Câu hỏi mà ông nhận được nhiều nhất trong những ngày gần đây liên quan đến lĩnh vực gì?

- Trước hết là liên quan đến lĩnh vực xăng dầu, thứ hai là lãi suất và tỷ giá. Những ngày vừa qua, việc mua bán xăng dầu đối với tôi trở thành một nỗi bức xúc khi phải xếp hàng cả tiếng đồng hồ để chờ mua xăng. Không chỉ tôi đâu, có lẽ mọi người dân Việt Nam đều khó chịu.

Hiện thời gian điều hành giá xăng dầu rơi vào ngày mùng 1, ngày 11 và 21 hàng tháng, tuy nhiên, có nhiều ý kiến cho rằng quy định này không còn phù hợp trước biến động của giá thế giới. Vừa qua, TPHCM cũng đề xuất với Thủ tướng chấp thuận cho liên Bộ Tài chính, Bộ Công Thương linh hoạt trong thời gian điều hành giá. Quan điểm của ông về vấn đề ra sao?

- Tôi hiểu mong muốn của đề xuất rút ngắn thời gian điều hành để giá Việt Nam sẽ càng gần với giá thế giới. Tuy nhiên, chúng tôi cho rằng đây là đề xuất không hợp lý.

Thứ nhất, xăng dầu được mua theo kỳ hạn, tối thiểu là 15 ngày, không thì là 1 tháng, 3 tháng hay 6 tháng. Có nghĩa là nếu chúng ta đặt mua hôm nay thì phải 15 ngày, thậm chí 6 tháng sau hàng mới về đến kho của người nhận. Rõ ràng như vậy thì giá đã thay đổi rồi và không thể nào theo được giá thế giới.

Thứ hai, việc điều chỉnh khiến doanh nghiệp, cơ quan quản lý phải xem xét, tính toán đủ số liệu như hàng tồn kho, mua bán trong ngày, tồn dư cuối ngày… Sẽ không có doanh nghiệp nào cũng như cơ quan quản lý nào có đủ thời gian để mà cứ 5 ngày một lần đi kiểm kê, chứ đừng nói là hàng ngày. Rõ ràng đây là một đề xuất phi thực tế.

Việc càng rút ngắn thời gian điều hành giá xăng dầu càng không phản ánh đúng giá thế giới và giá mua bán xăng dầu của đầu mối. Nó cũng không phù hợp với khả năng quản lý, cũng như yêu cầu quản lý của bản thân doanh nghiệp và cơ quan quản lý Nhà nước.

Vậy ông đề xuất gì liên quan tới thời gian điều hành giá xăng dầu?

- Chúng tôi cho rằng trước mắt, tạm thời giữ nguyên thời gian điều hành, chỉ có một điều rằng đúng vào ngày đó phải điều hành, kể cả rơi vào ngày lễ, Tết.

Nhiều đại biểu Quốc hội cho rằng nên bỏ quỹ bình ổn do không còn phù hợp với mục tiêu về bình ổn giá và cũng không đảm bảo tính thị trường. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc, trước mắt vẫn cần công cụ này để bình ổn giá trong nước. Quan điểm của ông?

- Khi chúng ta mở cửa hồi phục kinh tế cho đến đầu năm nay, mặc dù giá xăng dầu thế giới lên rất cao nhưng với việc xả quỹ bình ổn, tốc độ tăng trưởng của giá trong nước thấp hơn thế giới 12%. Điều đó đã hỗ trợ cho người dân và các doanh nghiệp, đáp ứng yêu cầu phát triển của nền kinh tế.

Từ thực tiễn trên, chúng tôi kiên trì đề xuất giữ quỹ bình ổn xăng dầu và coi đó là một công cụ quan trọng để làm bước đệm trong quá trình chuyển từ việc coi xăng dầu là mặt hàng chiến lược do Nhà nước quản lý sang việc dần dần xây dựng thị trường xăng dầu thực thụ. Khi nào chúng ta đã có thị trường xăng dầu thực thụ, có một lượng dự trữ đủ lớn và Nhà nước có thể can thiệp vào thị trường bằng cách xả kho dự trữ hoặc tăng mua dự trữ để mà làm cho giá xăng dầu thay đổi như các quốc gia phát triển như Mỹ, Trung Quốc hay Nhật Bản, thì lúc đó chúng ta bỏ cái quỹ bình ổn là hoàn toàn hợp lý.

Tất nhiên chúng ta vẫn còn rất nhiều công cụ khác nhưng phải khẳng định vai trò của quỹ bình ổn trong việc "giảm sốc" cho những đợt tăng giá đột biến và phát huy được tác dụng với nền kinh tế.

Từ phần chia sẻ của ông thì tôi có nhớ đến một ý kiến của chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú. Ông Phú cho rằng nên bỏ quỹ bình ổn, thay vào đó là xây dựng các kho xăng dự trữ quốc gia, có thể dùng cho khoảng 3-6 tháng. Tôi có thắc mắc về những điểm khó trong việc xây dựng kho xăng dự trữ quốc gia?

- Trước hết, để xây dựng được cái kho xăng mang tính dự trữ quốc gia rất phức tạp và tốn kém. Phức tạp vì chúng ta phải lựa chọn một vị trí đủ rộng và đủ an toàn. Kho phải cách xa khu vực dân cư nhưng lại thuận lợi cho việc quản lý, sử dụng cũng như bơm hút ra thị trường. Kho xăng này cũng phải đảm bảo tránh được tình trạng cháy nổ hoặc ảnh hưởng do chiến tranh hoặc thiên tai, địch họa.

