Hiện vẫn còn quá sớm để đánh giá về mức độ thành công của chương trình Artemis, song NASA thực sự xứng đáng với những tràng vỗ tay tán thưởng nhờ nỗ lực không biết mệt mỏi của họ trong chặng đường chinh phục vũ trụ.

Cách đây không lâu, Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Mỹ (NASA) đã công bố chương trình thám hiểm Mặt Trăng Artemis, mở đầu bằng sứ mệnh Artemis-1 đưa tàu vũ trụ Orion lên quỹ đạo của Mặt Trăng.

Dự án đầy tham vọng này dự kiến sẽ có nhiều giai đoạn. Nhưng quan trọng nhất có lẽ chính là chuyến bay đưa con người quay trở lại Mặt Trăng sẽ diễn vào năm 2025. Nếu như thành công, chuyến bay sẽ đánh dấu lần đầu tiên nhân loại đưa phi hành gia nữ và người da màu lên vệ tinh tự nhiên duy nhất của Trái Đất.

Trong thần thoại Hy Lạp, nữ thần Artemis được biết đến là con gái của thần Zeus - vị thần quyền năng nhất trên đỉnh Olympus, người cai trị thế giới từ đỉnh núi Olympus. Artemis cũng là em gái song sinh của thần Apollo - thần Mặt Trời.

Artemis được mô tả là hiện thân của sự trong trắng và tươi trẻ. Ngoài ra, nữ thần còn tượng trưng cho săn bắn, hoang dã, muông thú, Mặt Trăng và trinh tiết. 

Trong sử thi, nữ thần này thường xuất hiện dưới hình ảnh một trinh nữ xinh đẹp mặc áo đi săn, mang cung bạc và đeo ống tên vàng, với biểu tượng là vầng trăng khuyết và cây nguyệt quế, và được người Hy Lạp cổ đại tôn thờ trong suốt hàng thiên niên kỷ.

Trong thần thoại Hy Lạp, người Hy Lạp và La Mã cũng thường liên tưởng nữ thần Artemis với Mặt Trăng. Thậm chí cho tới ngày nay, nữ thần này cũng trở thành một biểu tượng của người phụ nữ hiện đại.

Tính độc lập và sức mạnh của nữ thần từ lâu đã truyền cảm hứng cho phụ nữ trong rất nhiều hoạt động. Ví dụ trong một bài thơ có tựa đề "Artemis", tác giả Allison Eir Jenks viết: "Ta không còn là mẹ đỡ đầu của con nữa… mà là đầu bếp, là bến xe, là bác sĩ và là nơi chứa đựng những niềm tâm sự của con". Lời thơ đã nhấn mạnh vào sự tự do và tự chủ của người phụ nữ.

Xuyên suốt lịch sử hoạt động của mình, có thể thấy NASA cũng thường đặt tên các chương trình thám hiểm theo tên các vị thần. Nhờ việc gán danh đầy ẩn ý này, các sứ mệnh của NASA cũng lột tả được sự rộng lớn, phi thường của công cuộc khám phá vũ trụ. 

Bắt đầu từ những năm 1950, nhiều tên lửa và hệ thống phóng tàu không gian được đặt theo tên các vị thần Hy Lạp cai quản bầu trời, như là thần Atlas và thần Saturn (thần Cronus trong tiếng Hy Lạp).

Tiếp đó, chương trình Mercury hoạt động từ năm 1958 đến 1963 lấy hình ảnh vị thần Hermes tương ứng trong văn hóa Hy Lạp - vị thần đưa tin với đôi dép có cánh, luôn bay đi bay lại giữa Olympus, Trái Đất và thế giới của người chết.

Vào năm 1963, chương trình Gemini được NASA tiến hành kéo dài 3 năm với nhiệm vụ chính là phóng khoang tàu vũ trụ thiết kế cho hai phi hành gia bay vào không gian. 

