Nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện để... không lỗ

Những bất cập lớn về giá điện cũng như thực trạng về giá thành, cơ cấu hình thành giá điện… là những vấn đề lớn và mang tính thời sự, được bàn thảo tại tọa đàm "Giá thành điện - Thực trạng và giải pháp", do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức chiều 10/10.

Theo đánh giá, thời gian qua, việc tính toán chi phí giá thành đối với điện vẫn chưa được đầy đủ, dẫn đến giá bán điện còn có sự méo mó, chưa được hạch toán đầy đủ giữa chi phí đầu vào và giá thành bán ra. Thực tế là giá điện bán ra còn thấp hơn so với giá thành sản xuất.

Nghịch lý giá điện: Mua cao - bán thấp

Dưới góc độ quản lý nhà nước ông Nguyễn Thế Hữu, Phó Cục trưởng Cục Điều tiết Điện lực (Bộ Công Thương), cho biết qua kiểm tra năm vừa qua, giá nhiên liệu đầu vào cho sản xuất điện (gồm giá than, dầu, khí, tỷ giá ngoại tệ), đều tăng cao do biến động của tình hình thế giới và ảnh hưởng của hiện tượng El Nino. Việc này khiến cơ cấu nguồn điện biến động theo hướng bất lợi.

"Cùng với đó, nhu cầu điện của Việt Nam tăng cao, xấp xỉ 10-11%. Ngoài các nguồn điện rẻ đã sử dụng hết, chúng ta tiếp tục sử dụng nguồn tăng thêm có giá cao hơn. Tất cả những yếu tố đó dẫn tới chi phí phát điện tăng cao", ông Hữu lý giải.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế, cũng chỉ ra bất cập nếu các bên sản xuất, phân phối, bán lẻ điện đã nỗ lực hết sức tiết giảm chi phí, nhưng giá bán điện vẫn thấp hơn giá thành sản xuất, giá thành phân phối.

Theo ông Hiếu, bất cập thể hiện rõ ở một số điểm. Ví dụ, nếu giá bán điện thấp hơn giá sản xuất và nhà sản xuất vẫn bán bằng chi phí sản xuất thì thiệt hại dồn lên nhà phân phối. "Như vậy, không công bằng với nhà phân phối", ông Hiếu nói.

Trong khi đó, nếu nhà phân phối nỗ lực nhằm giảm giá mua điện, sẽ lại ảnh hưởng đến nhà sản xuất điện và về lâu dài, không thúc đẩy sản xuất điện, ảnh hưởng đến an ninh, ổn định cung ứng điện

Thực tiễn thời gian qua, có thời điểm, không ổn định nguồn cung điện gây thiệt hại chung cho nền kinh tế, cho người dân, doanh nghiệp.

Về mặt lâu dài, câu chuyện này cần giải quyết một cách triệt để, theo ông Hiếu.

Chia sẻ về những bất cập này, dưới góc nhìn của một chuyên gia về giá, ông Nguyễn Tiến Thỏa (nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá), cho rằng giá bán không bù đắp được chi phí sẽ gây ra nhiều hệ lụy.

Dẫn ra số liệu cụ thể, ông Thỏa cho biết qua số liệu kiểm tra liên ngành được công bố, giá thành điện là 2.088 đồng/kWh và giá bán bình quân 1.953 đồng/kWh.

"Tức là giá thành điện đã cao hơn giá bán điện bình quân là 6,92%. Đây là tình trạng mua cao, bán thấp, đầu vào thì theo thị trường nhưng đầu ra, chúng ta lại không quyết đủ theo các chi phí mà đã tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ trong quá trình sản xuất kinh doanh điện", ông Thỏa phân tích.

Thực tế này theo ông Thỏa, gây ra rất nhiều hệ lụy cho sản xuất, kinh doanh điện, cho các ngành sử dụng điện và cho cả nền kinh tế.

Vị chuyên gia này cũng cho biết số liệu kiểm tra rất khách quan, minh bạch. Chúng ta phải nhìn thẳng vào sự thật để giải quyết những bất cập này.

Về chủ trương điều hành, vị chuyên gia nhấn mạnh: "Nguyên tắc tối thượng của điều hành giá điện là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất hợp lý, hợp lệ đã được tính đúng, tính đủ".

Nếu chúng ta làm được điều này sẽ không có hệ quả lỗ của ngành điện, không có việc lỗ để bao cấp cho nền kinh tế, theo ông Thỏa.

Cần tách bạch chính sách hỗ trợ trong giá điện

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, ngoài việc bảo đảm tính đúng, tính đủ trong giá điện, phải tách bạch phần chính sách an sinh xã hội, chính sách hỗ trợ đối với người nghèo ra khỏi chính sách giá điện, và giải quyết bằng chính sách khác như hỗ trợ trực tiếp cho hộ nghèo. Như vậy sẽ đảm bảo giá điện minh bạch hơn.

"Những người thuộc diện chính sách xã hội vẫn được nhà nước quan tâm và chúng ta không bỏ rơi những đối tượng đó", theo ông Thỏa.

Phó Cục trưởng Cục Điều tiết điện lực (Bộ Công Thương) Nguyễn Thế Hữu cũng ủng hộ việc phải đảm bảo hài hòa lợi ích nhà nước, người dân, doanh nghiệp và bảo đảm các vấn đề về an sinh xã hội khác, hỗ trợ người nghèo trong tiếp cận và sử dụng điện năng.

"Chính sách an sinh trong việc sử dụng điện đối với hộ nghèo và các hộ chính sách xã hội đã được áp dụng nhất quán trong nhiều năm nay chứ không phải vài năm trở lại đây mới nói", ông Nguyễn Thế Hữu khẳng định.

Về chính sách, chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa lưu ý, giá điện bám sát sự biến động của thị trường, không hoàn toàn thả nổi theo cơ chế thị trường. Đây chính là cơ chế tính giá theo thị trường mà Nhà nước cho phép điều chỉnh làm sao ở mức độ hợp lý.

"Nguyên tắc xuyên suốt là phải bảo đảm bù đắp chi phí sản xuất, tính đúng, tính đủ, hợp lý, hợp lệ cho ngành điện. Riêng thực hiện những điều này sẽ giải quyết được rất nhiều vấn đề", ông Thỏa nhấn mạnh.

Về dài hạn, theo ông, cần phải nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện, đó chính là giá điện.

Đề cập thêm về vấn đề này, TS Hà Đăng Sơn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh, đề nghị những gì đã có cần làm trước.

Theo ông, chúng ta đang nhìn thấy lộ trình cải cách toàn bộ ngành điện lực với định hướng tiến theo mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững của Việt Nam.

"Để làm được những việc này, đầu tiên là phải cải cách giá điện, trong trường hợp đó mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện sạch, xanh trong cơ cấu sản xuất điện", TS Sơn nêu rõ.