Chiến dịch Pokrovsk phơi bày cuộc khủng hoảng nhân lực của Ukraine

Trong những ngày cuối tháng 10, đầu tháng 11, mặt trận Pokrovsk ở miền Đông Ukraine đã trở thành biểu tượng của cuộc chiến kéo dài, nơi sức mạnh của quân số đang thử thách giới hạn của sự kiên cường. Thành phố chiến lược này, nút giao thông quan trọng kết nối các tuyến hậu cần đến toàn bộ khu vực Donetsk, đang chứng kiến những cuộc giao tranh khốc liệt nhất kể từ khi Nga phát động chiến dịch tấn công lớn vào mùa hè năm nay.

Theo Reuters, quân đội Nga tuyên bố đã tiến sâu vào trung tâm Pokrovsk, đồng thời thực hiện các cuộc không kích nhắm vào các mục tiêu công nghiệp quân sự của Ukraine. Trong khi đó, Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) của Mỹ ghi nhận các lực lượng Nga đang tăng cường các cuộc tấn công xung quanh thành phố, với hình ảnh mới cho thấy tiến bộ ở trung tâm và phía đông nam Pokrovsk.

Sự tiến công này không chỉ là đòn đánh quân sự thông thường mà còn phơi bày vết nứt sâu sắc trong hệ thống quốc phòng Ukraine: khủng hoảng nhân lực. Với tỷ lệ quân số bị áp đảo lên đến 8:1 ở một số khu vực, theo Tổng thống Volodymyr Zelensky, quân đội Ukraine đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt bộ binh nghiêm trọng, khiến họ khó lòng duy trì thế phòng thủ trên một chiến tuyến dài hơn 1.000km.

Thành trì Pokrovsk của Ukraine trong “vòng vây”

Pokrovsk, nằm cách thủ phủ Donetsk 50km về phía tây bắc, không chỉ là điểm nút logistics mà còn là chìa khóa để Nga kiểm soát toàn bộ khu vực công nghiệp than đá giàu có của Donbass. Từ tháng 7, khi Nga bắt đầu chiến dịch “Thu hoạch Mùa Hè”, Pokrovsk trở thành mục tiêu chính. Đến đầu tháng 11, tình hình trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

Theo BBC, Tư lệnh Quân đội Ukraine Oleksandr Syrsky thừa nhận thành phố Pokrovsk đang đối mặt với lực lượng Nga lên tới “hàng nghìn quân”, với các đơn vị đặc nhiệm Ukraine được triển khai khẩn cấp để ngăn chặn vòng vây.

Các báo cáo từ ISW cho thấy Nga đang sử dụng chiến thuật “kẹp đôi”, tiến công từ phía nam và đông bắc để cô lập Pokrovsk và thành phố lân cận Mirnograd. Đến ngày 1/11, Reuters đưa tin Ukraine vẫn duy trì được vị thế ở trung tâm thành phố, nhưng Moscow tuyên bố vòng kìm kẹp đang khép chặt.

Hình ảnh từ máy bay không người lái và video lan truyền trên mạng xã hội X cho thấy các cuộc giao tranh đường phố dữ dội. Lính Nga sử dụng xe tăng T-90 và bộ binh cơ giới hóa để xuyên thủng tuyến phòng thủ.

Chiến thuật của Nga ở Pokrovsk mang dấu ấn của bài học từ Avdeevka năm 2024: không vội vã lao vào các cuộc tấn công trực diện lớn, thay vào đó là các cuộc thăm dò liên tục bằng tiểu đội nhỏ, kết hợp với hỏa lực pháo binh và máy bay không người lái FPV.

Theo phân tích của Kyiv Post, Nga tinh chỉnh chiến thuật bộ binh, sử dụng các nhóm 5-10 người để thâm nhập qua các khe hở trong tuyến phòng thủ Ukraine, tận dụng địa hình đô thị hỗn loạn. Điều này không chỉ gây thương vong cao cho Ukraine mà còn làm gián đoạn chuỗi cung ứng, buộc binh sĩ Ukraine phải di chuyển bộ qua các cánh đồng lầy lội trong mùa mưa phùn.