Khoang tàu này được đặt tên theo hai người con trai sinh đôi của thần Zeus là Castor và Pollux, trong tiếng Hy Lạp chính là Dioscuri, nhân vật được hình dung bằng những ngôi sao của chòm sao Song Tử (Gemini). 

Tiếp đó, NASA bắt đầu chương trình Apollo - lấy hình ảnh của vị thần ánh sáng, chân lý và nghệ thuật trong thần thoại Hy Lạp, được thực hiện từ năm 1963 đến 1972. 

Đây có lẽ cũng là chương trình thành công nhất của NASA khi lần đầu tiên đưa con người lên Mặt Trăng vào năm 1969. Với Artemis, NASA đang tiếp nối những di sản mà Apollo để lại. 

Việc thúc đẩy giới tính nữ ở các vị trí mà trước đây chúng ta ít bắt gặp, như phi hành gia hay kỹ sư hệ thống tham gia chương trình Artemis là một bước đi khôn ngoan của NASA. Điều này khiến họ mang lại lý tưởng công bằng cho phái yếu, cũng như đáp ứng nguyện vọng tôn vinh nữ quyền của sứ mệnh.

Đây cũng chính là lý do mà NASA nhận được sự hưởng ứng nhiệt liệt từ các tổ chức chống kỳ thị giới tính, chủng tộc, cũng như có được nguồn tài trợ kinh phí khổng lồ dành cho chương trình. Được biết kể từ khi khởi động vào năm 2017, Artemis đã tiêu tốn hơn 40 tỷ USD để phát triển và dự kiến lên tới 93 tỷ USD vào cuối năm 2025, theo một đơn vị kiểm toán nội bộ của NASA.

Tuy nhiên trong quá khứ, NASA từng không mấy mặn mà với các phi hành gia nữ. Mặc dù bắt đầu đưa người vào không gian từ năm 1961, song mãi tới năm 1978, NASA mới bắt đầu tiếp nhận và huấn luyện phi hành gia nữ do quy định trước đó là chỉ tuyển phi công quân sự là nam giới.

Thực tế cho thấy mặc dù quyết định này khiến số lượng ứng viên bị hạn chế đáng kể, nhưng lại đơn giản hóa và đẩy nhanh quá trình tuyển chọn phi hành gia.

Mãi đến năm 1993, Bộ Quốc phòng Mỹ mới nới lỏng quy định cấm phụ nữ làm việc trong các vị trí chiến đấu của không quân. Điều này mở ra những khả năng mà ít ai từng nghĩ tới trong quá khứ, điển hình như Eileen Collins trở thành nữ phi công điều khiển tàu con thoi đầu tiên của NASA vào năm 1995.

Một lý do khác khiến NASA từng ít cân nhắc tới vị trí của một phi hành gia nữ trong các sứ mệnh không gian đó là liên quan tới sức khỏe.

Như đã biết, Trái Đất bị bao vây bởi bức xạ ion hóa, sóng năng lượng cao có thể loại bỏ các electron từ các nguyên tử trong cơ thể. Phơi nhiễm bức xạ ion hóa ở mức độ cao có thể dẫn đến bệnh liên quan đến phóng xạ và ung thư.

Theo R. Julian Preston, một nhân viên chính phủ đặc biệt thuộc bộ phận Bảo vệ Bức xạ của Cơ quan Bảo vệ Môi trường của Mỹ, phụ nữ được cho là có nguy cơ phát triển ung thư phổi cao hơn gấp đôi so với nam giới khi thường xuyên làm việc trong môi trường phơi nhiễm bức xạ.

Mãi tới năm 2021, NASA mới yêu cầu một hội đồng chuyên gia do Viện Hàn lâm Khoa học, Kỹ thuật và Y học Quốc gia triệu tập để đánh giá lại giới hạn về bức xạ nghề nghiệp cho tất cả các phi hành gia ở mọi lứa tuổi và giới tính.

