thiệp của ông Trump đã giúp đi đến một thỏa thuận ngừng bắn được chờ đợi từ lâu ở Gaza. Nhưng sự chú ý của ông đối với cuộc xung đột đó đã dao động sau khi vấn đề Ukraine và Iran nóng lên.

Nhà lãnh đạo Mỹ đã phát động các nỗ lực mang lại hòa bình cho Gaza để tái phát triển khu vực này thành một điểm đến du lịch nhưng rồi mọi việc chỉ dừng lại ở đó. Điều đó đã mở ra cánh cửa cho một nhà lãnh đạo có tư tưởng nhất quán hơn như Thủ tướng Netanyahu, để từ đó thực hiện mạnh mẽ tầm nhìn của mình.

Israel hiện phải đối mặt với thách thức là phải loại bỏ vĩnh viễn mối đe dọa từ đối thủ "không đội trời chung" Iran, quốc gia đã tập hợp một kho tên lửa khổng lồ và tập hợp các đồng minh để thực hiện lời cam kết lâu dài của mình là "xóa sổ nhà nước Do Thái".

Nhu cầu cấp thiết hiện nay của Tel Aviv là phải đạt được nhiều tiến bộ hơn nữa trong mục tiêu phá hủy chương trình hạt nhân của Iran. Quân đội Israel đã dành nhiều ngày để xóa sổ hệ thống phòng không của Iran bằng các cuộc không kích và hoạt động bí mật, để từ đó Tel Aviv có khả năng tấn công hầu như theo ý muốn.

Nhưng các cuộc tấn công của Israel vẫn chưa gây ra thiệt hại lớn cho chương trình hạt nhân được chôn sâu và phân tán rộng rãi của Iran. Israel hôm 13/6 cho biết đã gây ra thiệt hại đáng kể chương trình hạt nhân của Iran bằng cách tấn công vào khu phức hợp ngầm tại Natanz, bao gồm một hội trường làm giàu nhiều tầng chứa máy ly tâm, phòng điện và cơ sở hạ tầng hỗ trợ bổ sung.

Tuy nhiên, vấn đề là Israel vẫn chưa thể làm gì với cơ sở làm giàu uranium quan trọng Fordow, và vẫn chưa phá hủy được các kho dự trữ uranium đã làm giàu mà Iran có thể đã rải khắp đất nước.

Rủi ro là nếu Israel không làm tê liệt được chương trình này, Iran có thể sẽ đẩy nhanh tiến độ sản xuất bom.

"Tương lai của cả Israel và Iran đều phụ thuộc vào việc Iran có chương trình hạt nhân hay không khi cuộc xung đột này kết thúc", Jonathan Panikoff, cựu sĩ quan tình báo Mỹ hiện đang làm việc tại Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định. "Nếu có, khả năng tái thiết và mở rộng ảnh hưởng của Iran trên khắp khu vực sẽ vẫn còn nguyên vẹn. Nếu không, nó sẽ mở ra một ngày mới mà chúng ta chưa từng thấy trong hơn 2 thập niên qua".

Một số hạn chế từ Mỹ

Tính đến ngày 15/6, Israel đã tấn công hơn 250 mục tiêu trong 50 giờ tấn công không ngừng nghỉ. Cho đến nay, chính quyền Tổng thống Trump vẫn chưa kiềm chế được các hoạt động quân sự của Tel Aviv. Đó là một sự thay đổi đáng kể so với nhiều thập niên chính sách đối ngoại của Mỹ đối với Israel.

Ngay từ cuộc khủng hoảng kênh đào Suez năm 1956, Mỹ đã đồng thời ủng hộ Israel trong khi kìm hãm tham vọng của nước này, với hy vọng ngăn chặn xung đột leo thang.

Dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, Mỹ liên tục gây sức ép lên Thủ  tướng Netanyahu để giảm cường độ các cuộc tấn công có thể gây tổn hại đến dân thường, chấm dứt chiến tranh ở Gaza và hạ nhiệt căng thẳng với Hezbollah ở phía bắc.

Khi Iran và Israel lần đầu tiên có cuộc đấu súng trực tiếp vào năm ngoái, chính quyền Mỹ đã thúc giục Israel không tấn công các ngành năng lượng hoặc hạt nhân của Iran vì sợ leo thang. Áp lực đó cuối cùng đã định hình phản ứng của Israel.

Lần này, Tổng thống Trump không áp đặt nhiều hạn chế đối với mục tiêu của Israel. Ông Trump đã nhiều lần yêu cầu Thủ tướng Netanyahu hoãn hành động quân sự trong năm nay để tạo cơ hội cho các cuộc đàm phán hạt nhân do Đặc phái viên Steve Witkoff đảm nhận.

Nhưng Tổng thống Trump đã nhượng bộ vào tuần trước khi Thủ tướng Netanyahu nhắc nhở ông rằng, thời hạn 2 tháng để Iran đi đến một thỏa thuận đã hết, theo các nguồn tin thân cận.

“Sai lầm lớn nhất mà Mỹ và các đồng minh phương Tây có thể mắc phải là buộc phải kết thúc sớm cuộc chiến này”, ông Michael Oren, cựu Đại sứ Israel tại Mỹ cho biết.

Rào cản lớn hơn từ Israel

Trong khi đó, nhiều chuyên gia cho rằng, rào cản lớn hơn có thể đến từ bên trong Israel.

Sau 20 tháng chiến sự khốc liệt ở Gaza, với nhiều người đã là quá đủ. Và không nhiều người muốn xảy ra thêm bất kỳ cuộc chiến nào khác. Những khó chịu, mệt mỏi về vấn đề chiến sự còn trầm trọng hơn do những chia rẽ chính trị sâu sắc về quyền lãnh đạo của Thủ tướng Netanyahu. 

“Nỗi đau, sự kiệt sức và sự bất ổn đang định hình xã hội Israel ngay lúc này”, ông Oren nhận định. “Và chúng ta sẽ phải kiên trì trong thời gian không biết bao lâu nữa”.

Chuyên gia Yohanan Plesner, Chủ tịch Viện Dân chủ Israel có trụ sở tại Jerusalem, cho biết bất chấp mệt mỏi, mọi người đều hiểu rằng xung đột với Iran là cuộc chiến quan trọng nhất. Một cuộc khảo sát do viện này thực hiện vào tháng 4 cho thấy, hơn 50% người Do Thái Israel ủng hộ một cuộc tấn công vào Iran, ngay cả khi không có sự hỗ trợ của Mỹ, so với khoảng 1/3 phản đối.

Người dân Israel đã biết, trong nhiều thập niên qua Iran đang xây dựng năng lực hạt nhân và tài trợ cho một "vành đai lửa" xung quanh Israel thông qua các đồng minh khu vực như Hezbollah, Houthi ở Yemen và Hamas.

Ông Plesner nói rằng, xung đột với Iran là một sự kiện lớn có khả năng gây ra những tác động sâu rộng về mặt tâm lý của Israel và chính trị khu vực. “Đây không chỉ là một vòng bạo lực khác ở Trung Đông”, ông nói. “Iran là kẻ thù cuối cùng còn trụ lại”.

Chuyên gia Plesner cho rằng, Israel sẽ rất hài lòng nếu thấy chính quyền Iran lung lay nhưng đó không nên là mục tiêu. Thay vào đó, ông cho rằng Israel cần tập trung vào việc biến thành tựu quân sự của mình thành thành tựu ngoại giao. Điều đó đã cho thấy phát huy hiệu quả trong cuộc chiến với Hezbollah.