Phía sau sự vắng mặt của ông Trump tại hai hội nghị lớn của châu Á

Tổng thống Donald Trump tuần này không tham dự hội nghị thượng đỉnh Đông Á do ASEAN chủ trì tại Singapore và hội nghị của Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Papua New Guinea. Thay vào đó, Phó Tổng thống Mike Pence sẽ thay mặt nhà lãnh đạo Mỹ tham dự các hội nghị này.

“Nếu châu Á quan trọng với Mỹ, vì sao lãnh đạo của các ông, Tổng thống Trump, không có mặt ở đây?”, nhà ngoại giao Singapore Tommy Koh hỏi những người đồng cấp Mỹ về quyết định của Tổng thống Trump.

“Đối với người châu Á, việc xuất hiện trong một cuộc họp là điều quan trọng”, ông Koh, luật sư kiêm đại sứ lưu động của Bộ Ngoại giao Singapore, phát biểu tại một sự kiện hôm 14/11.

Cũng theo ông Koh, nhiều người đồng cấp với ông tại các nước Đông Nam Á cảm thấy không thoải mái với chiến lược Ấn Độ - Thái Bình Dương của Mỹ. Họ cho rằng mục đích chính của chiến lược này là nhằm kiềm chế Trung Quốc.

Mặc dù phát biểu của ông Koh chỉ mang tính cá nhân và không đại diện cho chính quyền Singapore, song nhiều ý kiến cũng đồng tình với quan điểm của ông giữa lúc có nhiều lo ngại về sự bất ổn liên quan tới trật tự thế giới thay đổi và sự cạnh tranh giữa các cường quốc.

“Việc ông Trump vắng mặt tại hai hội nghị ở châu Á là một cơ hội bị bỏ lỡ. Có vẻ như ông ấy không thực sự gắn kết với khu vực này, dù điều này trái ngược với mục tiêu của chiến lược Ấn Độ Thái Bình Dương. Tôi nghĩ có vẻ như chính sách châu Á được giao cho (Phó Tổng thống) Mike Pence, (Bộ trưởng Quốc phòng) James Mattis và (Ngoại trưởng) Mike Pompeo, chứ không liên quan tới ông Trump”, Huong Le Thu, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Chính sách Chiến lược Australia, nhận định.

Trong khi đó, Trung Quốc đang nỗ lực để đạt được nhiều tiến triển trong khu vực. Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường tuyên bố tại hội nghị thượng đỉnh ở Singapore trong tuần này rằng Bắc Kinh sẽ tiếp tục thúc đẩy việc xây dựng bộ quy tức ứng xử trên Biển Đông và hy vọng có thể hoàn tất trong 3 năm tới.

Tuy nhiên, nỗ lực để kết thúc các cuộc đàm phán về Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực, một hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN và 6 nước châu Á - Thái Bình Dương, bao gồm cả Trung Quốc, đã bị hoãn lại cho tới năm sau. Lý do trì hoãn chủ yếu do Ấn Độ chưa sẵn sàng mở cửa thị trường cho Trung Quốc, xuất phát từ tâm lý không muốn đi theo trật tự thương mại do Bắc Kinh dẫn đầu.

Ngoài việc Tổng thống Trump không dự hai cuộc họp cấp cao của châu Á, giới phân tích cũng chú ý tới sự vắng mặt của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Đây cũng không phải lần đầu tiên ông Tập vắng mặt.

“Một điều đáng lưu ý là chủ tịch Trung Quốc chưa bao giờ dự hội nghị thượng đỉnh Đông Á. Các nước Đông Nam Á luôn xem đây là sự coi nhẹ, là tín hiệu cho thấy Trung Quốc không muốn công nhận vai trò lãnh đạo của ASEAN trong kiến trúc thể chế khu vực. Dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình, điều này thực sự đáng thất vọng”, Aaron Connelly, nhà nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế ở Singapore, nhận định.

