GS Ngô Bảo Châu.
Về xây dựng Viện Toán học cao cấp, GS Ngô Bảo Châu cho biết: Một trong những tư tưởng then chốt của Viện là sự kết hợp của các nhà khoa học có những khả năng, có điểm nổi trội khác nhau, của các nhà khoa học làm việc tại Việt Nam và các nhà khoa học trẻ làm việc tại nước ngoài. Chúng tôi hi vọng do cơ sở tiền đề rất tốt đó thì Viện sẽ sớm được thành lập.
Khi Viện Toán học cao cấp thành lập thì sẽ có sự khác biệt thế nào với Viện Toán học hiện nay? Và trong tương lai có nên sáp nhập 2 viện này với nhau hay không, thưa GS?
Viện Toán học là 1 bộ phận của Viện Khoa học Việt Nam, làm việc dựa trên các đề tài khoa học do nhà nước chỉ định. Viện có cơ cấu và biên chế cố định.
Còn Viện nghiên cứu toán học cao cấp theo tôi nghĩ có vai trò rất khác. Vai trò của nó là hướng tới chấn hưng việc giảng dạy toán học trong cả nước. Ví dụ như mô hình viện Princeton đã ra đời từ năm 1930, sau khoảng 70 năm hoạt động thì viện đó đã đóng góp vai trò đưa nền toán học Mỹ đứng đầu thế giới.
Viện đó đóng vai trò rất lớn với sự hình thành và phát triển của khoa học Mỹ. Sau đó, rất nhiều các nước học tập mô hình Viện Toán học đó như Pháp, Đức, Anh, cũng như rất nhiều các nước đang phát triển như Hàn Quốc. Mô hình đó còn rất mới ở Việt Nam nhưng thực ra đã được thử nghiệm trên thế giới, chứ không phải chúng tôi mày mò, thử nghiệm một mô hình mới.
Đây là mô hình rất thích hợp cho các ngành khoa học cơ bản, thích hợp với các ngành khoa học lý thuyết, không thích hợp với khoa học thực nghiệm bởi vì cán bộ luôn luôn luân chuyển.
Chúng tôi là những nhà toán học đi tiên phong làm trước nhưng không có nghĩa là muốn dành riêng cho Toán một tài trợ nào đó. Các ngành khác nếu tham gia thì tôi vô cùng ủng hộ. Hiện tại với tinh thần ủng hộ của toán học với các ngành khác. Nếu các nhà vật lý hay các nhà kinh tế có đề tài liên quan đến toán học và nhất là lại hợp tác với nhà toán học, mà cả 2 bên đều có lý lịch khoa học uy tín thì chúng tôi rất ủng hộ chuyện đó.
Về vấn đề tài chính cho Viện tồn tại và phát triển, những người có sáng kiến thành lập viện có kế hoạch vận động tài chính như thế nào ngoài nguồn của chính phủ?
Như viện Princeton có nguồn lực tài chính cực kỳ lớn là những nguồn từ tư nhân, cụ thể vốn tư nhân có thể lên tới 500 triệu đô nhưng cần hiểu rõ quy chế hoạt động của viện.
Tiền vốn của viện đó được gửi vào một chỗ và dùng tiền lãi vận hành bộ máy của viện. Bộ máy của viện là máy móc và giáo sư cơ hữu, giáo sư cơ hữu khoảng 50 người. Hàng năm có tầm khoảng hơn 100 người đến làm việc, nhất là những bạn làm Postdoc (sau tiến sĩ) sau PhD (tiến sĩ) khoảng 60 đến 70% người là hoàn toàn vốn của nhà nước.
Vì sau Ph.D anh chỉ là một nhà khoa học chuyên nghiệp nhưng mới chỉ là tập sự, chỉ là mới bắt đầu. Sau khoảng 2 năm làm việc độc lập và có điều kiện tiếp xúc với những nhà khoa học có cùng lứa tuổi, cùng ngành và đồng thời có những thắc mắc nhỏ, một vài câu hỏi với những giáo sư gần như là số 1 thế giới để có thể có được cho mình những kinh nghiệm lớn hay những giải đáp có thể làm thay đổi công việc nghiên cứu khoa học.
