11.000 trạm y tế sẽ gánh việc như trung tâm tuyến huyện, nhân lực ở đâu?

Tại phiên thảo luận về Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035, nhiều đại biểu Quốc hội bày tỏ lo ngại khi nguồn lực y tế cơ sở hiện chưa đủ đáp ứng được với yêu cầu đặt ra. 

Khối lượng nhiệm vụ tăng mạnh nhưng nhân lực hạn chế

Đại biểu Dương Tấn Quân (TPHCM) cho biết từ ngày 1/1/2026, khi Thông tư 43/2025/TT-BYT có hiệu lực, trạm y tế cấp xã sẽ được giao phạm vi công việc lớn hơn, với các nhiệm vụ như khám chữa bệnh ban đầu, quản lý sức khỏe cộng đồng, dân số - kế hoạch hóa gia đình, an toàn thực phẩm,... thậm chí nhiều nhiệm vụ vốn trước đây thuộc tuyến huyện.

Ông cho rằng: "Cơ sở vật chất có thể đầu tư, thiết bị có thể mua khi có tiền, nhưng không có con người đủ năng lực để vận hành thì sẽ không hiệu quả".

Thực tế, theo bác sĩ Dương Tấn Quân, người dân vẫn có xu hướng "vượt tuyến" lên bệnh viện hoặc đi khám tư vì chưa tin vào tay nghề của trạm y tế.

"Việc bố trí bác sĩ mới ra trường về xã không phải là giải pháp tối ưu. Bởi một bác sĩ để có thể khám chữa bệnh cần ít nhất 6 năm học bác sĩ và 2 năm đào tạo chuyên khoa. Đưa những người chưa có đủ kinh nghiệm về tuyến cơ sở khó tạo niềm tin cho người dân với trạm y tế cấp xã. Nếu trạm y tế không có đội ngũ đủ mạnh, mục tiêu đặt ra sẽ không thể thực hiện", ông nói. 

Hiện chương trình đặt trọng tâm vào đào tạo bác sĩ y học gia đình. Tuy nhiên, theo đại biểu Dương Tấn Quân, điều này chưa đủ. Với chức năng mở rộng theo quy định mới, trạm y tế cần bác sĩ nội khoa, tâm thần, dinh dưỡng, chẩn đoán hình ảnh… Nếu đầu tư máy móc mà thiếu bác sĩ vận hành, nguy cơ lãng phí sẽ rất lớn.

Đại biểu Quân đề nghị phải tính đến đào tạo lại toàn bộ nhân viên hiện có, bởi khi chức năng thay đổi, cơ chế tài chính và phương thức chăm sóc sức khỏe cộng đồng cũng thay đổi theo. Ông nhấn mạnh cần vừa bồi dưỡng nhân lực hiện hữu, vừa có cơ chế thu hút bác sĩ có kinh nghiệm về vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo - những nơi cần nhân lực nhất nhưng lại khó giữ chân nhất.

Đồng quan điểm, đại biểu Lê Văn Khảm, Ủy viên Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội, cho rằng việc tận dụng và đào tạo lại đội ngũ hiện có là vô cùng bức thiết, bởi chức năng, nhiệm vụ của trạm y tế đang thay đổi mạnh theo mô hình mới; cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính và cách tiếp cận chăm sóc sức khỏe ban đầu cũng đã khác trước.

"Đội ngũ bác sĩ, y sĩ, điều dưỡng tại xã, phường cần được bồi dưỡng thường xuyên, cập nhật kỹ năng quản lý sức khỏe cộng đồng và quy trình chuyên môn mới để kịp thích ứng, thay vì chỉ ngồi chờ lực lượng bác sĩ chuyên khoa bổ sung trong tương lai", đại biểu Khảm đề xuất.

