Indonesia nguy cơ đối mặt với một "cuộc chiến đánh bắt" với Trung Quốc

Những năm qua, Indonesia đã tìm cách “bỏ qua” những bất đồng giữa các nước với Trung Quốc liên quan tới chủ quyền ở Biển Đông. Tuy nhiên, nền kinh tế lớn nhất Đông Nam Á giờ đây đang rơi vào thế phải chống lại các đòi hỏi chủ quyền quá đáng của Trung Quốc tới tận quần đảo Natuna, cũng như tìm cách xua đuổi các tàu cá đánh bắt trái phép ở lãnh hải nước này bằng cách triển khai tàu Hải quân tới tuần tra và máy bay chiến đấu để sẵn sàng cho những tình huống xấu.

Lập trường mới được Indonesia có thể thay đổi cán cân quyền lực của khu vực trong thời điểm Tòa Trọng tài Thường trực ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc liên quan tới vấn đề chủ quyền ở Biển Đông. Vấn đề lớn nhất giữa Indonesia và Trung Quốc hiện nay không phải là những rặng san hô hay các bãi đá ngoài Biển Đông, nơi đang xảy ra tranh chấp giữa các quốc gia trong khu vực. Trên thực tế, Indonesia không có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc. Tuy nhiên, các tàu cá của Trung Quốc, được hỗ trợ bởi chính phủ nước này và được hộ tống bởi các tàu của lực lượng Hải cảnh Trung Quốc, xâm phạm ngày càng nhiều các khu vực lãnh hải của Indonesia. Đây là thông tin không mấy tích cực với một quốc gia phụ thuộc nhiều vào nghề cá và xuất khẩu thủy sản như Indonesia, và đây cũng là lý do tại sao Indonesia lựa chọn các tàu cỡ lớn để truy đuổi và bắt giữ những tàu cá đánh bắt trái phép. Các thủy thủ đoàn bị bắt giữ sau đó được đưa về nước, trong khi Jakarta cũng đưa ra quan điểm công khai của nước này khi phá hủy tàu cá của Trung Quốc và các nước khác. Điều này cho thấy Indonesia sẽ không chấp nhận bất cứ hoạt động đánh bắt cá trái phép nào trong lãnh hải của nước này.

Chính phủ Indonesia vẫn đang tìm sự cân bằng giữa thúc đẩy quan hệ kinh tế với Trung Quốc và bảo vệ lợi ích quốc gia. Tổng thống Joko Widodo rất muốn bảo đảm khoản đầu tư từ Trung Quốc để phát triển nền kinh tế trong nước, đặc biệt là những dự án phát triển hạ tầng cơ sở quy mô như dự án xây dựng tuyến đường tàu cao tốc vượt biển đầu tiên của Trung Quốc nối với Indonesia. Tuy nhiên, Tổng thống Widodo cũng đưa ra các chiến lược quốc phòng và hàng hải mới để chuyển thông điệp rõ ràng rằng Jakarta sẽ tập trung cho vai trò an ninh lớn hơn.

Trong những tháng qua, Indonesia đã thực hiện các biện pháp được cho là thể hiện quan điểm cứng rắn hơn với Trung Quốc. Hồi cuối tháng Năm, nước này đã công bố Sách Trắng quốc phòng lần đầu tiên trong gần thập niên qua, trong đó vạch ra những kế hoạch cho quốc gia "vạn đảo" này để trở thành một "cường quốc hàng hải toàn cầu". Sự kiện này càng trở nên đặc biệt khi va chạm giữa Trung Quốc và các quốc gia trong khu vực liên quan đến vấn đề Biển Đông ngày càng tăng. Indonesia cũng kêu gọi xây dựng các cơ sở cho Không quân và Hải quân ở quần đảo Natuna. Ngoài ra, Indonesia cũng bắt đầu điều tàu chiến của Hải quân tới để đối phó với tàu của lực lượng Hải cảnh Trung Quốc, vốn được điều đi để bảo vệ cho các tàu của ngư dân nước này. Để "đánh động" tinh thần của dư luận trong nước, Tổng thống Widodo đã tổ chức một cuộc họp nội các vào cuối tháng 6 trên một trong những tàu chiến đã tham gia vào quá trình truy đuổi tàu của ngư dân Trung Quốc.

