Xem livestream thả cá để phóng sinh: Tiện lợi hay biến tướng?

Phóng sinh qua... màn hình điện thoại

Thời gian qua, lướt mạng xã hội, dễ dàng bắt gặp những buổi phát trực tiếp trên TikTok mà ở đó người bán chuẩn bị sẵn thau cá, ngồi cạnh bờ sông. Khi khách hàng đăng ký số lượng và thanh toán, chủ livestream sẽ đọc tên từng người rồi thả cá xuống nước ngay trước ống kính.

Nhiều clip cho thấy người bán còn chắp tay niệm Phật, đọc lời cầu chúc cho khách hàng, khiến người xem cảm thấy như mình thực sự tham gia một nghi thức tâm linh. Không ít buổi phát trực tiếp thu hút tới hàng ngàn lượt xem, hàng trăm đơn "đặt hàng phóng sinh" chỉ trong một thời gian ngắn.

Trong vai một khách hàng, phóng viên Dân trí nhắn vào số điện thoại trên livestream thì ngay lập tức nhận được phản hồi: "Một bé (một con cá - PV) 3.000 đồng. Anh chị phát tâm thả cá thì cho em xin họ tên hoặc nội dung cần đọc khi thả cá giúp em ạ". Kèm theo tin nhắn là số tài khoản để chuyển tiền.

Trên livestream, người xem cũng nhắn tin liên tục, yêu cầu được thả cá, cũng như hỏi cách thức đặt đơn hàng phóng sinh.

Không ít người cho rằng, sức hút của phóng sinh online đến từ sự tiện lợi: Chỉ vài phút thao tác là có thể tham gia, không cần đi lại hay chuẩn bị. Việc phát trực tiếp cũng giúp khách hàng yên tâm khi tận mắt thấy cá được thả xuống nước, chi phí lại linh hoạt, đáp ứng nhu cầu "hành thiện" cho cả những người ở xa, không có điều kiện trực tiếp ra sông hồ.

Có người còn so sánh phóng sinh online với việc "cúng dường qua ví điện tử", coi đó là sự tiện lợi của thời đại số.

Tuy nhiên, phóng sinh online cũng gây nhiều lo ngại. Nhiều người cho rằng phóng sinh cần sự thành tâm trực tiếp, nếu thuê người khác làm hộ thì công đức khó trọn vẹn.

Chị M.N. (39 tuổi, TPHCM) kể: "Ban đầu tôi thấy phóng sinh online lạ nhưng nghĩ cũng tiện, chỉ cần chuyển khoản vài chục nghìn đồng là có thể thả được mấy con cá, lại thấy tận mắt trên màn hình. Tôi làm vài lần, thấy cũng an tâm vì nghĩ mình đã góp chút công đức".

Tuy nhiên, sự an tâm ấy không kéo dài. Có lần, chị M.N. xem livestream và thấy người bán thả cá xuống kênh nước đen kịt, chị hơi hụt hẫng.

"Tôi cũng nghe nhiều người nói nếu cá bị bắt đi bắt lại thì chẳng còn ý nghĩa phóng sinh nữa, nên về sau không tham gia nữa", chị chia sẻ.

N.H. (22 tuổi, sinh viên tại TPHCM) cũng từng tham gia phóng sinh online một lần vì tò mò: "Tôi chuyển khoản thử 10.000 đồng cho 3 con cá. Quả thật vài phút sau họ đọc rõ ràng tên của tôi, còn chắp tay cầu chúc. Tôi thấy cũng vui, giống như trò chơi tương tác. Tuy nhiên, tôi nghĩ việc làm này không mang nhiều ý nghĩa tâm linh".

Phóng sinh online có tác dụng?

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, Tiến sĩ Triết học Thích Huệ Đạo - Phó Trụ trì chùa Thiên Nguyên (Đồng Tháp) - cho rằng hình thức phóng sinh online hiện nay chủ yếu chạy theo xu hướng tiện lợi, song lại không mang ý nghĩa tâm linh thật sự.

