Phó Thủ tướng: Trung ương không nên ôm hết, phải giao dự toán về địa phương

Sáng 25/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về chương trình Mục tiêu quốc gia hiện đại hóa, nâng cao chất lượng giáo dục và Chương trình mục tiêu quốc gia về chăm sóc sức khỏe, dân số và phát triển giai đoạn 2026-2035.

Nhiều đại biểu cho rằng muốn tạo chuyển biến thực chất ở cấp cơ sở thì trọng tâm phải là phân cấp triệt để, giao dự toán và nhiệm vụ về cho địa phương - nơi trực tiếp triển khai và chịu trách nhiệm trước người dân. 

Tập trung cho vùng nghèo, tăng phân cấp và lượng hóa mục tiêu

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc nhấn mạnh rằng nguồn lực quốc gia có hạn nên càng phải tránh dàn trải. Ông cho rằng đầu tư nên tập trung vào vùng nghèo, miền núi, hải đảo - nơi có điều kiện khó khăn và khoảng cách lớn so với đô thị.

Ông nêu thực tế tại các thành phố lớn, học sinh có thể giỏi bốn ngoại ngữ khi tốt nghiệp phổ thông, trong khi trẻ em vùng núi còn thiếu điều kiện tối thiểu.

"Chương trình mục tiêu quốc gia phải đầu tư thật sự cho vùng khó khăn để người dân cảm nhận được sự thay đổi trong cuộc sống và cơ hội học tập của con em. Mục tiêu là làm sao rút ngắn khoảng cách giữa nông thôn và đô thị, miền xuôi và miền núi", ông Phớc nói.

Theo Phó Thủ tướng, chương trình cần chọn ít mục tiêu nhưng trọng tâm, để khi hoàn thành có sức lan tỏa mạnh. Mọi mục tiêu phải được lượng hóa để đo lường, đánh giá, thay vì chỉ dừng ở các tiêu chí định tính.

Với giáo dục, ông cho rằng phải thu hẹp khoảng cách giữa nông thôn - đô thị và đồng bằng - miền núi.

"Muốn đưa giáo viên lên vùng cao cần giải quyết vấn đề nhà ở công vụ cho giáo viên, bảo đảm an toàn và điều kiện làm việc, không để giáo viên phải đi bộ hàng cây số mỗi ngày để đi dạy học, đồng thời xóa nhà tạm, nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị. Các mục tiêu về sách giáo khoa, ngoại ngữ - tin học, giáo dục mầm non, định hướng nghề nghiệp đều phải rõ ràng thì mới có thể tạo chuyển biến", Phó Thủ tướng nhấn mạnh. 

Với y tế, ưu tiên hàng đầu là phòng dịch, tiêm chủng, và tăng cường năng lực trạm y tế xã. Theo ông, trạm y tế phải được xây dựng hiện đại, có trang thiết bị và nhân lực đầy đủ mới phục vụ được người dân. Các mục tiêu khác như an toàn thực phẩm, dân số, sức khỏe cộng đồng tiếp tục được triển khai nhưng phải hài hòa, không dàn trải.

Phó Thủ tướng cho rằng để đạt được hiệu quả, cần phân cấp mạnh, giao dự toán về cho tỉnh. Trung ương không nên ôm đồm, vì dễ dẫn đến tình trạng nơi được đầu tư, nơi chỉ có chi thường xuyên.

"Khi nhận kinh phí, tỉnh sẽ thành lập ban chỉ đạo, phân bổ xuống từng xã; việc xây dựng trường, trạm phải có tiêu chuẩn rõ ràng và được kiểm tra nghiêm túc", Phó Thủ tướng nói. 

Song song, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để giải ngân nhanh, tránh lặp lại tình trạng có vốn nhưng không sử dụng được như giai đoạn trước. Ở cấp Bộ, theo Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc, chỉ nên tập trung vào các nhiệm vụ mang tính hệ thống như sách giáo khoa, chính sách vùng miền, đào tạo lại, đôn đốc và điều hòa các địa phương chưa làm tốt.

Khác biệt vùng miền đòi hỏi cách làm riêng

Cùng chung quan điểm, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Gia Lai) cho rằng vấn đề lớn nhất của các chương trình mục tiêu hiện nay không nằm ở chủ trương, mà ở khâu tổ chức thực hiện. Việt Nam tồn tại sự chênh lệch lớn giữa đồng bằng - đô thị và miền núi - hải đảo, khiến cách làm và mục tiêu ở mỗi nơi không thể giống nhau.

Ông dẫn ví dụ: "Một trạm y tế phường ngay gần trung tâm không thể so sánh với trạm y tế xã ở vùng núi phía Bắc; hay một trường chuyên ở Hà Nội khác hoàn toàn với trường phổ thông dân tộc bán trú".

Vì vậy, theo đại biểu, Bộ Y tế và Bộ Giáo dục cần xây dựng khung tổ chức thực hiện theo từng vùng, với các chỉ tiêu cụ thể trên cơ sở khảo sát thực tế của từng địa phương.

"Những nơi đã đạt gần mục tiêu cần đề ra mục tiêu khác, những nơi mới đạt khoảng 50% phải được dồn nguồn lực phù hợp", đại biểu nhấn mạnh vai trò của người đứng đầu trong tổ chức thực hiện.

Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội lấy tỉnh Lào Cai (cũ) làm ví dụ, khi tỉnh ủy quyết tâm đầu tư, trong một năm tỉnh đã xây mới, nâng cấp toàn bộ trạm y tế và bệnh viện huyện, trang bị thiết bị hiện đại, liên kết tuyến trên, giúp giảm mạnh tỷ lệ chuyển tuyến và nâng cao niềm tin của người dân.

Từ những bài học này, đại biểu đề nghị giao kinh phí gắn với mục tiêu cụ thể của từng địa phương. Sau mỗi năm cần đánh giá kết quả, xử lý hoặc điều chỉnh kịp thời để tạo "cạnh tranh lành mạnh" giữa các tỉnh, tránh tình trạng dàn đều, thiếu hiệu quả.