Chuyến thăm đảo của Tổng thống Joko Widodo

Ông Evan Medeiros, cựu cố vấn phụ trách các vấn đề châu Á trong chính quyền của Tổng thống Mỹ Barack Obama và hiện đang là Giám đốc Quản lý của Eurasia Group, cho rằng: "Sự kiện Tổng thống Joko Widodo tới quần đảo Natuna và thực hiện một cuộc họp nội các trên tàu chiến là một sự kiện mang tính biểu tượng rất quan trọng cho một quốc gia như Indonesia".

Kể từ khi trở thành Tổng thống hồi năm 2014, ông Joko đã nhấn mạnh tới mục tiêu đưa Indonesia trở thành một cường quốc về hàng hải. Quá trình này bao gồm cả phát triển kinh tế mạnh hơn nữa và tăng cường hiện diện hàng hải từ Ấn Độ Dương tới Biển Đông. Ngoài ra, ông cũng công bố kế hoạch khai thác dầu mỏ và khí đốt, cũng như tăng cường các hoạt động đánh bắt cá ở khu vực biển xung quanh quần đảo Natuna. Phát biểu sau cuộc họp nội các ở quần đảo Natuna hồi tháng trước, Tổng thống Joko Widodo đã nói: "Chúng tôi tin rằng biển sẽ quyết định tương lai của Indonesia".

Về phần của mình, Trung Quốc đang tìm cách khiêu khích quan điểm rõ ràng của Indonesia về bảo vệ chủ quyền biển đảo. Lần đầu tiên, Trung Quốc thừa nhận rằng hai nước có tuyên bố chồng lấn về chủ quyền trong vùng biển xung quanh khu vực quần đảo Natuna, nằm ở phía Nam Biển Đông. Theo giới quan sát, bất đồng giữa Trung Quốc và Indonesia chủ yếu tập trung vào lĩnh vực đánh bắt cá. Trung Quốc bao biện rằng nước này có “chủ quyền lịch sử” ở những khu vực biển gần Indonesia để tiến hành khai thác khí đốt hay đánh bắt cá, dù tuyên bố này không phù hợp với luật pháp quốc tế. Trong khi đó, Indonesia khẳng định vùng biển nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của nước này, vốn đã được Công ước về luật biển của Liên hợp quốc quy định, là vùng đặc quyền bảo vệ kinh tế của nước này, đặc biệt là đối với các hoạt động đánh bắt cá. Tuy nhiên, sản lượng cá giảm ở những khu vực khác tại Thái Bình Dương đang đẩy ngư dân Trung Quốc, vốn được chính phủ động viên và hỗ trợ tài chính, tìm cách xâm nhập trái phép lãnh hải của các nước khác. Theo thống kê, Trung Quốc và Indonesia là những quốc gia đánh bắt cá lớn nhiều thế giới.

Tuy nhiên, cuộc cạnh tranh về đánh bắt cá đang trở thành một cuộc xung đột. Trung Quốc đang sử dụng các đội tàu của ngư dân như một lực lượng dân quân. Lực lượng này được hộ tống bởi các tàu cỡ lớn của lực lượng Hải cảnh Trung Quốc, thường là những tàu được cải tiến từ các tàu chiến Hải quân cũ, và thực hiện các buổi huấn luyện quân sự cho ngư dân nước này. Đáp lại động thái này, Indonesia cũng triển khai lực lượng hải quân để kiểm soát các tàu của Trung Quốc tại vùng biển xung quanh quần đảo Natuna. Ông Don Emmerson, Giám đốc chương trình Đông Á của Đại học Stanford, nhận định: “Đang có sự leo thang từ phía Indonesia trong cách điều các tàu ra khu vực có tranh chấp. Giờ đây, Hải quân Indonesia đang can dự vào vấn đề xua đuổi các tàu cá Trung Quốc. Rõ ràng mục đích là để bảo đảm an ninh nước này, nhưng dấu hiệu khác cho thấy có sự thay đổi bản lề trong quan điểm của Jakarta”.