Cam kết của Mỹ với châu Á

Để xoa dịu hoài nghi từ dư luận, Phó Tổng thống Mike Pence đã nói với các phóng viên tại Alaska hôm 11/11, trước khi lên đường tới Tokyo, rằng quyết định không tham dự 2 hội nghị thượng đỉnh lần này của Tổng thống Trump không phải là sự xem thường của ông chủ Nhà Trắng đối với khu vực. Ông Pence nói rằng ông Trump phải có mặt ở “nơi người dân Mỹ muốn ông có mặt”, đó là Paris, Pháp - nơi diễn ra sự kiện kỷ niệm 100 năm kết thúc Chiến tranh Thế giới thứ nhất.

Sự vắng mặt của Tổng thống Trump đã đẩy Phó Tổng thống Pence vào vị thế phải thu hẹp khoảng cách, vốn ngày càng nới rộng dưới thời ông Trump, giữa Mỹ và khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương. Trong nửa nhiệm kỳ tại Nhà Trắng, ông Trump đã rút Mỹ khỏi hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), áp đặt thuế quan lên các đồng minh, tăng cường sức ép về ngoại giao và kinh tế với Trung Quốc.

Theo Victor Cha, cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế tại Washington và cựu giám đốc phụ trách các vấn đề châu Á tại Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Tổng thống George W. Bush, sự vắng mặt của ông Trump có thể sẽ không có lợi cho hình ảnh của Mỹ. Khi các nhà lãnh đạo thế giới chụp ảnh lưu niệm, phó tổng thống Mỹ có thể sẽ bị xếp ở những vị trí ít nổi bật hơn để nhường chỗ cho các nguyên thủ quốc gia.

Theo Anthony Nelson, giám đốc bộ phận Đông Á và Thái Bình Dương tại Nhóm Albright Stonebridge ở Washington, trong chuyến đi lần này, Phó Tổng thống Pence sẽ phải đưa ra những tuyên bố quan trọng để xoa dịu tâm lý ngờ vực về cam kết của chính quyền Trump với châu Á. Ông Pence đã có các cuộc hội đàm với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và dự kiến sẽ gặp các nhà lãnh đạo Singapore, Ấn Độ, Australia và Papua New Guinea.

Sau bài phát biểu chỉ trích Trung Quốc nặng nề tại Viện nghiên cứu Hudson hồi tháng trước, chuyến đi của Phó Tổng thống Mỹ tới châu Á lần này nhằm trấn an các đồng minh và đối tác của Washington về sự hiện diện liên tục của Mỹ tại khu vực. Ngoài ra, chuyến đi của ông Pence cũng nhằm đề xuất một phương án thay thế cho tham vọng phát triển cơ sở hạ tầng toàn cầu của Trung Quốc.

“Chúng tôi tìm kiếm một khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương nơi mọi quốc gia được tự do đi theo con đường riêng và theo đuổi lợi ích riêng của họ, nơi biển và bầu trời mở cho tất cả các bên cùng tham gia vào các hoạt động hòa bình, nơi các quốc gia có chủ quyền cùng nhau phát triển mạnh mẽ hơn”, Phó Tổng thống Mike Pence phát biểu tại Tokyo trong chuyến thăm tới Nhật Bản hôm 13/11.

Patrick Murphy, Phó trợ lý ngoại trưởng Mỹ phụ trách Đông Á và Thái Bình Dương, phát biểu tại một sự kiện ở Singapore rằng sự hiện diện của Phó Tổng thống Mike Pence tại hai hội nghị của châu Á lần này là “dấu hiệu cho thấy Mỹ tiếp tục cam kết với khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương” thông qua 3 trụ cột hợp tác là kinh tế, an ninh và quản trị.

“Đây không phải là khu vực mà bất kỳ quốc gia đơn lẻ nào cũng có thể áp đặt, cưỡng ép, hăm dọa hay thiết lập luật lệ. Các luật lệ đã có sẵn ở đây rồi”, ông Murphy nhận định.

Thành Đạt

Theo SCMP