Đồng thời, chi phí để xây dựng và bảo quản kho xăng cũng rất đắt. Để có được một khu dự trữ như thế, chúng ta có thể phải chi khoảng từ 20-30 tỷ USD là ít.

Việc xây dựng một kho xăng dự trữ vừa khó khăn về mặt công nghệ, về mặt kỹ thuật vừa đòi hỏi vốn đầu tư quá lớn mà hiện nay nền kinh tế của chúng ta chưa đáp ứng được.

Bộ Công Thương đang lấy ý kiến để rà soát, sửa đổi Nghị định 95 và Nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu, trong đó có lấy ý kiến về việc thống nhất đầu mối quản lý Nhà nước đối với xăng dầu. Hồi cuối tháng 10, Bộ Tài chính cũng có đề nghị giao toàn diện phần xăng dầu về Bộ Công Thương, kể cả việc quy định về giá và chi phí, định mức để đảm bảo nguồn cung xăng dầu. Ông có đồng ý với đề nghị của Bộ Tài chính?

- Hiện nay, chúng ta đã sản xuất được 70-80% và nhập khẩu khoảng 20-30% để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng xăng dầu trong nước. Về cơ bản, chúng ta đã có thể tự sản xuất và dần dần có thể coi xăng dầu như một mặt hàng bình thường khác trong nền kinh tế thị trường. Như vậy, chúng tôi cho rằng việc chuyển giao toàn bộ quyền quản lý lĩnh vực xăng dầu về Bộ Công Thương là hợp lý.

Thứ nhất, Bộ Công Thương đang quản lý toàn bộ đầu mối nhập khẩu và mua bán xăng dầu, cũng như trung gian phân phối và các doanh nghiệp bán lẻ. Bộ Công Thương sẽ tổ chức hệ thống phân phối xăng dầu từ các doanh nghiệp đầu mối cho đến việc giao cho các doanh nghiệp bán lẻ, để từ đó làm sao giảm thiểu được các chi phí trung gian.

Thứ hai là liên quan đến chi phí quản lý doanh nghiệp, nếu giao cho Bộ Công Thương thì Bộ Công Thương sẽ có trách nhiệm giao cho các doanh nghiệp đầu mối như thế nào, trung gian ra sao, bán lẻ thế nào. Trên cơ sở đó, chúng ta tổ chức hoạt động của các doanh nghiệp đó một cách tốt nhất, có cơ chế tài chính cho từng loại hình. Như vậy, các doanh nghiệp phải hoạt động tương đối độc lập và nếu anh nào sản xuất kinh doanh tốt thì có lãi, tổ chức sản xuất kinh doanh kém thì thua lỗ, thậm chí phá sản. Vậy mới là kinh tế thị trường.

Bên cạnh những đề xuất ở trên, theo ông thì có những biện pháp nào khác để hài hòa lợi ích giữa cơ quan quản lý Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng?

- Lĩnh vực xăng dầu rất nhạy cảm và phụ thuộc vào giá thế giới, cho nên để có thể tránh được tình trạng thiếu hụt xăng dầu trong thời gian tới thì trước hết chúng ta phải kiểm tra xem tồn kho của các doanh nghiệp, nếu còn thì có thể điều chuyển để đáp ứng nhu cầu tiêu dùng và sản xuất. Tiếp đến là rà soát lại kế hoạch mua xăng dầu từ nước ngoài, cũng như từ các doanh nghiệp sản xuất trong nước.

Thứ ba là việc phân giao nhập khẩu phải được phân ra cụ thể theo từng tháng, từng quý, cho từng đầu mối kinh doanh để từ đó, các doanh nghiệp này nhập khẩu sao cho phù hợp. Điều tiếp theo là phải xem xét lại các định mức chi phí, định mức lợi nhuận của các doanh nghiệp đầu mối cho đến doanh nghiệp phân phối và doanh nghiệp bán lẻ sao cho hài hòa lợi ích giữa các bên.

Tiếp theo, cần xem xét điều hành, quản lý xăng dầu một cách nhịp nhàng. Doanh nghiệp bán lẻ không được nhập nhiều đầu mối nhưng được quyền thay đổi người nhập hàng khi có yêu cầu. Lúc đó, các đầu mối tự cạnh tranh với nhau và chúng ta sẽ dần dần có một thị trường công bằng.

Ông sẽ dùng từ gì để nói về diễn biến xăng dầu trong năm 2022?

- Thực sự đây là một năm rất dị biệt, cũng có thể gọi là độc đáo trong suốt thời gian theo dõi lĩnh vực xăng dầu mấy chục năm vừa qua, không chỉ của chúng ta mà cả thế giới.

Nó dị biệt ở chỗ khi bùng phát cuộc xung đột Nga - Ukraine, lập tức giá xăng dầu tăng lên rất nhanh và tăng khoảng 60%. Đến cuối tháng 7, giá xăng dầu giảm đến hơn 20% chỉ trong một tháng và giảm thêm khoảng 8% nữa vào tháng sau.

Trong khi mua bán xăng dầu là theo kỳ hạn, khi hàng về tới kho thì chắc chắn doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu lỗ ít nhất 20%. Họ giảm lỗ bằng cách buộc các doanh nghiệp phân phối và bán lẻ nếu muốn mua xăng dầu thì nhận chiết khấu bằng 0, hoặc ông tự mang xe đến chở, nếu tự mang xe đến chở thì có nghĩa chiết khấu âm. Doanh nghiệp xăng dầu từ khâu trung gian cho đến bán lẻ muốn tồn tại và không bị rút phép thì ông phải mua để bán và chấp nhận lỗ.

Nội dung: Văn Hưng
Thiết kế: Thủy Tiên
Ảnh: Tiến Tuấn - Mạnh Quân