Mục tiêu của hoạt động này là giúp phụ nữ cuối cùng có thể có được một sự nghiệp dài hơn trong các chương trình không gian, cũng như NASA có thể đạt được sự bình đẳng giới mà họ luôn mong đợi trong suốt nhiều thập kỷ.

Trở lại với sứ mệnh Artemis, chúng ta đều được biết rằng đây là "chuyến tàu" sẽ đưa con người quay trở lại Mặt Trăng sau hơn nửa thế kỷ. Nhưng đằng sau nó là cả một chiến lược tính toán lâu dài của cơ quan hàng không lớn nhất thế giới. 

Theo đó, đây có thể đòn bẩy cần thiết để nhân loại lần đầu hướng đến mục tiêu cao hơn: Đặt chân lên Sao Hỏa. 

NASA cũng chẳng hề giấu giếm ý tưởng đầy tham vọng này của họ. Trong một bài đăng trên Twitter cá nhân, Jim Free, Phó Giám đốc của Nhiệm vụ Phát triển Hệ thống Thăm dò NASA cho biết: "Artemis-1 chính là sự thúc đẩy của chúng tôi hướng tới sứ mệnh tương tự trên Sao Hỏa cùng với phi hành đoàn".

Thế nhưng, tại sao lại là Mặt Trăng?

Như đã biết, có rất nhiều hành tinh trong Hệ Mặt Trời, nhưng không nơi đâu thân thuộc với Trái Đất hơn Mặt Trăng. 

Ngoài ra, một lợi thế lớn của việc sử dụng Mặt Trăng làm "bàn đạp" hướng tới Sao Hỏa là do nó ở rất gần với Trái Đất (so với các hành tinh khác). Giống như việc khi bạn muốn thử nghiệm một điều gì đó, chúng ta thường sẽ lựa chọn những nơi ở gần mình nhất.

Trên thực tế, lợi thế này cho phép các nhà khoa học dễ dàng tính toán được những biến số dựa trên các chuyến bay thực tế ngoài không gian, thay vì chỉ bó buộc ở những phòng thí nghiệm mô phỏng trên Trái Đất.

Trong sứ mệnh Artemis-1, NASA cũng sẽ chú ý đến tác động của trọng lực giới hạn (hay vi trọng lực) đối với cơ thể con người trong các chuyến bay ngoài không gian.

Thay vì sự có mặt của các phi hành gia, 3 hình nộm làm bằng vật liệu tái tạo sinh học nam và nữ sẽ được bố trí bên trong tàu Orion, được phóng lên quỹ đạo của Mặt Trăng. 

Những hình nộm này có nhiệm vụ thử nghiệm phản ứng trước mức độ rung, gia tốc và bức xạ. Đây được xem là những mối nguy hiểm đáng kể nhất đối với con người khi tiến vào không gian sâu.

Ngoài ra còn nhiều thí nghiệm khác sẽ diễn ra trên tàu, được thực hiện bởi máy tính. NASA cũng sẽ gửi thêm một loạt vệ tinh nhỏ để cung cấp dữ liệu khi tàu tiến gần đến Mặt Trăng.

Những bài học từ lần phóng này sẽ được áp dụng cho sứ mệnh tiếp theo - Artemis-2, dự kiến sẽ được triển khai vào năm 2024, với sự góp mặt của các phi hành gia bằng xương bằng thịt.

Hiện vẫn còn quá sớm để đánh giá về mức độ thành công của chương trình Artemis, song NASA thực sự xứng đáng với những tràng vỗ tay tán thưởng nhờ nỗ lực không biết mệt mỏi của họ trong chặng đường chinh phục vũ trụ.

Nhờ vào những bước tiến hữu hình của khoa học vũ trụ trong nhiều thập kỷ qua, chúng ta cũng ngày một tin tưởng hơn vào viễn cảnh nhân loại sẽ có thể rời khỏi Trái Đất và định cư tại một nơi nào đó ngoài không gian kia.

Bài: Nguyễn Nguyễn và Phạm Hường

Thiết kế: Thủy Tiên