ĐBSCL: Sau “lũ ngọt” là “hạn mặn”

“Lưỡi mặn quét sâu vào nội đồng”!

Theo Bộ NN-PTNT, mùa khô hạn, ĐBSCL có khoảng 400.000 ha đất sản xuất nông nghiệp chịu ảnh hưởng của khô hạn và mặn xâm nhập. Hiện tại có hàng ngàn héc ta đất sản xuất nông nghiệp có nguy cơ mất trắng và bị thiệt hại nặng. Sau khi tìm ra giải pháp sống chung với lũ, giờ người dân ĐBSCL phải tìm ra phương kế thích hợp để chung sống với “hạn mặn”!

“Độ mặn lớn nhất trong đầu mùa khô năm 2015 cao hơn cùng năm ngoái từ 1-10g/l (1-10‰) ở nhiều cửa sông ĐBSCL. Theo đó, mùa khô năm nay, dòng chảy về đồng bằng thấp hơn năm ngoái, nên mặn trên sông, kênh ven biển sẽ tăng và lan nhanh” - Tổng cục Thủy lợi nhận định.

Viễn cảnh châu thổ không còn là “túi nước ngọt” rất gần – nhất là trong mùa khô khi “lưỡi mặn” từ biển Đông và biển Tây quét sâu vào đất liền. Lâu nay, các nhà khoa học nhấn mạnh đến tầm quan trọng của vùng ĐBSCL - vùng hạ lưu cuối cùng của sông Mekong trước khi đổ ra biển.

Đây là vùng thu nhập nguồn nước lớn nhất nước, cả từ sông và biển. Nhờ nguồn nước dồi dào, khối lượng phù sa lớn và điều kiện khí hậu tương đối thuận lợi, trong nhiều thập niên qua đây là vựa lúa lớn nhất của cả nước, đóng vai trò then chốt đảm bảo an ninh lương thực và cung ứng nguyên liệu cho xuất khẩu gạo.

Hiện, tài nguyên nước ở ĐBSCL đang bị suy thoái cả về số lượng và chất lượng. Lũ thấp kết hợp với tình trạng không khí nóng làm nguồn nước hiếm hoi, nhiều vùng ven biển bị khô hạn nghiêm trọng, nước mặn từ biển Đông, biển Tây xâm nhập sâu vào đất liền khiến nhiều nơi khó khăn trong cung cấp nước ngọt phục vụ sinh hoạt và sản xuất.

“Hạn hán sẽ kéo dài, nước mặn xâm nhập cao hơn lên thượng nguồn sông Mekong, sông Đồng Nai và sông Sài Gòn. Đặc biệt, mức độ sẽ nghiêm trọng hơn do nước biển dâng và lượng mưa thay đổi” – đây là cảnh báo các nhà khoa học đưa ra cho mùa khô hạn năm 2015. Thực tế, trong những năm gần đây “lưỡi mặn” từ biển Tây đã tràn vào tuyến kinh xáng Xà No, làm tê liệt nguồn cung cấp nước ngọt cho thành phố Vị Thanh (Hậu Giang) trong mùa khô.

 “Xây hồ trữ ngọt”!

Vừa qua, Hậu Giang phải xây dựng nhà máy nước gần Cần Thơ để lấy nguồn nước ngọt cung cấp cho khu vực Vị Thanh. Song “chất lượng nguồn nước mặt ở ĐBSCL ngày càng suy giảm, xâm nhập mặn trên sông Hậu đã tiến sát thành phố Cần Thơ. Nguồn nước mặt ở các tỉnh phía hạ lưu gần như không thể sử dụng cho mục đích cấp nước vì nhiễm phèn và nhiễm mặn” – đây là nhận định của Bộ Xây dựng. Đó cũng là một viễn cảnh tồi tệ cho “túi nước ngọt” ĐBSCL trong tương lai.

Thực tế, chi phí đầu tư lớn khi xây dựng hệ thống cấp nước vùng ĐBSCL, hiệu quả kinh tế ban đầu không cao. Hiện Bộ Xây dựng đang xúc tiến dự án cấp nước vùng liên tỉnh ĐBSCL (Cần Thơ, An Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang). Mục tiêu của dự án là đảm bảo an ninh nguồn nước, an sinh xã hội cho khu vực, cải thiện điều kiện sống và môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân khu vực ĐBSCL.

Theo đó, Bộ Xây dựng dự kiến chọn phương án xây dựng 2 nhà máy nước sông Hậu, mỗi nhà máy có công suất 400.000 m3/ngày; tổng nguồn vốn cần để đầu tư hoàn thiện hệ thống này khoảng 1,67 tỷ USD. ĐBSCL được dự báo chịu tác động lớn của BĐKH, trong đó có vấn đề mực nước biển dâng. Nếu mực nước biển dâng 1m sẽ có 39% diện tích ĐBSCL bị ngập, 35% dân số bị tác động trực tiếp.

Biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt hơn và tác động mạnh, gây ảnh hưởng xấu ở ĐBSCL. Dễ thấy nhất là mực nước lũ ngày càng thấp hơn, điều đó đồng nghĩa với việc trữ nước ngọt trong vùng ngày càng thấp. Ngược lại, mực nước biển ngày càng dâng cao, ranh mặn ngày càng lấn sâu vào nội đồng và ngày càng có nhiều địa phương ghi nhận “lần đầu” nước mặn tràn vào các sông, tiến gần đến các đô thị xưa nay là vùng nước ngọt. Đất nông nghiệp bị khô hạn, xâm nhập mặn gây thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp, người dân thiếu nước ngọt trong sinh hoạt sẽ là hai yếu tố “đe dọa” đến sự phát triển bền vững của khu vực ĐBSCL.

Vĩnh Tường - Phạm Tâm