Ông nhấn mạnh, nhiệm vụ của trạm y tế hiện không chỉ dừng ở khám chữa bệnh ban đầu mà còn quản lý toàn diện sức khỏe người dân trên địa bàn. Vì vậy, đào tạo liên tục, đào tạo lại phải trở thành giải pháp trọng tâm nếu muốn y tế cơ sở vận hành hiệu quả.

Chỉ tiêu cao nhưng nền tảng chưa vững

Theo đại biểu Dương Tấn Quân, tiểu dự án đầu tư cơ sở vật chất đặt ra nhiều mục tiêu rất cao, phần lớn ở mức 100%, như xây mới, nâng cấp và mở rộng trạm y tế xã/phường đạt chuẩn vào năm 2030.

Tuy nhiên, thực tế hạ tầng y tế cơ sở hiện nay còn rất hạn chế: nhiều trạm xuống cấp, thiếu phòng chức năng, thiếu thiết bị y tế thiết yếu.

"Với hơn 11.000 trạm y tế trên toàn quốc, chưa kể các điểm trạm ở khu dân cư thưa, nếu triển khai đồng loạt việc xây dựng và cải tạo thì nguồn lực cần thiết sẽ vô cùng lớn, khó khả thi nếu làm đại trà", đại biểu Quân bày tỏ quan điểm.

Đại biểu đề nghị chương trình phải xác lập rõ thứ tự ưu tiên, trước hết tập trung cho vùng sâu, vùng xa, biên giới, miền núi - nơi đang thiếu thốn nghiêm trọng về cơ sở vật chất.

"Dù nghị quyết đã nêu nguyên tắc ưu tiên cho các khu vực khó khăn, song cách thiết kế mục tiêu trong tiểu dự án hiện chưa thể hiện rõ tinh thần này, dễ dẫn đến dàn trải nguồn lực và không tạo được chuyển biến thực chất tại những nơi cần nhất", đại biểu cho biết.

Ở góc độ khác, đại biểu Lê Văn Khảm cho rằng mục tiêu tăng cường năng lực y tế cơ sở phải được xây dựng trên một nền tảng phù hợp với bối cảnh hiện nay, thay vì tiếp tục dựa trên hệ thống cũ.

Ông chỉ ra rằng Bộ Y tế vừa ban hành Thông tư mới quy định chức năng, nhiệm vụ của trạm y tế xã, phường, với quy mô công việc thay đổi đáng kể, nhiệm vụ mở rộng và cơ chế hoạt động cũng khác trước.

"Tuy nhiên, chương trình mục tiêu quốc gia lại được thiết kế trên dữ liệu và mô hình cũ, khi việc phân cấp hành chính hai cấp chưa hoàn tất và nhiều số liệu vẫn được lấy từ giai đoạn trước sáp nhập đơn vị hành chính", đại biểu phân tích. 

Điểm bất cập lớn nhất, theo đại biểu, là chương trình đề ra mục tiêu phấn đấu đạt bộ tiêu chí quốc gia về y tế xã, trong khi đến nay vẫn chưa có bộ tiêu chí mới phù hợp với hệ thống trạm y tế theo mô hình mới.

"Việc tiếp tục "mượn" bộ tiêu chí cũ rồi "gán" sang bối cảnh hiện nay dù có thể tạo cảm giác bài bản, nhưng thực chất nền tảng lại thiếu vững chắc, dễ dẫn tới chệch hướng khi triển khai", đại biểu nêu. 

Ông Khảm đề nghị mục tiêu của hợp phần y tế cơ sở phải được viết theo hướng "phát triển toàn diện hệ thống y tế cơ sở", bao gồm con người, cơ sở vật chất - trang thiết bị, chức năng, nhiệm vụ và cơ chế hoạt động. Cách diễn đạt này mới phản ánh đúng yêu cầu củng cố trạm y tế cấp xã và phù hợp bản chất của một chương trình mục tiêu quốc gia, thay vì mục tiêu chung chung như "góp phần nâng cao sức khỏe nhân dân".