Chiến tranh điện tử định hình lại chiến trường Ukraine thế nào?

Một binh sĩ Ukraine bất giác chửi thề to tiếng và vứt chiếc tai nghe. Màn hình video lúc đầu bị mờ, khung cảnh cây cối gãy đổ và hố đạn pháo hầu như không nhìn thấy được, trước khi tối đen hoàn toàn.

Phía Nga đã làm nhiễu tín hiệu UAV của anh khi nó đang bay bên ngoài thị trấn Kreminna ở miền đông Ukraine.

"Một số ngày mọi thứ diễn ra suôn sẻ, những ngày khác thì thiết bị bị hỏng, UAV rất mỏng manh và dễ bị gây nhiễu", binh sĩ được mệnh danh là DJ đang làm nhiệm vụ tại khu tiền đồn ngầm, vốn cách tiền tuyến vài km, cho biết.

Trong một thời gian, Ukraine đã tận hưởng "tuần trăng mật" cùng những chiếc UAV tự nổ được sử dụng như tên lửa tự chế trên chiến trường. Khi đó, loại vũ khí này dường như là giải pháp thay thế hiệu quả cho đạn pháo để tấn công lực lượng Nga.

Nhưng giờ đây, những ngày tồi tệ đang bắt đầu lấn át những ngày tốt đẹp: kế hoạch tác chiến điện tử đã trở thành một trong những vũ khí đáng gờm nhất của quân đội Nga sau nhiều năm mài giũa năng lực tác chiến.

Trong khi đó, đối với Ukraine, tác chiến điện tử vẫn là một thử thách lớn. Kiev cũng gặp nhiều khó khăn trong lĩnh vực này giống như những bất lợi về quân số và nguồn cung cấp đạn dược.

Nga có nhiều thiết bị gây nhiễu hơn có khả năng chế ngự tín hiệu của Ukraine bằng cách phát sóng trên cùng tần số ở công suất cao hơn. Nó cũng thể hiện sự phối hợp tốt hơn giữa các đơn vị quân đội của Nga.

Với thực tế là viện trợ quân sự của phương Tây còn xa vời và đạn pháo đang cạn dần, áp lực đè nặng lên các UAV ngày càng tăng, khiến lực lượng của Kiev rơi vào tình thế ngày càng nguy hiểm.

Các cuộc phỏng vấn với binh sĩ, chỉ huy và nhà phân tích quân sự Ukraine nói rằng khả năng gây nhiễu của Nga đang gây căng thẳng cho nguồn cung cấp UAV có sẵn rất hạn chế của Ukraine và đe dọa loại bỏ một thành phần quan trọng trong kho vũ khí của Kiev khi Moscow sản xuất hàng loạt UAV của riêng mình.

"Có một cuộc chạy đua vũ trang liên tục", một binh sĩ khác nói thêm. Theo binh sĩ này, Ukraine đang nỗ lực cải tiến công nghệ để chống lại những kế hoạch tác chiến điện tử mới này trên chiến trường và trong một thời gian nữa. "Nhưng rồi, Nga sẽ lại phải phát minh ra thứ gì đó mới để có thể tự vệ trước các cuộc tấn công của chúng tôi".

UAV nhỏ, rẻ tiền đã trở thành một phần chính trong cuộc xung đột ở Ukraine kể từ năm 2014, khi phe nổi dậy tấn công ở miền đông đất nước. Nhưng vào năm 2022, khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt, việc sử dụng các phương tiện không người lái trên chiến trường đã tăng vọt.

Vào năm 2023, Ukraine đã giành được ưu thế trong cuộc chiến UAV bằng cách triển khai các UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) nhỏ gọn với số lượng lớn. "FPV đóng một vai trò quan trọng đối với chúng tôi, vì những thiết bị này về cơ bản là pháo di động bù đắp cho việc thiếu đạn pháo", binh sĩ này nói thêm.

Sức mạnh của pháo binh rất đáng sợ. Bằng cách tấn công các khu vực rộng lớn bằng chất nổ và độ phân mảnh cao, nó có thể nhanh chóng làm gián đoạn các hoạt động trên chiến trường bằng cách gây thương vong cho quân đội và phá hủy các phương tiện.

Đó là một chiến thuật gần như không thể lặp lại bằng 1 hoặc 2 chiếc UAV. Khi đạn pháo của Ukraine cạn kiệt vào mùa thu năm ngoái và sang mùa đông, các FPV, được sử dụng làm đạn dẫn đường, đã phát huy hiệu quả trong việc tấn công và gây rối các chiến hào và phương tiện của Nga.

