Năm vượt khó, lập kỳ tích của kinh tế Việt Nam

Trong năm 2022, kinh tế thế giới có nhiều bất định, khó lường, tác động mạnh tới kinh tế trong nước. Trong bối cảnh đó, kinh tế nước ta đã đạt được nhiều thành quả đáng khích lệ, tạo thế và lực cho đất nước phát triển nhanh và bền vững trong những năm tới. 

Kinh tế vượt khó, lập kỳ tích trong năm 2022

Năm 2022, hoạt động kinh tế nước ta diễn ra trong bối cảnh kinh tế thế giới đối mặt với nhiều thách thức. Các nền kinh tế hàng đầu phải chống chọi với nhiều khó khăn, tổng cầu suy giảm tác động đến hoạt động thương mại quốc tế của nước ta. Rủi ro, bất ổn về kinh tế và địa chính trị đan xen phức tạp buộc các nền kinh tế phải đánh đổi chính sách và giải pháp điều hành kinh tế vĩ mô. Lạm phát tiếp tục là mối quan ngại hàng đầu của nhiều nền kinh tế, giá năng lượng, lương thực biến động phức tạp, khó lường. Dấu hiệu suy thoái kinh tế toàn cầu ngày càng rõ nét, kinh tế thế giới chống chịu khủng hoảng đa tầng, không dễ vượt qua trong ngắn hạn.    

Kinh tế Việt Nam có độ mở lớn, sản xuất phụ thuộc khá nhiều vào nguyên, nhiên vật liệu nhập khẩu, sức chống chịu và khả năng cạnh tranh hạn chế, chỉ một biến động nhỏ của thế giới cũng gây tác động lớn tới kinh tế - xã hội trong nước. Trong bối cảnh đó, tăng trưởng kinh tế năm 2022 của nước ta đạt mức 8,03%, vượt xa mục tiêu kế hoạch; lạm phát được kiểm soát ở mức thấp 3,15%; tốc độ tăng trưởng kinh tế cao hơn gấp đôi tỷ lệ lạm phát. Đây là nét "khác biệt đáng tự hào" trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với lạm phát cao nhất trong 40 năm qua, kinh tế thế giới có thể rơi vào tình trạng đình lạm. 

Vị thế kinh tế Việt Nam trong thương mại quốc tế được củng cố và khẳng định. Trong bối cảnh tổng cầu thế giới suy giảm, đứt gãy chuỗi cung ứng, doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu gặp khó khăn về nguyên vật liệu đầu vào và thị trường tiêu thụ, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa năm sau vẫn cao hơn năm trước, phản ánh sự năng động, vượt khó đi lên trong việc tìm kiếm nguồn hàng, tìm kiếm thị trường. Kim ngạch xuất, nhập khẩu hàng hóa cả năm vượt mốc 730 tỷ USD, với 36 mặt hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 1 tỷ USD, cán cân thương mại xuất siêu ở mức cao (ước 11,2 tỷ USD) góp phần giảm bớt áp lực tỷ giá trên thị trường ngoại tệ. 

Đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam là điểm sáng của nền kinh tế trong bối cảnh đầu tư và thương mại quốc tế suy giảm. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện cả năm 2022 đạt trên 20 tỷ USD, cao nhất trong 5 năm qua. Đặc biệt, thu hút đầu tư nước ngoài chuyển hướng, đáp ứng mục tiêu phát triển xanh và bền vững, đưa kinh tế Việt Nam tham gia sâu hơn vào mạng lưới cung ứng toàn cầu. 

Kết quả đầu tư trực tiếp nước ngoài và thương mại quốc tế cho thấy các nhà đầu tư đang đặt niềm tin rất lớn vào môi trường đầu tư, vị thế kinh tế của Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Cộng đồng thế giới đánh giá Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy thương mại quốc tế và cam kết mở rộng đầu tư vào Việt Nam trong thời gian tới. 

