Đề xuất Quốc hội dành nguồn lực riêng để xây đường sắt cao tốc Bắc - Nam

Bức tranh phát triển giao thông đường sắt được khái quát trong báo cáo Chính phủ gửi Quốc hội về việc thực hiện chính sách phát triển giao thông đường sắt và sử dụng ngân sách Nhà nước đầu tư vận tải đường sắt. Báo cáo do Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thắng thay mặt Chính phủ ký.

Xây đường sắt cao tốc, đường sắt kết nối với cảng biển và sân bay

Báo cáo việc sử dụng ngân sách Nhà nước đầu tư cho giao thông vận tải đường sắt, Chính phủ cho biết với các tuyến đường sắt quốc gia, nguồn vốn đầu tư trong kế hoạch trung hạn giai đoạn 2021-2025 là 17.320 tỷ đồng.

Chính phủ cũng nêu rõ nguồn lực đầu tư cho các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TPHCM đến năm 2023 là gần 71.500 tỷ đồng. Trong đó, ở Hà Nội là hơn 39.500 tỷ đồng để đầu tư 4 dự án; ở TPHCM là gần 32.000 tỷ để chuẩn bị và thực hiện đầu tư đối với 2 dự án.

Về công tác chuẩn bị đầu tư, Chính phủ nhấn mạnh đã chỉ đạo triển khai các dự án lớn, có ý nghĩa quan trọng.

Trong đó, dự án đầu tiên được Chính phủ đề cập là đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Với tính chất phức tạp, quy mô rất lớn của Dự án, Bộ GTVT đã tổ chức đoàn công tác liên ngành đi nghiên cứu kinh nghiệm tại 4 nước có hệ thống đường sắt tốc độ cao phát triển (Trung Quốc, Tây Ban Nha, Nhật Bản, Đức), để cập nhật, bổ sung, hoàn thiện Đề án báo cáo Ban cán sự đảng Chính phủ xem xét, trình Bộ Chính trị.

Chính phủ nêu mục tiêu dự án được phê duyệt chủ trương đầu tư vào năm 2025.

Nêu định hướng phát triển từ thực tế đã nêu, Chính phủ cho biết đến năm 2030 sẽ nâng cấp, cải tạo 7 tuyến đường sắt hiện có; triển khai đầu tư hai đoạn ưu tiên của tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam (Hà Nội - Vinh và Nha Trang - TPHCM).

Chính phủ cũng sẽ ưu tiên xây dựng một số tuyến đường sắt kết nối cảng biển cửa ngõ quốc tế đặc biệt khu vực Hải Phòng và Bà Rịa - Vũng Tàu; kết nối TPHCM với Cần Thơ, kết nối quốc tế với Trung Quốc, Lào và Campuchia.

Tổng nhu cầu vốn dự kiến khoảng 240.000 tỷ đồng, theo tính toán của Chính phủ.

Trong tầm nhìn đến năm 2050, Chính phủ đặt mục tiêu hoàn thành tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; tiếp tục đầu tư hoàn thành các tuyến đường sắt mới tại khu đầu mối Hà Nội và TPHCM, đường sắt kết nối các cảng biển, khu công nghiệp, khu kinh tế…

Nêu đặc thù phát triển đường sắt đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn, dài hạn, lợi thế thương mại so với đầu tư các lĩnh vực khác thấp nên nguồn lực đầu tư chủ đạo từ đầu tư công, Chính phủ kiến nghị Quốc hội xem xét ưu tiên bố trí nguồn lực đầu tư phát triển lĩnh vực đường sắt trong từng giai đoạn của kế hoạch trung hạn.

Đặc biệt, Chính phủ kiến nghị Quốc hội ưu tiên dành nguồn lực đầu tư riêng cho dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, huy động nguồn lực của các địa phương để tham gia đầu tư dự án.

Đường sắt đô thị ở Hà Nội và TPHCM vừa chậm, vừa đội vốn

Báo cáo của Chính phủ khái quát mạng lưới đường sắt Việt Nam bao gồm đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị và đường sắt chuyên dùng, trong đó đường sắt quốc gia hiện nay đi qua 34 tỉnh/thành phố, gồm: 7 tuyến chính và một số tuyến nhánh, với tổng chiều dài 3.143km.

Chính phủ cũng chỉ ra bất cập khi một số khu vực kinh tế quan trọng như Đồng bằng sông Cửu Long và Tây Nguyên chưa có đường sắt; hệ thống đường sắt nối vào khu vực cảng biển còn hạn chế, chưa có đường sắt kết nối cảng hàng không quốc tế.

Về đường sắt đô thị, Chính phủ nêu rõ quy hoạch tại Hà Nội sẽ xây dựng 10 tuyến đường sắt đô thị với chiều dài 410km; nghiên cứu xây dựng các tuyến kết nối với các đô thị vệ tinh; quy hoạch một số tuyến tàu điện một ray nhằm hỗ trợ hệ thống đường sắt đô thị.

Trong khi đó, tại TPHCM sẽ xây dựng 8 tuyến xuyên tâm và vành đai nối các trung tâm chính của thành phố với chiều dài khoảng 173km; 3 tuyến xe điện mặt đất hoặc đường sắt một ray. Ngoài ra, Chính phủ đã định hướng quy hoạch các tuyến đường sắt đô thị trong một số quy hoạch tỉnh: Hải Phòng, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu…

Tuy nhiên, tiến độ triển khai các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TPHCM đều chậm so với dự kiến, theo đánh giá của Chính phủ.

Chỉ ra bất cập, Chính phủ cho biết thị phần vận tải đường sắt đô thị chưa đáp ứng được khoảng 15%-20% nhu cầu vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội và TPHCM như quy hoạch đề ra.

Trong khi đó, chất lượng kết cấu hạ tầng các tuyến đường sắt hiện có lạc hậu, xuống cấp; đường sắt kết nối cảng biển lớn chưa được triển khai, kết nối quốc tế hạn chế; tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam chưa được thông qua chủ trương đầu tư.

Đáng lưu ý, theo Chính phủ, việc chuẩn bị đầu tư, thực hiện các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TPHCM đều chậm tiến độ và tăng tổng mức đầu tư.