Đạn pháo là vũ khí quân sự quý giá và được Ukraine nỗ lực dự trữ để đẩy lùi các cuộc tấn công trên bộ của Nga. Nhưng quân đội Nga kể từ đó đã cải thiện khả năng gây nhiễu và cũng tận dụng thời tiết xấu để tiến quân trong sương mù và mưa khi UAV khó phát huy hiệu quả trong điều kiện như vậy.

"Cả hai bên đã nhanh chóng nắm bắt được những tiến triển và chiến thuật quan trọng của FPV của đối thủ", chuyên gia Samuel Bendett về UAV quân sự Nga tại Trung tâm Phân tích Hải quân, một tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Virginia, cho biết.

Và hiện nay những công nghệ này đang phát triển rất nhanh chóng với cả Nga và Ukraine.

Đầu tháng này, nhóm nhỏ của DJ, một phần của đơn vị vệ binh quốc gia được gọi là Lữ đoàn Bureviy, đã thiết lập tiền đồn UAV giữa đống đổ nát của một trang trại gần tiền tuyến bên ngoài Kreminna. Họ đã triển khai những thiết bị cần thiết để phát video và chuyển tiếp các lệnh từ phi công đến máy bay 4 cánh FPV giá rẻ do Trung Quốc sản xuất như vệ tinh Starlink hay máy tính xách tay.

Trong hai nhiệm vụ đầu tiên, màn hình của DJ cho thấy thảo nguyên Ukraine bên dưới khi UAV phóng qua vùng hoang dã với tốc độ lên tới khoảng 100 km/giờ, được gắn khoảng 1,5kg chất nổ mạnh và nhằm mục đích phá hủy các phương tiện của Nga.

Nhưng chẳng bao lâu, tín hiệu bị mất, bị quân Nga làm nhiễu. Nhiệm vụ thứ ba, nhắm vào một súng phóng lựu trong chiến hào của Nga, đã thành công một phần: chiếc UAV trị giá 500 USD phát nổ trên một cái cây phía trên chiến hào, nhưng nó đã bị kẹt chỉ cách đó khoảng vài chục m trước khi phát nổ.

Cách tiếp cận của Ukraine đối với UAV và tác chiến điện tử được các nhóm khác nhau bên ngoài quân đội, bao gồm cả các nhóm công nghệ thông tin nổi tiếng của đất nước hỗ trợ.

Phòng thử nghiệm các công nghệ mới

Mỗi đơn vị UAV trên chiến trường đóng vai trò như một phòng thử nghiệm các công nghệ mới, nhiệm vụ mua sắm và chiến đấu.

Cách tiếp cận của Nga mang tính từ trên xuống, với sự giám sát quân sự chặt chẽ. Điều này khiến đội UAV của nước này trở nên dễ dự đoán hơn, với ít sự thay đổi về chiến thuật và chủng loại hơn. Nhưng nó cũng cho phép quân đội Nga gây nhiễu UAV của Ukraine trên chiến trường mà không cần phải gây nhiễu cho máy bay của họ, bằng cách phối hợp giữa đường bay và thiết bị gây nhiễu.

"Ukraine thì không có gì giống như vậy", một người điều khiển UAV tới Ukraine cho hay.

Việc thiếu một cơ cấu chỉ huy rộng lớn và có khả năng điều phối các đơn vị UAV trên khắp chiến tuyến thường khiến các lực lượng quân đội Ukraine bối rối. Người điều khiển UAV đôi khi có thể mất kết nối với máy bay của họ và cuối cùng phải nhìn qua camera của một UAV khác.

Tháng trước, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã thành lập Lực lượng Hệ thống Không người lái, bộ phận mới của lực lượng vũ trang, nhằm giúp cải thiện sự tương tác của các đơn vị FPV với nhau. Tuy nhiên, năng lực sản xuất hàng loạt UAV ở quy mô công nghiệp của Nga cũng là một vấn đề cấp bách đối với UKraine. Quân đội Ukraine cho biết họ thường xuyên thiếu UAV, bất chấp cam kết của chính phủ về việc sản xuất hàng nghìn chiếc.

Anh Chef, chỉ huy một công ty UAV ở phía đông Ukraine, cho biết đơn vị của ông thực hiện khoảng 20-30 nhiệm vụ FPV mỗi ngày, tùy thuộc vào nguồn cung cấp UAV của họ, hầu như hoàn toàn đến từ sự quyên góp của tình nguyện viên. Ông nói, chính phủ hầu như không cung cấp UAV cho đơn vị của ông. Tháng 7/2023, họ chỉ nhận được một số ít UAV và sau đó chỉ nhận thêm một lần nữa vào tháng 12/2023.

"Chúng tôi tung ra thị trường số lượng sản xuất được. Nhưng Ukraine cũng không thể chỉ sử dụng FPV để giành chiến thắng trong cuộc chiến này", ông nhận định.