Năm 2022, kinh tế nước ta đạt kết quả phát triển khá toàn diện, đạt và vượt 14/15 chỉ tiêu phát triển kinh tế xã hội là nhờ cộng đồng doanh nhân năng động, linh hoạt, chủ động vượt khó, không khoanh tay đứng nhìn. Hệ lụy từ đại dịch khiến doanh nghiệp phải đương đầu với giá nguyên, nhiên, vật liệu và logistic tăng cao; thiếu hụt linh kiện lắp ráp; khó khăn về vốn, tài chính; thiếu hụt lao động và các rào cản pháp lý. Trong khó khăn như thế, cộng đồng doanh nhân Việt Nam vẫn hăm hở lao vào kinh doanh, thể hiện qua số doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động bình quân một tháng trong năm đạt trên 17.500 doanh nghiệp. 

Cùng với sự năng động, vượt khó của cộng đồng doanh nhân, Chính phủ với tư duy đột phá, hành động khẩn trương, linh hoạt, đặt hiệu quả chỉ đạo lên trên hết, với sự đồng hành hiệu quả của Quốc hội, nhiều chính sách, giải pháp ban hành và triển khai thực hiện đúng thời điểm đã tạo điều kiện tốt cho hoạt động sản xuất kinh doanh, khắc phục các điểm nghẽn và bất cập của nền kinh tế, giữ vững ổn định vĩ mô, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội trong bối cảnh thế giới bất định, đưa nền kinh tế phục hồi và phát triển. 

Những điểm sáng trong bức tranh kinh tế đã được Moody's nâng xếp hạng tín nhiệm của Việt Nam từ Ba3 lên Ba2 với triển vọng ổn định. Fitch xếp hạng BB với triển vọng "tích cực". Nikkei Asia nâng hạng chỉ số phục hồi Covid-19 của Việt Nam lên thứ 2 thế giới. 

Bức tranh kinh tế - xã hội nước ta năm 2022 sẽ sắc nét hơn, ấn tượng hơn nếu như thể chế kinh tế được sửa đổi, bổ sung kịp thời, đáp ứng yêu cầu thực tiễn; xóa bỏ thủ tục hành chính phiền hà cho doanh nghiệp và người dân; một bộ phận cán bộ, công chức trong bộ máy quản lý nâng cao tinh thần trách nhiệm, không đùn đẩy, né tránh, bớt vô cảm với những khó khăn của doanh nghiệp và người dân, thể hiện qua những bất cập không đáng có của thị trường xăng dầu, thuốc chữa bệnh trong thời gian qua; đầu tư công - động lực tăng trưởng của nền kinh tế - được giải ngân nhanh hơn. 

Đối với kinh tế nước ta, nếu giải ngân vốn đầu tư công tăng thêm 1% so với năm trước sẽ làm GDP tăng thêm 0,058%. Đặc biệt trong bối cảnh tổng cầu thế giới suy giảm, ảnh hưởng tới xuất khẩu của Việt Nam, đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công là giải pháp quan trọng và hiệu quả nhằm phục hồi, nâng cao năng lực, khả năng cạnh tranh của nền kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong những năm tới, đồng thời bù đắp cho suy giảm xuất khẩu do tổng cầu tiêu dùng của thế giới suy giảm. 

Ngoài ra, nếu như Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) không liên tiếp tăng lãi suất với tốc độ thắt chặt tiền tệ rất nhanh gây khó khăn cho thị trường tài chính và tiền tệ nước ta, gia tăng tác động của lạm phát chi phí đẩy do nhập khẩu lạm phát và khó khăn cho doanh nghiệp thì bức tranh kinh tế nước ta sẽ sáng sủa hơn.

Trong năm 2022, kinh tế thế giới có nhiều bất định, khó lường, tác động mạnh tới kinh tế trong nước. Trong bối cảnh đó, kinh tế nước ta đã đạt được nhiều thành quả đáng khích lệ, tạo thế và lực cho đất nước phát triển nhanh và bền vững trong những năm tới. 

