Viện kiểm sát khởi kiện vì lợi ích công, không có chuyện thỏa thuận

Sáng 29/5, Quốc hội thảo luận về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thí điểm Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương hoặc bảo vệ lợi ích công.

Liệu có xung đột vai trò?

Thảo luận về dự thảo nghị quyết, đại biểu Lê Thanh Hoàn (Thanh Hóa) đề nghị tiếp tục làm rõ về đối tượng có thể bị khởi kiện để báo cáo với Quốc hội trước khi xem xét, thông qua.

Theo đại biểu, khái niệm lợi ích công cộng tưởng chừng đơn giản, nhưng về bản chất lại phức tạp và đa chiều. Lợi ích công cộng có thể hiểu là lợi ích quốc gia bao gồm các ưu tiên chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội cần thiết cho sự ổn định và phát triển lâu dài của một quốc gia. Bất kỳ tác hại nào đối với các ưu tiên này đều cấu thành hành vi vi phạm lợi ích công cộng.

Bên cạnh đó, ông Hoàn nêu cách hiểu nữa của lợi ích công cộng xã hội là đề cập đến các lợi ích chung mà xã hội chia sẻ, bao gồm duy trì trật tự xã hội, bảo vệ quyền sống, quyền công dân và thúc đẩy công bằng và công lý.

Cũng thảo luận về dự thảo nghị quyết, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (Long An) cho rằng việc cho phép VKS khởi kiện trong các vụ án dân sự công ích là điểm mới, có ảnh hưởng lớn đến cơ chế tố tụng dân sự.

Theo Điều 21 Bộ luật tố tụng Dân sự hiện hành, VKS chỉ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong tố tụng dân sự, không có quyền khởi kiện, không phải là nguyên đơn hay người bảo vệ quyền lợi.

Theo dự thảo Nghị quyết, VKS thực hiện “kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết vụ án dân sự công ích, thực hiện quyền yêu cầu, kiến nghị, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự”.

Dự thảo cũng quy định kiểm sát viên được phân công tham gia phiên tòa, công bố quyết định khởi kiện, trình bày chứng cứ, tranh luận, phát biểu ý kiến và có thể rút yêu cầu khởi kiện.

“Vấn đề phát sinh từ dự thảo, VKS là nguyên đơn, người đại diện, hay người bảo vệ quyền lợi và tham gia tố tụng với tư cách pháp lý như thế nào? VKS vừa khởi kiện, vừa tham gia tranh tụng, vừa kiểm sát hoạt động tố tụng thì có xung đột vai trò không?”, bà Dung đặt câu hỏi.

Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung trong dự thảo quy định: “VKS trong vụ án dân sự công ích là người khởi kiện có quyền và nghĩa vụ như nguyên đơn theo quy định tại Bộ luật tố tụng Dân sự. Đồng thời, với những cơ chế khác biệt về vai trò tham gia tố tụng của VKS như trong dự thảo nghị quyết.

Bà cũng đề xuất bổ sung quy định, trong các vụ án do VKS khởi kiện, VKS cấp trên thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tố tụng”.

Quy định khởi kiện của VKS vì lợi ích công

Giải trình một số vấn đề đại biểu quan tâm, Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Huy Tiến cho biết, về phạm vi khởi kiện, một số đại biểu băn khoăn đối tượng khởi kiện có phải cơ quan quản lý hành chính hay chính quyền?

Theo ông Tiến, quá trình nghiên cứu dự thảo nghị quyết này trên cơ sở hai đề án và báo cáo của Bộ Chính trị, bao gồm đề án về khởi kiện dân sự để bảo vệ lợi ích công và những người yếu thế và đề án khởi kiện về hành chính để bảo vệ lợi ích công, không có người yếu thế.

Nội dung này đã được Bộ Chính trị thông qua bằng Nghị quyết 120, đồng ý với đề án thứ nhất. Theo ông Tiến, đề án về khởi kiện hành chính đang tiếp tục nghiên cứu và báo cáo trong thời gian tới.

Hai vấn đề này thuộc lĩnh vực tố tụng khác biệt nên đối tượng khởi kiện trong nghị quyết này không phải là các cơ quan công quyền, tạm gọi là tố tụng dân sự, ông Tiến nêu.

Cho rằng các băn khoăn của đại biểu là rất đúng, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân Tối cao thông tin, khởi kiện lần này không phải là cơ quan có thẩm quyền mà là các tổ chức gây ra thiệt hại hoặc các chủ thể.

Về đối tượng khởi kiện, các đại biểu đồng tình cao với 4 lĩnh vực công và nhóm người yếu thế. Ông Tiến cho biết đây là vấn đề rất lớn, rất rộng, nhưng chỉ lựa chọn một số lĩnh vực thí điểm.

Về tư cách khởi kiện của VKS, ông Tiến giải trình, khởi kiện của VKS khác với khởi kiện dân sự. Khởi kiện của VKS là bảo vệ việc thực hiện công quyền, quản lý trật tự của Nhà nước và đảm bảo trật tự xã hội nhưng không đến mức hình sự.

"Quy định khởi kiện của VKS vì lợi ích công, vì cái chung thì không có chuyện nộp án phí và không có chuyện thỏa thuận", Viện trưởng Nguyễn Huy Tiến nói.

Ông cho hay, đây là xu hướng chung để xây dựng tố tụng, đảm bảo vẫn bảo vệ trật tự pháp luật, lợi ích chung liên quan đến nhiều người hoặc những người yếu thế mà không có điều kiện để được bảo vệ.

Ông nói thêm, kiểm soát nhưng cũng không ảnh hưởng độc lập xét xử của tòa án, bởi vì tòa cũng là người quyết định.