Theo thầy, phóng sinh vốn dĩ mang ý nghĩa phóng thích cho một sinh mạng trước nguy cơ bị giết hại, đồng thời cần có sự chú nguyện và khai thị từ một vị thầy để gieo duyên lành cho chúng sinh.

"Chỉ đọc tên khách hàng trước ống kính để thả cá hay thả chim thì không đủ đạo lực để giải thoát cho sinh mạng đó", thầy nhấn mạnh.

Điều khiến thầy Thích Huệ Đạo lo ngại hơn cả là việc đặt hàng trước số lượng chim, cá cho một buổi phóng sinh. Cách làm này vô tình tạo ra nhu cầu, khiến người khác phải đi bắt động vật đem bán.

"Do có người mua nên họ phải bắt. Hành động mua vô tình kích thích hành động bắt. Như vậy, việc phóng sinh lại biến thành sát sinh, hoàn toàn không đúng tinh thần Phật giáo", thầy Thích Huệ Đạo phân tích.

Theo thầy, trong chùa không có chủ trương bắt buộc phải tổ chức phóng sinh, cũng không có sách nào đặt ra quy định về việc phóng sinh. Đa phần, các buổi phóng sinh xuất phát từ nhu cầu tự nguyện của Phật tử. Quan trọng hơn, mọi hành vi phóng sinh phải khởi nguồn từ lòng trắc ẩn và sự thương xót sinh mạng.

Thầy Thích Huệ Đạo cho biết, phóng sinh chỉ thật sự có giá trị khi xuất phát từ lòng từ bi. Điển hình như một người nhìn thấy một sinh mạng sắp bị giết hại ở chợ hay ở bất cứ đâu, bỏ tiền ra mua và thả ra.

Ngược lại, nếu "đặt trước cả trăm con chim để 8h đem tới chùa phóng sinh", thì lại trở thành một dạng sát sinh có chủ đích.

Thầy cũng thẳng thắn nhận xét, nhiều người tham gia phóng sinh online chỉ vì theo trào lưu, muốn có công đức nhanh chóng mà thiếu đi phần tâm. 

"Nếu phóng sinh xuất phát từ động cơ kiếm lợi hoặc là thả rồi lại bắt, thì đó không còn là phóng sinh mà trở thành hành động giả tạo, biến chất.

Phóng sinh vốn là một nét đẹp gắn với tinh thần từ bi, mong cứu giúp muôn loài. Thế nhưng, nếu bị thực hiện máy móc hoặc thương mại hóa, hành động này có thể phản tác dụng, vừa không giữ được ý nghĩa tâm linh, vừa gây hại cho môi trường", thầy Thích Huệ Đạo cho hay.

Bên cạnh những băn khoăn từ góc nhìn Phật giáo, nhiều người cũng đặt câu hỏi: Phóng sinh online liệu có phù hợp với pháp luật và ranh giới giữa tín ngưỡng tự nguyện với kinh doanh trá hình nằm ở đâu?

Ở góc độ pháp lý, một số chuyên gia cho rằng bản thân hành vi phóng sinh không bị cấm. Theo phân tích của luật sư, bản thân hành vi phóng sinh như thả cá, chim, rùa... không bị cấm, nhưng hình thức phóng sinh online tiềm ẩn nhiều rủi ro vi phạm pháp luật.

Nếu thả cá ngoại lai xâm hại, cá mang mầm bệnh hoặc gây mất cân bằng sinh thái, người thực hiện có thể bị xử phạt theo Luật Bảo vệ môi trường, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.

Ngoài ra, khi livestream công khai bảng giá, nhận đơn và thu tiền, bản chất đây đã là hoạt động kinh doanh. Nếu không đăng ký hộ kinh doanh hoặc doanh nghiệp, không kê khai thuế, người tổ chức có thể bị xử phạt theo quy định.

Luật sư nhấn mạnh, nếu cá nhân tự mua cá, tự thả hoặc nhờ người quen hỗ trợ, đó là tín ngưỡng cá nhân. Nhưng nếu có bảng giá, quảng cáo "Dịch vụ phóng sinh hộ" và thu lợi nhuận, thì pháp luật sẽ coi là hoạt động kinh doanh, cần chịu sự quản lý.