Giới chuyên gia nhận định, nếu thành trì Pokrovsk thất thủ, hậu quả sẽ lan rộng toàn khu vực, mở đường cho Nga tiến về Kramatorsk và Sloviansk, hai thành phố lớn còn lại dưới sự kiểm soát của Ukraine ở Donetsk.

Chuyên gia quân sự Michael Kofman, từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Carnegie, nhận định: “Việc mất Pokrovsk sẽ không chỉ là mất lãnh thổ mà còn là mất động lực tinh thần, chứng minh rằng chiến lược “nghiền nát bằng quân số” của Nga đang hiệu quả”. Ông Kofman, trong một bài phân tích gần đây, nhấn mạnh Ukraine cần ít nhất 3-6 tháng để khắc phục thiếu hụt nhân lực, ngay cả khi thay đổi luật huy động.

Khủng hoảng nhân lực

Gần 4 năm kể từ khi Nga triển khai “chiến dịch quân sự đặc biệt” vào tháng 2/2022, Ukraine đã trải qua một hành trình thăng trầm. Trong những tuần đầu, hàng trăm nghìn tình nguyện viên đã đổ xô đăng ký nhập ngũ, đẩy quy mô lực lượng vũ trang lên hơn 1 triệu người - con số đáng kinh ngạc đối với một quốc gia chỉ có hơn 40 triệu dân.

Tuy nhiên, theo Kyiv Independent, đến giữa năm 2025, thực tế chiến trường đã thay đổi: tỷ lệ thương vong cao (ước tính 500.000-700.000 lính Ukraine bị thương hoặc tử vong, theo các nguồn phương Tây), quân đào ngũ tăng vọt và thiếu hụt thiết bị đã làm cạn kiệt nguồn lực con người.

Vấn đề huy động quân sự trở thành cuộc khủng hoảng công khai. Các chiến dịch tuyển mộ đường phố, nơi các sĩ quan quân sự tìm kiếm nam giới đủ tuổi trên phố, đã vấp phải phản ứng dữ dội từ công chúng.

Độ tuổi nghĩa vụ quân sự vẫn giữ ở mức 25, bất chấp lời kêu gọi từ các đối tác NATO hạ xuống 18. Thay vào đó, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ưu tiên chương trình khuyến khích tình nguyện cho nhóm tuổi từ 18 đến 25, với các ưu đãi tài chính và đào tạo nhanh. Nhưng theo Atlantic Council, chương trình này chỉ thu hút được khoảng 10.000-15.000 tân binh mỗi tháng, còn rất xa mới đủ để “bù đắp tổn thất ở tiền tuyến”.

Một quyết định gây tranh cãi hơn là việc nới lỏng hạn chế đi lại cho nam thanh niên 18-22 tuổi vào tháng 9. Trang tin Daily Telegraph ước tính khoảng 100.000 người đã rời Ukraine chỉ trong 2 tháng qua để tìm đường sang Ba Lan, Đức. Nhiều người không có ý định quay về, lặp lại mô hình di cư năm 2022. Giáo sư quốc tế quan hệ tại Đại học Harvard, Timothy Snyder, bình luận: “Việc cho phép thanh niên rời đi là một sai lầm chiến lược của chính quyền Tổng thống Zelensky, biến nguồn nhân lực tương lai thành gánh nặng cho châu Âu và làm suy yếu nền kinh tế Ukraine”.

Ở mặt trận Pokrovsk, cuộc khủng hoảng này thể hiện rõ nét nhất. Các đơn vị Ukraine như Lữ đoàn 68 phải giữ vị trí quá lâu, lên đến 3 tháng mà không luân phiên, dẫn đến kiệt sức và tỷ lệ đào ngũ cao. Thiếu lực lượng bộ binh buộc Ukraine phải sử dụng các đơn vị hậu cần, thậm chí lính đặc nhiệm để lấp chỗ trống, làm suy yếu khả năng phản công. Đại tá Daniel Davis, cựu cố vấn quân sự Mỹ mô tả: “Ở Pokrovsk, mỗi binh sĩ Ukraine đối mặt với 8-10 lính Nga. Đó không phải là chiến tranh, mà là sự tự sát”.

