Ngai vàng điện Thái Hòa bị phá hỏng: Lỗ hổng trong quản lý di sản văn hóa

Trách nhiệm chung trong bảo vệ di sản

Liên quan vụ việc đối tượng Hồ Văn Phương Tâm leo lên ngai vàng triều Nguyễn trong điện Thái Hòa, Đại nội Huế (quận Phú Xuân, thành phố Huế) quậy phá, dưới góc độ của một nhà nghiên cứu văn hóa, ông Nguyễn Xuân Hoa, nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Thừa Thiên Huế (cũ), nhận định đây là vụ việc hết sức hy hữu và biểu tượng quốc gia đã bị xâm hại.

Sự việc lần này đã đặt ra một bài toán lớn cho những người có trách nhiệm làm công tác quản lý di sản văn hóa và đây không chỉ là câu chuyện của riêng Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế.

Theo ông Hoa, Quần thể di tích cố đô Huế bao gồm rất nhiều công trình, phân bố tại nhiều địa bàn thành phố Huế, đồng thời có hàng loạt hiện vật, cổ vật quý hiếm, di sản cấp quốc gia, khu vực và thế giới đi kèm.

Do đó, trách nhiệm của đơn vị bảo vệ di tích cực kỳ lớn nhưng cũng cần sự phối hợp, chung tay của chính quyền sở tại, lực lượng chức năng, các cơ quan chuyên môn cũng như người dân, du khách.

“Theo trí nhớ của tôi, hàng năm chỉ riêng việc lo chống dột, bảo vệ mái ngói của các công trình di tích thôi đã đủ vất vả. Đó là chưa kể nhiều di tích lăng mộ vua, chúa nằm quanh các vùng rừng núi, gần khu dân cư. Nếu chính quyền địa phương và người dân không chung tay thì việc bảo vệ di sản rất khó khăn", ông Hoa đặt vấn đề.

Theo nhà nghiên cứu, trên thực tế, trong quá khứ đã từng xảy ra nhiều vụ xâm hại lăng mộ hoàng gia triều Nguyễn, gần đây nhất là lăng chúa Nguyễn Phúc Khoát bị kẻ xấu đào trộm.

Bên cạnh đó, các bảo vật quốc gia được trưng bày ngoài trời như quả chuông Đại Hồng Chung và tấm bia đá khắc bài Ngự kiến Thiên Mụ tự của chúa Nguyễn Phúc Chu (tại chùa Thiên Mụ), Bia Khiêm Cung Ký (lăng Tự Đức),... từng bị xâm hại, viết, vẽ bậy lên hiện vật.

Quần thể di tích Cố đô Huế cũng từng xảy ra nhiều vụ cháy, điển hình như tại lăng vua Minh Mạng năm 1994, ở núi Ngọc Trản thuộc di tích điện Hòn Chén năm 2004, khu vực lăng Khải Định năm 2006, di tích Quốc Tử Giám Huế năm 2022,...

Chuyện không của riêng Huế

Mới đây, tại Thanh Hóa cũng đã xảy ra vụ lăng mộ vua Lê Túc Tông, thuộc Di tích quốc gia đặc biệt Lam Kinh, bị một nhóm người Trung Quốc đào bới, xâm hại.

Ông Hoa cho rằng, đó là lỗ hổng trong quản lý văn hóa, di tích, di sản hiện nay. Các giải pháp quản lý còn khá lỏng lẻo, có nhiều chỗ bị bỏ trống; những định chế, quy định pháp luật còn rất sơ hở.

“Khi xảy ra sự việc ở điện Thái Hòa, có lẽ nhiều người còn suy nghĩ việc đó là của riêng Huế, chẳng liên quan địa phương mình nên khỏi quan tâm vì họ chưa nhìn thấy lỗ hổng. Nếu các địa phương không chủ động xây dựng phương án bảo vệ phù hợp các di tích, di sản ở trên địa bàn quản lý, sẽ không lường trước được điều gì”, nhà nghiên cứu bày tỏ.

Theo ông Hoa, hiện nay cả nước có rất nhiều di tích, di sản văn hóa thế giới hay di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương, bảo vật quốc gia. Tuy nhiên, các quy định về quản lý các tài sản quý giá này chưa có hoặc chưa thật sự rõ ràng.

“Khi Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch trình Chính phủ phê duyệt công nhận một hiện vật là bảo vật quốc gia, trở thành biểu tượng đặc biệt thì nó cần được hưởng cơ chế phù hợp, ít nhất có nguồn kinh phí tối thiểu để bảo vệ thường xuyên”, nhà nghiên cứu đề xuất.

Về mặt pháp lý, ông Hoa kiến nghị phải xử lý nghiêm minh đối với những người phạm tội liên quan đến di tích, di sản, bảo vật quốc gia, thậm chí người phát hiện hành vi vi phạm mà không lên tiếng can ngăn cũng phải chịu trách nhiệm liên đới.

Những ngày qua, trên các trang cá nhân, diễn đàn mạng xã hội, nhiều người cũng đặt câu hỏi về trách nhiệm của tập thể, cá nhân tại Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế và cả UBND thành phố Huế khi để xảy ra vụ việc đáng tiếc. Nhiều ý kiến cho rằng công tác quản lý, bảo vệ hiện vật quý hiếm phải được tổ chức chặt chẽ hơn nữa.