"Cỗ xe tứ mã" và triển vọng kinh tế năm 2023

Năm 2023, hoạt động kinh tế xã hội nước ta diễn ra trong bối cảnh tình hình kinh tế - chính trị thế giới tiếp tục diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường, nhiều yếu tố rủi ro bất định; khủng hoảng Nga - Ukraine chưa có hồi kết, gây hệ lụy đến an ninh năng lượng, lương thực, đứt gãy chuỗi cung ứng sản xuất, tiêu dùng. Dự báo tăng trưởng kinh tế thế giới năm 2023 suy giảm so với năm 2022, có thể rơi vào suy thoái; các nền kinh tế hàng đầu thế giới tiếp tục thực hiện chính sách tiền tệ và tài khóa thắt chặt, tăng lãi suất để xử lý vấn đề lạm phát; kinh tế nước ta có độ mở lớn. 

Trong bối cảnh đó, tăng trưởng kinh tế năm 2023 của nước ta chủ yếu nhờ "cỗ xe tứ mã" với tầm quan trọng khác nhau của 4 "con ngựa kéo"- 4 trụ cột, đó là: đổi mới, đảm bảo tính đồng bộ về thể chế và môi trường pháp lý cho phát triển kinh tế; thúc đẩy tiêu dùng trong nước của thị trường gần 100 triệu dân; thực hiện nhanh, hiệu quả vốn đầu tư toàn xã hội, đặc biệt là đầu tư công để nâng cao năng lực, sức cạnh tranh và tính lan tỏa của nền kinh tế; xuất khẩu. Bên cạnh đó chuyển đổi cơ cấu kinh tế, đẩy mạnh thực hiện kinh tế số là động lực mới và sẽ trở thành trụ cột trong những năm tới. 

Mục tiêu tăng trưởng kinh tế đặt ra cho năm 2023 với quy mô GDP tăng 916.200 tỷ đồng đến 969.700 tỷ đồng so với năm 2022, tương đương với mức tăng quy mô GDP của năm 2022 so với năm 2021. Xét về tốc độ, mục tiêu năm 2023 GDP tăng 6,5% thấp hơn dự báo tăng 8,0% của năm 2022. Tuy vậy, nếu mục tiêu tăng trưởng kinh tế năm 2023 đạt 6,5% thì 1% GDP năm 2023 đạt 104.100 tỷ đồng, cao hơn 9.700 tỷ đồng so với 1% GDP của năm 2022. 

Nhìn vào dự kiến mục tiêu tăng trưởng năm 2023 của 3 khu vực: khu vực Nông, lâm nghiệp và thủy sản là 3%, cao hơn 0,3 điểm phần trăm so với dự kiến tăng trưởng của khu vực này năm 2022; khu vực Công nghiệp và Xây dựng năm 2023 tăng 7,6-8,3%, thấp hơn 0,4 điểm phần trăm; khu vực Dịch vụ tăng 6,5-7,0%, thấp hơn 0,2 điểm phần trăm, cho thấy mức tăng 6,5% năm 2023 của toàn nền kinh tế và mức tăng của từng khu vực không dễ đạt được trong bối cảnh kinh tế Việt Nam năm 2022 đã đạt "kỳ tích" như các tổ chức tài chính quốc tế ca ngợi. Và kinh tế thế giới nói chung, các nền kinh tế lớn là đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam nói riêng, dự báo rơi vào suy thoái sẽ tác động rất mạnh tới kinh tế Việt Nam. 

Hiện nay, nhiều ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như dệt may, da giày, đồ gỗ, điện tử đang gặp khó khăn vì không đủ đơn hàng, buộc phải cắt giảm lao động, dự kiến khó khăn này còn kéo sang năm 2023. Với các chính sách, giải pháp phục hồi và thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội, với chỉ đạo khẩn trương, sát sao và cụ thể của Chính phủ, trong bối cảnh kinh tế thế giới có thể rơi vào suy thoái, mục tiêu tăng trưởng 6,5% của năm 2023 có tính khả thi nhưng không dễ đạt được.

Về mục tiêu kiểm soát lạm phát khoảng 4,5% cho năm 2023, căn cứ vào số liệu lạm phát 11 tháng năm 2022, dự báo lạm phát bình quân cả năm 2022 khoảng 3,1-3,3%, thấp hơn mục tiêu Quốc hội thông qua. Tuy nhiên, bức tranh lạm phát năm 2023 có nhiều nét đáng quan tâm vì giá hàng hóa và dịch vụ năm 2023 chịu áp lực từ nhiều yếu tố.

