Nghèo nhất nhì châu Phi, Zambia vẫn nợ “khủng” Trung Quốc mua sắm vũ khí

Trong một báo cáo, Jyhjong Hwang, một nhà nghiên cứu về Trung Quốc-Châu Phi tại Đại học Bang Ohio, Mỹ, cho biết trong số 1,5 tỷ USD tài trợ mà Bắc Kinh cung cấp cho các quốc gia châu Phi từ năm 2000 đến 2017, có đến hơn 600 triệu USD được chuyển đến Zambia.

Theo SCMP đưa tin, phần lớn số tiền được chi để mua máy bay Trung Quốc cho không quân Zambia.

Không giống như các quốc gia châu Phi khác, như Cộng hòa Dân chủ Congo và Sudan, Zambia là một quốc gia “không phải hứng chịu chiến tranh hay bất ổn dân sự… cũng không phải là điểm nóng địa chiến lược cho các siêu cường thế giới”- như Djibouti, nơi có nhiều quốc gia, bao gồm cả Mỹ, Nhật Bản, Pháp và Trung Quốc đã thiết lập các căn cứ quân sự.

Phần lớn số tiền tài trợ mua máy bay cho Không quân Zambia đến từ Ngân hàng China Exim Bank, Tập đoàn Công nghiệp Hàng không Quốc phòng và Hàng không khổng lồ của Trung Quốc và China Poly Technologies.

Trung Quốc đã cung cấp một loạt máy bay cho Zambia, bao gồm máy bay chiến đấu J-6, máy bay vận tải MA60 và Y-12 và trực thăng chiến đấu, đồng thời cung cấp đào tạo phi công.

Cũng theo nguồn tin trên, mỗi máy bay mua từ Trung Quốc đều kèm theo một số hình thức hỗ trợ tài chính, dưới dạng cho vay hoặc hạn mức tín dụng. Các lựa chọn tài chính luôn có sẵn này có thể giúp giải thích tại sao Zambia lại phụ thuộc vào Trung Quốc trong việc mở rộng lực lượng không quân, bà Hoàng cho biết.

Bà Hwang chia sẻ: “Sự sẵn có của các phương án tài chính có thể giúp giải thích tại sao Zambia lại phụ thuộc vào Trung Quốc để mở rộng lực lượng không quân.”

Bên cạnh việc tài trợ cho các thỏa thuận quân sự, Trung Quốc cũng đã giúp Zambia tài trợ cho tuyến đường sắt Tanzania-Zambia, giúp nước này có thể chuyển đồng ra biển để xuất khẩu. Nhiều quốc gia khác, bao gồm Anh, Mỹ và Nga, từ chối giúp đỡ.

Hwang cho biết tại hội nghị Sáng kiến ​​Nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi năm nay phát biểu: “Sự hỗ trợ của Trung Quốc để lại ấn tượng rất tích cực đối với giới lãnh đạo Zambia sẽ kéo dài trong nhiều thập kỷ tới.

Ngoài việc cung cấp kinh phí, Trung Quốc là nhà cung cấp khí tài quân sự lớn thứ hai cho châu Phi, sau Nga.”

Elijah Munyi, phó giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Quốc tế Hoa Kỳ ở Nairobi, cho biết trong thập kỷ qua đã có sự chuyển hướng sang Trung Quốc và rời xa các nước phương Tây.

Trong giai đoạn 2005-2010, Trung Quốc chiếm 10% thị trường bán vũ khí cho các nước cận Sahara, nhưng con số này đã tăng lên 19% (tương đương 3,2 tỷ USD), theo Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm.

Munyi nói rằng trong giai đoạn 2014-19, Trung Quốc chỉ là nước bán vũ khí lớn thứ năm cho các nhà nhập khẩu hàng đầu của châu Phi, nhưng lại là nước bán vũ khí lớn nhất cho “các quốc gia hạng hai”, bao gồm Sudan, Cameroon, Zambia và Tanzania, nơi họ nắm giữ hơn 40 cent thị phần.

Munyi cho biết ông đã được các chỉ huy quân sự ở Kenya và Uganda cho biết chi phí là yếu tố quan trọng nhất đối với các nước châu Phi khi cân nhắc mua vũ khí.

Tom Bayes, một nhà nghiên cứu Trung Quốc-Châu Phi và là đồng sự tại Viện Nghiên cứu Trung Quốc Mercator ở Berlin, nói rằng trong khi Trung Quốc chủ yếu bán vũ khí nhỏ, họ đang ngày càng xuất khẩu các hệ thống lớn hơn, tinh vi hơn, bao gồm xe tăng, máy bay và máy bay không người lái chiến đấu - tất cả đều giá thấp.

Trước khi thông tin về việc vay nợ để sắm vũ khí quân sự được đưa ra, chính phủ Zambia vừa yêu cầu tạm hoãn trả nợ thêm 6 tháng đối với khoản vay trái phiếu nước ngoài trị giá 3 tỷ USD mà nước này đã vay trong các dự án xây dựng thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Bộ Tài chính Zambia cho biết đất nước đang đối mặt với tình hình kinh tế và tài chính hết sức khó khăn và cần thêm thời gian để thống nhất kế hoạch tái cơ cấu. Quốc gia phía nam châu Phi đã tìm kiếm hỗ trợ tài chính trị giá 1,3 tỷ USD từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và đã nộp đơn gia nhập Sáng kiến Đình chỉ Dịch vụ Nợ G20 (DSSI). Mặt khác, Lusaka (thủ đô Zambia) cũng tiến hành đàm phán hoãn nợ với các chủ đầu tư cá nhân.

Con nợ gặp khó thì chủ nợ cũng lao đao. Các nhà phân tích nhận định Trung Quốc, với tư cách chủ nợ cá nhân lớn nhất Zambia, sẽ chịu áp lực tái cơ cấu các khoản vay khá lớn. Trước đó, Trung Quốc đã nhiều lần tái cấu trúc hoặc xóa nợ cho các quốc gia châu Phi khác như Congo, Sudan và Ethiopia bởi những nước này không có khả năng trả nợ.