"Quyền tự chủ của đơn vị sự nghiệp nên chấm dứt việc đo bằng doanh thu"

Ý kiến được chuyên gia nêu tại hội thảo Góp ý dự thảo Luật Viên chức (sửa đổi) do Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam tổ chức sáng 16/10. 

Đổi mới tư duy quản trị khu vực sự nghiệp công lập

Tại sự kiện, TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, nhấn mạnh sau 15 năm thực hiện, Luật Viên chức và các văn bản liên quan đã bộc lộ nhiều điểm nghẽn, không còn phù hợp với yêu cầu tinh gọn bộ máy, phân quyền mạnh, phát triển kinh tế thị trường và ứng dụng khoa học - công nghệ.

Ông cho rằng việc sửa đổi toàn diện Luật Viên chức là rất cần thiết, nhằm khơi thông các điểm tắc và rào cản về tự chủ, cơ chế tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức, thu hút người tài và gắn kết khu vực công với khu vực tư.

"Cần thay đổi tư duy quản lý đối với khu vực sự nghiệp công lập theo hướng lấy vị trí việc làm để quản lý, lấy kết quả đầu ra để quản trị, chuyển từ "quản lý" sang "quản trị". Việc của đơn vị để đơn vị tự quyết, cấp trên chỉ hướng dẫn, kiểm tra và đánh giá kết quả", ông nói.

TS Tuấn đề nghị xóa bỏ tư duy giao mức độ tự chủ căn cứ vào nguồn thu sự nghiệp, chuyển sang giao quyền tự chủ hoàn toàn gắn với kết quả và chất lượng dịch vụ công.

"Đơn vị sự nghiệp công lập cần được thực sự trao quyền tự quyết định tổ chức bộ máy, nhân lực, tài chính, còn cơ quan chủ quản chỉ quản lý theo sản phẩm và đầu ra", ông nói. 

Ông cũng nêu rõ, trong Luật Viên chức sửa đổi, cần thể chế hóa quy định của Đảng tại văn bản 71 quy định không tổ chức Hội đồng trường, Hội đồng quản lý trong đơn vị sự nghiệp công lập. Nên áp dụng nguyên tắc "một luật sửa nhiều luật" và tư tưởng xóa bỏ lợi ích cục bộ trong việc đưa các quy định tổ chức, nhân lực trong các luật chuyên ngành.

Ông cũng đồng thời cho rằng chỉ nên phải phân loại lại đơn vị sự nghiệp theo chức năng, gồm: chức năng phục vụ quản lý nhà nước; cung cấp dịch vụ công phục vụ nhân dân; vừa phục vụ quản lý nhà nước, vừa cung cấp dịch vụ công.

Tái lập thế cân bằng Nhà nước - thị trường - xã hội

Từ góc nhìn thể chế, TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, cho rằng việc sửa đổi Luật Viên chức không chỉ là kỹ thuật lập pháp mà là một cuộc cải cách cấu trúc lớn, nhằm xác lập lại mối quan hệ giữa Nhà nước - thị trường - xã hội trong cung ứng dịch vụ công.

Theo ông, khu vực sự nghiệp công lập đang vận hành trong tình trạng nửa hành chính nửa thị trường. Nhà nước vẫn bao cấp sâu, thị trường chưa vận hành đầy đủ, còn xã hội tham gia còn hạn chế.

"Chính sự thiếu cân bằng này khiến các đơn vị công lập lúng túng giữa hai cực. Nếu vận hành theo cơ chế hành chính thì kém năng động. Nếu thả nổi theo cơ chế thị trường thì dễ thương mại hóa dịch vụ công", ông nói. 

TS Dũng đề xuất chính sách phát triển khu vực sự nghiệp công lập cần dựa trên bốn nguyên tắc nền tảng. 

Trước hết là nguyên tắc tự chủ có kiểm soát, tức các đơn vị sự nghiệp được trao quyền chủ động về tổ chức, tài chính và nhân sự song phải chịu sự giám sát nghiêm ngặt về kết quả đầu ra và trách nhiệm giải trình.

Thứ hai, phải bảo đảm công bằng trong tiếp cận, để mọi người dân, không phân biệt điều kiện, đều có quyền thụ hưởng dịch vụ công cơ bản ở mức tối thiểu.

Thứ ba, chính sách cần đa dạng hóa chủ thể cung ứng, khuyến khích không chỉ khu vực công mà cả tư nhân, tổ chức xã hội và doanh nghiệp phi lợi nhuận cùng tham gia trong khuôn khổ minh bạch, cạnh tranh lành mạnh.

Cuối cùng là nguyên tắc minh bạch và trách nhiệm giải trình, đòi hỏi mọi đơn vị sự nghiệp công lập phải công khai kết quả hoạt động, hiệu quả sử dụng nguồn lực và chịu sự giám sát của xã hội cũng như cơ quan chủ quản

Ông cho rằng, để nâng cao hiệu quả và tính công bằng, Nhà nước cần chuyển từ hỗ trợ đầu vào sang mua kết quả đầu ra và phân nhóm rõ ràng các đơn vị sự nghiệp công lập. Nhóm cung cấp dịch vụ công thiết yếu do Nhà nước bảo đảm hoàn toàn; nhóm có thể thực hiện cơ chế tự chủ từng phần thông qua hợp đồng dịch vụ công và nhóm có khả năng tự chủ hoàn toàn, tiến tới cổ phần hóa hoặc chuyển đổi mô hình doanh nghiệp công ích.

Cùng với đó, ông nhấn mạnh yêu cầu công khai kết quả hoạt động, tài chính và mức độ hài lòng của người dân để tăng cường giám sát xã hội và minh bạch hóa khu vực công.

Mở rộng luân chuyển công - tư, linh hoạt nhân lực

Ở góc độ pháp lý, TS Nguyễn Phước Thọ, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Văn phòng Chính phủ) góp ý về nội dung luân chuyển nhân lực trong dự thảo Luật Viên chức. Ông nhấn mạnh quy định về nguồn nhân lực cần được nhìn nhận hai chiều, cả từ khu vực công sang khu vực tư và ngược lại thay vì chỉ tính việc "tư vào công".

Ông cho rằng, cần cho phép viên chức tạm thời làm việc hoặc hợp tác chuyên môn với khu vực tư, doanh nghiệp xã hội hoặc tổ chức phi lợi nhuận đồng thời vẫn duy trì vị thế nghề nghiệp trong khu vực công.

"Cơ chế mở sẽ giúp khu vực công hấp thụ năng lực và cách làm mới của khu vực tư thay vì đóng kín trong chính mình", ông nêu.

TS Thọ cũng góp ý, việc quy định ai là công chức, ai là viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập cần được xác định rõ ràng, tránh tình trạng chồng chéo, gây khó trong quản lý và thực thi pháp luật.

Các chuyên gia đều thống nhất rằng, Luật Viên chức (sửa đổi) phải trở thành công cụ thể chế hóa một nền hành chính phục vụ, nơi đơn vị sự nghiệp được tự chủ thực chất, người dân được phục vụ tốt hơn, và nguồn lực công được sử dụng hiệu quả hơn.