Hơn 100 loại phụ cấp, phúc lợi được tách, "vẽ" để né đóng BHXH

Tách thu nhập, chỉ đóng BHXH cho người lao động ở mức tối thiểu

Tại công văn gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội tham gia ý kiến đối với kiến nghị của các Hiệp hội doanh nghiệp về dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) sửa đổi, BHXH Việt Nam đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo luật cân nhắc thận trọng về đề xuất giảm mức đóng BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.

Cơ quan này cho hay, mức đóng BHXH (tỷ lệ đóng và mức tiền lương làm căn cứ đóng BHXH) được tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng, toàn diện trong các mối quan hệ, phù hợp với mức hưởng, với giá trị thực tế của mức đóng, mức hưởng các chế độ BHXH, thời gian đóng và thời gian hưởng, mức độ bao phủ của các chế độ BHXH và nguyên tắc chia sẻ chủ yếu đối với các chế độ ngắn hạn.

Theo BHXH Việt Nam, tỷ lệ đóng BHXH chỉ được cân nhắc điều chỉnh tăng có lộ trình trong Luật BHXH 2007. Từ Luật BHXH 2014 đến dự thảo Luật BHXH sửa đổi hiện nay đều không xem xét đến vấn đề này, để đảm bảo tính ổn định, bền vững.

Tỷ lệ đóng BHXH ở Việt Nam tương đương một số nước như: Singapore, Trung Quốc, Nhật Bản, Malaysia… nhưng tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa ở Việt Nam cao nhất trong khu vực, thậm chí cao nhất trên thế giới.

Theo quy định của pháp luật về BHXH hiện hành, tỷ lệ hưởng lương hưu tối đa là 75%, tương ứng với thời gian đóng BHXH là 30 năm đối với nữ và 35 năm đối với nam. Như vậy, hiện nay tỷ lệ tích lũy của Việt Nam bình quân là 2,14% đối với nam và 2,5% đối với nữ.

Trong khi đó, các nước như Trung Quốc và Hàn Quốc tỷ lệ này chỉ là 1%; bình quân của thế giới cũng chỉ khoảng 1,7%.

Liên quan đến vấn đề này,  Tổ chức lao động quốc tế (ILO) tại Việt Nam cho biết, không tính bảo hiểm y tế thì tổng mức đóng vào quỹ BHXH của Việt Nam là 27,5% tiền lương tháng.

Theo ILO, đây là mức tương đồng các quốc gia thiết kế hệ thống BHXH cung cấp các chế độ an sinh tương tự như Việt Nam. Một số nước có mức đóng thấp hơn nhưng đồng thời các chế độ hệ thống cung cấp ít hơn rất nhiều.

Tại Việt Nam, tất cả chế độ an sinh đều được chi trả qua hệ thống BHXH Việt Nam và được Chính phủ, Quốc hội, xã hội giám sát. Do đó ILO cho rằng, cần hết sức cẩn trọng khi so sánh về mức đóng.

Việt Nam chọn mô hình tính mức hưởng trước nên mức đóng luôn phải đuổi theo nhằm cân đối, đảm bảo độ bền vững của Quỹ Hưu trí, tử tuất. Trong khi đó, các Hiệp hội đang so sánh với nhiều nước có mô hình đóng - hưởng BHXH không tương đồng.

Lương hưu thực tế thấp

BHXH Việt Nam nhìn nhận thực tế, tỷ lệ đóng cao và tỷ lệ hưởng cao, nhưng lương hưu của người lao động lại thấp. Năm 2022, mức lương hưu bình quân hằng tháng chỉ đạt 5,4 triệu đồng.

Thực trạng này được cơ quan BHXH chỉ ra do tiền lương làm căn cứ đóng BHXH rất thấp. Luật BHXH đã quy định, từ năm 2018 trở đi, tiền lương tính đóng BHXH gồm tổng mức lương, phụ cấp lương và khoản bổ sung khác ổn định, thường xuyên được ghi trong hợp đồng lao động nhằm từng bước tiệm cận tiền lương, thu nhập thực tế của lao động.

Song nhiều doanh nghiệp thực thi không đầy đủ, tách thu nhập của người lao động thành nhiều khoản phụ cấp, trợ cấp để không phải tính đóng BHXH.

Thống kê của BHXH năm 2022, tiền lương làm căn cứ tính đóng BHXH của người lao động chỉ đạt 5,7 triệu đồng/tháng. Nhiều doanh nghiệp tồn tại ba loại thu nhập như: loại làm căn cứ đóng BHXH, loại để quyết toán và thu nhập thực tế.

BHXH Việt Nam nêu rõ, có doanh nghiệp chia ra hơn 100 loại phụ cấp lẫn phúc lợi và cơ quan BHXH không đủ cơ sở pháp lý để yêu cầu doanh nghiệp tính đóng BHXH.

Khó đánh giá mức đóng BHXH là cao hay thấp

Về nguyên tắc mức hưởng chế độ hưu trí được xác định trên hai yếu tố là thời gian đóng (để tính ra tỷ lệ hưởng) và mức tiền lương bình quân làm căn cứ đóng BHXH.

Dự thảo Luật BHXH sửa đổi trên tinh thần cải cách theo Nghị quyết số 28-NQ/TW đã đề xuất điều chỉnh giảm số năm đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm.

Quy định này có mục đích để nhiều người lao động được hưởng lương hưu. Trong khi đó, dự thảo Luật BHXH (sửa đổi) không đề xuất việc tăng mức đóng cũng như không đề xuất giảm tỷ lệ hưởng lương hưu để bù đắp việc giảm thời gian đóng BHXH đối với các trường hợp này.

Do đó, theo BHXH Việt Nam, việc các doanh nghiệp đặt vấn đề giảm tỷ lệ đóng BHXH, đồng nghĩa với việc phải xem xét giảm tỷ lệ hưởng các chế độ BHXH dẫn đến giá trị thực mức hưởng các chế độ BHXH của người lao động sẽ thấp hơn so với thời gian đóng tối thiểu 20 năm.

Theo BHXH Việt Nam, điều này không phù hợp với điều kiện, bối cảnh thực tiễn của Việt Nam.

Từ những so sánh nêu trên, BHXH Việt Nam thấy rằng rất khó để đánh giá mức đóng BHXH của Việt Nam là cao hay thấp so với các quốc gia khác.

Việc đánh giá tỷ lệ đóng BHXH cần được xem xét gắn với mô hình BHXH tại mỗi nước, mối quan hệ giữa mức đóng với quyền lợi hưởng các chế độ, các yếu tố kinh tế vĩ mô như sự phát triển kinh tế, GDP bình quân đầu người, cơ cấu kinh tế, sự phát triển của thị trường lao động, chi phí lao động.