Nga sử dụng chiến lược áp đảo bằng quân số

Trong khi Ukraine vật lộn với tinh thần dân tộc, Nga lại dựa vào sức mạnh vượt trội về hỏa lực và quân số. Sau đợt động viên một phần vào năm 2022 khiến 1 triệu thanh niên Nga trốn tránh, Tổng thống Vladimir Putin chuyển sang mô hình tình nguyện “trả lương cao”. Theo CSIS, Nga chi hơn 200.000 ruble (hơn 2.000 USD) tiền thưởng nhập ngũ và lương hàng tháng lên đến 5.000 USD, thu hút được hơn 30.000 tân binh/tháng.

Để bù đắp tổn thất trên chiến trường, chính quyền Nga mở rộng tuyển mộ từ tù nhân, dân tộc thiểu số.

Chuyên gia Rob Lee từ Foreign Policy Research Institute nhận xét: “Nga đang áp đảo bằng số lượng quân, nhưng giá phải trả là một thế hệ đàn ông. Tuổi trung bình tân binh Nga hiện nay là 45-50, dẫn đến hiệu quả chiến đấu không cao”.

So sánh tương quan lực lượng, lợi thế của Nga ngày càng rõ rệt. ISW dự báo đến năm 2026, khoảng cách nhân lực sẽ tiếp tục được nới rộng hơn, Nga có thể duy trì 500.000-600.000 lính ở tiền tuyến trong khi Ukraine chỉ khoảng 300.000.

Các chuyên gia quốc tế đồng thuận rằng thành trì Pokrovsk là “bài kiểm tra” cho sức bền của quân đội Ukraine. John Herbst, cựu Đại sứ Mỹ tại Ukraine, hiện là Giám đốc Atlantic Council, nhận định: “Cuộc tiến công của Nga không chỉ là quân sự mà còn là tâm lý, khai thác nỗi sợ thiếu hụt nhân lực để làm lung lay tinh thần lính Ukraine”.

Ông Herbst kêu gọi EU tăng hỗ trợ huấn luyện và vũ khí chính xác để bù đắp, nhưng thừa nhận rằng không có giải pháp nhanh chóng cho vấn đề con người.

Từ góc nhìn chuyên gia Nga, tiến sĩ Gustav Gressel tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ECFR) phân tích: “Tổng thống Putin tin rằng quân đội có thể kiên nhẫn chờ đợi vì nền kinh tế Nga phần nào đã thích nghi với trừng phạt và nguồn nhân lực dồi dào từ các nước đồng minh”. Trong khi đó, Phillips O'Brien, giáo sư chiến lược tại Đại học St Andrews, dự đoán: “Pháo đài chiến lược Pokrovsk có thể rơi vào tay Nga vào cuối năm 2025, buộc Ukraine phải rút lui chiến lược”.

Dựa trên diễn biến đến những ngày gần đây, Ukraine đang ở ngã ba đường. Các chỉ huy cấp cao như tổng tư lệnh quân đội Ukraine cho biết đang cân nhắc rút lui để bảo toàn lực lượng, tập trung vào các cuộc tấn công tầm xa bằng máy bay không người lái vào lãnh thổ Nga - một chiến lược đã chứng minh hiệu quả ở tỉnh Kursk của Nga. Ông Zelensky có thể đối mặt với lựa chọn khó khăn: hạ độ tuổi huy động, rủi ro mâu thuẫn nội bộ hoặc cải cách luân phiên để khôi phục niềm tin.

Tuy nhiên, chuyên gia Herbst lưu ý: “Thời gian đang nghiêng về phía Nga, trừ khi phương Tây hành động quyết liệt hơn trong viện trợ Ukraine”. Trong bối cảnh kinh tế Ukraine sụt giảm và Nga duy trì tăng trưởng tốt, cuộc chiến có thể kéo dài đến năm 2026, biến Pokrovsk thành một chương mất mát khác trong lịch sử kháng cự của Ukraine.

Cuộc tiến công của quân đội Nga vào Pokrovsk không chỉ về lãnh thổ, nó là về con người - những người lính mệt mỏi và một quốc gia “đang đấu tranh để tồn tại”. Trong bóng tối của mùa đông sắp tới, câu hỏi lớn nhất đối với chính quyền Tổng thống Zelensky hiện nay là “Ukraine có thể cầm cự được bao lâu tại Pokrovsk”.