Những người từ nơi khác đến làm việc tại viện là do chính phủ Mỹ trả tiền, còn những người làm việc cơ hữu tại viện là do viện trả tiền bằng số tiền đã tích lũy được trong khoảng 70 năm hoạt động đã qua. Bây giờ chúng ta bắt đầu cũng không thể có tích lũy như vậy được.
Chúng ta đã đánh giá toán học Việt Nam đang xếp thứ 55 đến 60 thế giới và phấn đấu xếp thứ 40. Giáo sư nghĩ sao về xếp hạng này? Chúng ta nên đặt vai trò của Toán ứng dụng vào vị trí nào?
Con số 55 hay 40 không có ý nghĩa gì cả, ý nghĩa của chương trình là chấn hưng nền khoa học Việt Nam. Mục đích của chương trình là tạo ra nhóm nghiên cứu mới, nguồn nhân lực mới cho các trường đại học Việt Nam.
Về Toán ứng dụng, Toán học là một khối thống nhất nếu như cắt ra một phần toán học làm việc với Vật lý, một phần làm việc với kinh tế thì bản thân nó sẽ tự hủy hoại mà chết.
Động lực của toán học chính là sự thống nhất của nó, khi tôi làm về “Bổ đề cơ bản” tôi không bao giờ nghĩ rằng cái tôi làm liên quan đến vật lý lý thuyết nhưng chính mô hình của vật lý lý thuyết là chìa khóa mở ra “Bổ đề cơ bản”. Đây là ví dụ về công trình của tôi nhưng là ứng dụng của rất nhiều các ngành khoa học khác.
Theo tôi nghĩ, nếu chúng ta ra nghị quyết là chỉ làm về ứng dụng thôi, đó là làm toán liên quan đến đê điều, liên quan đến thời tiết thì theo tôi chúng ta sẽ mãi mãi không bao giờ có một công trình khoa học có giá trị. Khoa học mà làm theo chỉ đạo thì không thể gọi là thành công, khoa học cần phát triển theo nội lực của khoa học và kinh nghiệm của các ngành khác thì chúng ta không thể chỉ đạo khoa học là một cái này hay cái khác.
Khi Viện toán học cao cấp ra đời, chúng ta có nghĩ đến việc kéo các giảng viên là Việt kiều từ nước ngoài về?
Bây giờ xã hội tương đối tự do và cởi mở, chúng ta không thể giao nhiệm vụ là anh phải làm cho tôi cái này hoặc là về trường kia làm. Chúng ta đang tập làm môi trường khoa học cởi mở, như tạo ra vườn ươm, cho người ta môi trường để vài ba người có thể làm việc với nhau. Ngoài ra việc lương bổng phải xứng đáng. Tuy nhiên, một trong những điều kiện tiên quyết để họ làm việc là họ phải có đồng nghiệp và các nhóm làm việc.
Ở các trường đại học hầu hết là không có kinh phí để mời các nhà khoa học nước ngoài về làm việc vì không có môi trường. Viện nghiên cứu toán học cao cấp ra đời nhằm mục đích đó. Viện chỉ là vườn ươm để các nhóm làm việc ra đời, còn sau đó bản thân các trường đại học phải tự vận động chứ viện không làm thay tất cả.
Chúng ta cần làm thế nào để số phận Viện nghiên cứu toán học cao cấp này không bị như số phận các hệ thống trường chuyên?
Tôi nghĩ là nhà nước đã rất dũng cảm khi quyết định Chương trình Toán học trọng điểm này. Thực ra khi đã quyết định rồi thì trái bóng thuộc về phía chúng tôi. Chúng tôi phải làm cho tốt, tạo ra các nhóm nghiên cứu. Và nếu được nhiều trường đại học tiếp nhận và quay về các trường đại học tức là các trường đại học có nhiều giảng viên có trình độ khoa học thực sự thì đấy là thành công của chúng tôi. Khoảng thời gian 10 năm là đủ dài để thấy được sự thay đổi đó.
Còn cá nhân tôi thì, công việc chính của tôi vẫn là làm giáo sư ở ĐH Chicago nhưng nếu viện này thành lập thì từ tháng 6 đến tháng 8 tôi sẽ ở Việt Nam và trực tiếp tham gia làm khoa học ở Việt Nam. Trong năm học tôi sẽ thường xuyên về hơn.
Xin cảm ơn GS!
Hồng Hạnh (ghi)
Dân sinh
Fica
DTiNews