Hiện có nhiều ý kiến về chiến lược đối phó với Trung Quốc bên trong chính phủ Indonesia. Có một số quan chức, gồm cả Bộ trưởng Ngư nghiệp và Hàng hải Susi Pudjiastuti, đã đưa ra quan điểm cứng rắn nhằm vào Trung Quốc. Những người khác, bao gồm Tổng thống Joko, lại ưu tiên thúc đẩy tăng trường kinh tế, vấn đề đòi hỏi cách tiếp cận hợp tác hơn với Trung Quốc. Trên thực tế, bất chấp việc ra Sách Trắng quốc phòng, ngân sách quốc phòng của Indonesia dự kiến sẽ giảm trong năm nay. Ông Emmerson cho rằng “có những dấu hiệu cho thấy Indonesia đang quan ngại hơn về” Trung Quốc và những gì đang xảy ra ở Biển Đông. Tuy nhiên, học giả này cho rằng ông không ủng hộ quan điểm “mơ tưởng” tại Washington về việc Indonesia sẽ tăng cường can dự hơn nữa trong vấn đề tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc.

Tăng cường quan hệ an ninh với Mỹ

Tới nay, sự thay đổi quan điểm của Indonesia đóng vai trò quan trọng đối với khu vực vì nước này thường giữ thói quen trung lập. Thời gian qua, do những hoạt động cải tạo đảo phi pháp của Trung Quốc ở Biển Đông, các quốc gia trong khu vực đã tìm kiếm thêm những phương án để nâng cao khả năng tự vệ. Hồi tháng 1 vừa qua, Philippines đã cho phép Hải quân Mỹ quay trở lại các căn cứ của nước này. Sau đó, Mỹ đã dỡ bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam và hai nước cũng ra tuyên bố bày tỏ mong muốn tăng cường hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng. Giờ đây, Indonesia dường như có thể đang lựa chọn phương án xích lại các quốc gia có quan điểm cứng rắn với Trung Quốc, trong khi tìm kiếm sự ủng hộ mạnh mẽ hơn trong quan hệ an ninh với Mỹ.

Trong khi đó, chuyên gia Medeiros cho rằng, dựa trên lịch sử phát triển cùng dân số và nền kinh tế, Indonesia đang là nhân tố “chủ đạo” có tiếng nói với chính phủ các quốc gia thành viên khối ASEAN. Trong khi Tổng thống Joko còn hai năm cầm quyền để nắm lấy cơ hội lớn hơn trên trường quốc tế, ông Medeiros nhận xét “khi Indonesia lên tiếng, toàn bộ khu vực lắng nghe”.

Thời gian qua, Trung Quốc đã dựa rất nhiều vào một số quốc gia thành viên ASEAN để giảm bớt những chỉ trích nhằm vào hoạt động cải tạo đạo và tham vọng quân sự hóa các khu vực ở Biển Đông. Tuy nhiên, chiến lược này của Bắc Kinh chưa “chạm tới” được Indonesia. Một quan chức Indonesia trả lời tờ Foreign Policy: “Tôi nghĩ những biện pháp để chia rẽ ASEAN chưa thực sự chạm tới ở Jaktarta”. Với chiến thuật của mình, Trung Quốc đã gây sức ép với chính phủ Indonesia, vốn đã rất bận rộn với những vấn đề trong nước và luôn cố gắng né những xung đột liên quan đến các vấn đề tranh chấp lãnh thổ. Tuy nhiên, quan chức trên cho rằng Bắc Kinh đã “chọc giận Jakarta hơn mức cần thiết”.

Quan trọng hơn cả, ngay trước thời điểm PCA chuẩn bị ra phán quyết về vụ kiện của Philippines, sự thay đổi về quan điểm của Indonesia có thế sẽ tạo ra những ảnh hưởng quan trọng ở Bắc Kinh. Ông Medeiros nói: “Càng nhiều quốc gia trong khu vực cho thấy họ đủ tiềm lực và thể hiện quan điểm phản đối, điều đó sẽ ảnh hưởng tới toan tính chiến thuật của Trung Quốc”.

Ngọc Anh

Theo FP