Áp lực lạm phát cầu kéo: Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội được thiết kế cho năm 2022 và năm 2023 nhưng chưa thực hiện được nhiều trong năm 2022. Nguồn lực lớn của Chương trình này sẽ dồn vào thực hiện trong năm 2023, từ đó tổng cầu tăng đột biến. Khi đó nhu cầu về nguyên vật liệu trong lĩnh vực xây dựng hạ tầng tăng cao khiến cho giá các loại nguyên vật liệu tăng trong khi đứt gãy chuỗi cung ứng chưa được khắc phục và kinh tế Việt Nam phụ thuộc khá lớn từ bên ngoài.

Áp lực lạm phát chi phí đẩy: giá nguyên, nhiên vật liệu thế giới đang ở mức cao trong khi Việt Nam là nước nhập khẩu nhiều nguyên, nhiên vật liệu phục vụ sản xuất. Nguyên, nhiên vật liệu nhập khẩu với mức giá cao sẽ ảnh hưởng đến chi phí, giá thành, tạo áp lực cho sản xuất của doanh nghiệp; đồng thời, đô la Mỹ tăng giá làm tăng chi phí nhập khẩu nguyên, nhiên vật liệu, gây sức ép lên mặt bằng giá trong nước, dẫn đến giá hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng tăng, góp phần gia tăng lạm phát.

Đặc biệt, xăng dầu, điện là hai mặt hàng năng lượng chiến lược, quan trọng trong tiêu dùng và sản xuất, nhu cầu sử dụng hai mặt hàng này sẽ tăng trong năm tới khi tổng cầu tăng. Các tổ chức tài chính quốc tế dự báo giá xăng dầu có nhiều khả năng tăng trong thời gian tới. Vừa qua, Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ và các đối tác quyết định cắt giảm sản lượng 2 triệu thùng dầu/ngày. Động thái giảm lượng khai thác dầu thô được cho là nhằm đẩy giá dầu trên thị trường lên mức khoảng 100 USD/thùng từ mức 80 - 90 USD/thùng hiện nay. Điều này sẽ tác động đến giá dầu trên thị trường thế giới.

Giá điện trong nước đã bị kìm giữ không tăng trong mấy năm qua, trong khi giá than, giá khí dùng trong sản xuất điện tăng cao, cơ cấu nhiệt điện, điện khí chiếm tỷ trọng lớn trong tổng sản lượng điện phát ra. Nếu tăng giá điện trong năm 2023 sẽ tạo áp lực lên lạm phát do tăng chi phí sản xuất và chi tiêu dùng cuối cùng, đồng thời làm giảm tăng trưởng kinh tế. 

Áp lực lạm phát năm 2023 còn đến từ khả năng điều chỉnh theo lộ trình tăng giá dịch vụ do Nhà nước quản lý như dịch vụ giáo dục, y tế; tăng lương. Bên cạnh đó, một số chính sách giúp ổn định hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và đời sống của người dân sẽ kết thúc trong năm 2022; thiên tai và dịch bệnh có thể gây ảnh hưởng đến giá lương thực, thực phẩm tại một số địa phương bị ảnh hưởng, điều này cũng sẽ tác động làm tăng CPI. 

Với áp lực lên lạm phát từ các yếu tố đề cập ở trên, để tạo dư địa cho chính sách tiền tệ và tài khóa trong giữ vững ổn định vĩ mô, thúc đẩy tăng trưởng, mục tiêu lạm phát 4,5% năm 2023 là hợp lý. 

Với kinh nghiệm, năng lực và khả năng điều hành, ứng phó với những biến động của tình hình thế giới, khu vực; với ổn định chính trị, ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát cùng với tiếp tục cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh là nền tảng quan trọng để thu hút đầu tư, thúc đẩy phát triển là những căn cứ quan trọng cho kinh tế Việt Nam đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội năm 2023 vừa được thông qua tại kỳ họp thứ 4 Quốc hội khóa XV.

TS Nguyễn Bích Lâm 

Nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê