Xe tăng Merkava: "Quái vật" tốt nhất thế giới gặp cơn ác mộng Hamas

Từ xe tăng tốt nhất thế giới đến cơn ác mộng mang tên Hamas

Trước tháng 10/2023, trong ấn tượng trực quan của bất kỳ ai, xe tăng chiến đấu chủ lực Merkava của Israel là những con quái vật bọc thép khổng lồ với lớp giáp dày, có khả năng bảo vệ tốt và rất khó tiêu diệt.

Thiết kế độc đáo của nó, chẳng hạn như động cơ phía trước, độ nghiêng lớn của giáp tháp pháo, đều là bằng chứng cho thấy các nhà thiết kế đặc biệt chú trọng đến khả năng phòng thủ.

Cùng với hệ thống phòng thủ tích cực Trophy được lắp trên phiên bản Merkava IV, tăng cường thêm khả năng bảo vệ, giúp nó được công nhận là xe tăng "tốt nhất trên toàn thế giới".

Tuy nhiên, sau tháng 10 năm nay, mọi thứ đã thay đổi. Trong cuộc đột kích mang tên "Cơn hồng thủy Aqsa", các tay súng của Hamas đã sử dụng UAV dân sự bốn cánh quạt, mang đầu đạn súng chống tăng SPG-9 để thả từ trên không và sử dụng súng phóng lựu chống tăng RPG-7 để bắn ở cự ly gần, đã tiêu diệt một số lượng đáng kể xe tăng Merkava, khiến thế giới sửng sốt.

Lực lượng vũ trang Hezbollah ở Li Băng cũng sử dụng tên lửa chống tăng "nhái phiên bản Kornet" của Nga ở khu vực biên giới với Israel, tiêu diệt một số lượng không nhỏ xe tăng Merkava, bao gồm cả hai phiên bản tân tối tân Merkava III và Merkava IV.

Điều đáng chú ý là những chiếc Merkava này không tổn thất khi chúng ở trạng thái tạm dừng nghỉ ngơi, mà bị bắn trúng gây hư hại hoặc phá hủy trong quá trình chiến đấu. Nói cách khác, xe tăng Merkava bị phá hủy bởi các loại vũ khí chống tăng trong cuộc đối đầu trực diện, phủ bóng mờ lên xe tăng chiến đấu chủ lực của Israel.

Truyền thông làm nên "thương hiệu" Merkava

Theo Sina, trên thực tế, xe tăng Merkava không liên quan gì đến "màn trình diễn xuất sắc" của lực lượng thiết giáp Israel. Vì ra đời tương đối muộn, nên những chiếc Merkava đầu tiên chỉ kịp tham gia cuộc Chiến tranh Trung Đông lần thứ 5 (hay còn gọi là chiến dịch Hòa bình Galilee năm 1982 ở Li Băng), số lượng tham gia là vô cùng hạn chế.

Loại xe tăng tham gia nhiều trong cuộc chiến này của Israel là xe tăng Magach, được nâng cấp dựa trên xe tăng M48 và M60 mà Mỹ viện trợ.

Thành tích chiến đấu của xe tăng Merkava cũng rất bí ẩn, Israel cho rằng, Merkava đã phá hủy 9 xe tăng T-72 của Syria nhưng không có minh chứng. Thậm chí là với những chiếc T-55 và T-62 cũng không có. Nhưng vấn đề là, cuộc chiến đã kết thúc với phần thắng thuộc về Israel, và chiến trường cuối cùng lại do Israel kiểm soát.

Thật khó để tưởng tượng rằng quân đội Syria - khi đó thua trận và đã mất một lượng vũ khí hạng nặng đáng kể - lại dành thời gian thu hồi những chiếc xe tăng bị phá hủy của mình trong một cuộc di tản vội vàng.

Vì vậy, nhiều nhà sử học quốc tế cho rằng, cái gọi là "huyền thoại" Merkava tiêu diệt T-72, giống như tiêu diệt T-62 hay thậm chí là T-55 cũng chỉ là việc xây dựng hình ảnh cho loại xe tăng mới này của Israel.

Tuy nhiên hình ảnh về chiếc Merkava I chịu tổn thất trong Chiến tranh Trung Đông lần thứ 5 lại có hình ảnh minh chứng rõ ràng. Đội cơ động săn tăng của quân đội Syria sử dụng tên lửa chống tăng Milan đã tiêu diệt xe tăng Merkava I.

Như vậy, hiệu suất của xe tăng Merkava I trong cuộc xung đột thông thường có vẻ như là không đạt yêu cầu.

Kể từ phiên bản Merkava II, họ xe tăng này thực sự đã được sử dụng làm phương tiện chiến đấu đặc chủng cho chiến tranh chống du kích. So với các loại vũ khí khác do Israel sản xuất, không có mẫu Merkava nào được xuất khẩu.

Theo hồ sơ, khách hàng chỉ giới hạn trong Quân đội Israel, nên số lượng sản xuất cũng rất thấp, chỉ có một hoặc hai trăm xe mỗi phiên bản.

Bắt đầu từ phiên bản Merkava III, pháo nòng trơn 120mm đã thay thế pháo nòng xoắn 105mm làm vũ khí chính. Hệ thống điều khiển hỏa lực với tính năng ổn định trên 2 mặt phẳng cũng thay thế hệ thống điều khiển hỏa lực đơn giản trước đó, bắt kịp xu hướng thế giới.

Cùng với vẻ ngoài khá hiện đại, Merkava tạo cho người ta ấn tượng trực quan về một "xe tăng chiến đấu chủ lực tiên tiến". Ngoài ra, năng lực truyền thông của Israel luôn rất khéo léo, họ nhấn mạnh vào thiết kế động cơ phía trước của Merkava, là "coi trọng mạng sống của kíp xe" và được truyền thông phương Tây ca ngợi, khiến người ta dễ lầm tưởng là Merkava là "bất bại".

"Ảo ảnh" của Merkava sụp đổ

Ảo ảnh của Merkava sụp đổ ngay từ đầu năm 2002, khi xe tăng Merkava III đã bị thiệt hại trong trận đánh đầu tiên.

Khi đó, lực lượng vũ trang Hamas đã sử dụng chiến thuật gài bom ven đường (IED), đã phá hủy một chiếc Merkava III của quân đội Israel và chỉ 1 trong 4 thành viên kíp xe sống sót, nhưng đôi chân của anh ta bị cắt cụt. Tại thời điểm này, Merkava IV vừa được đưa vào sử dụng nhưng mới chỉ là phiên bản thử nghiệm

Trong chiến dịch chống Hezbollah năm 2006, cả Merkava III và Merkava IV đều được ghi nhận là do Hezbollah tiêu diệt bằng tên lửa chống tăng "nhái" tên lửa TOW của Mỹ do Iran sản xuất, thậm chí một số còn bị Hezbollah phá hủy bằng súng phóng lựu RPG-7 sử dụng đầu đạn xuyên lõm.

Hơn nữa, trong thực tế chiến đấu, người ta nhận thấy sở dĩ dòng Merkava đặt động cơ ở phía trước xe, thực chất là vì họ lo lắng về lớp giáp composite phía trước mỏng, nên phải bố trí động cơ phía trước, mang lại cảm giác an toàn cho người ngồi trong xe.

Nhưng vấn đề là động cơ đặt phía trước cũng đồng nghĩa với việc động cơ dễ bị phá hủy. Một khi tình huống này xảy ra, chiếc xe tăng sẽ không còn khả năng chiến đấu.

Bản thân động cơ phía trước không có gì lạ và nhiều xe tăng hạng nhẹ, xe chiến đấu bọc thép cũng sử dụng cách bố trí này. Tuy nhiên với Merkava, với tư cách là một xe tăng chiến đấu chủ lực 60 tấn, việc áp dụng thiết kế này "hơi dị".

Việc bố trí động cơ ở phía trước cũng bộc lộ một số điểm yếu nữa như xe không cân so với bố trí ở phía sau; dấu hiệu bộc lộ hồng ngoại lớn và thân xe cao hơn.

Lớp giáp phản ứng nổ Sweatshirt của Merkava gồm một cấu trúc nhiều lớp, được làm từ các tấm kim loại mỏng và các tấm sợi thủy tinh, sau đó được liên kết bằng cao su, trộn với chất nổ dẻo bên trong.

Nếu gặp vũ khí luồng xuyên phản lực như đạn nổ lõm, chất nổ trong cao su sẽ phát nổ, khiến tấm kim loại mỏng bị hất văng, làm chệch luồng xuyên. Về lý thuyết cũng có tác dụng nhất định đối với đạn xuyên giáp.

Tuy nhiên, hiệu quả của Sweatshirt trên thực tế kém hơn rất nhiều, trong xung đột với Hezbollah năm 2006, tên lửa chống tăng sử dụng đầu đạn song song vẫn chọc thủng thân xe Merkava" III/IV và phá hủy nó.

Trong cuộc đột kích "Cơn hồng thủy Aqsa" vừa qua, Hamas đã sử dụng UAV 4 trục cánh quạt để thả đầu đạn RPG-7 từ trên cao xuống phía trên tháp pháo, làm xe hư hỏng và khiến kíp chiến đấu phải bỏ xe rút lui.

Lực lượng Hamas đã sử dụng súng ĐKZ 73mm SPG-9 và súng phóng lựu RPG-7 sử dụng đạn xuyên giáp song song tự chế, có thể chọc thủng thân xe Merkava III và Merkava IV.

Ngay cả đạn tên lửa chống tăng AT-3 cải tiến (sử dụng đầu đạn xuyên giáp song song) cũng có thể phá hủy tháp pháo Merkava IV từ bên cạnh. Hệ thống phòng hộ chủ động Trophy khó đánh chặn đạn xuyên giáp của ĐKZ SPG-9 và có thể không đánh chặn được đạn RPG-7 ngay cả trong phạm vi 50m.

Nói cách khác, hệ thống phòng thủ tích cực Trophy, là "cấu hình tiêu chuẩn" của xe tăng thế hệ mới, không thể đảm bảo an toàn trước các loại vũ khí chống tăng bộ binh thông thường nhất trong thời điểm hiện nay, điều này sẽ có tác động tiêu cực đến tương lai.

Đây chắc chắn sẽ là đòn giáng mạnh vào một trong những sản phẩm chủ lực của Israel trên thị trường thương mại quân sự quốc tế.

Đối mặt với những nguy cơ, Israel cũng bắt đầu học hỏi cách tiếp cận của Nga trong xung đột Nga - Ukraine, bổ sung một tấm giáp lồng kiểu "mái nhà" phía trên tháp pháo của xe tăng Merkava để chống lại các loại vũ khí chống tăng có thể được thả từ UAV bốn cánh quạt.

Điều lý thú là khi Nga lần đầu tiên sử dụng "mũ sắt" trên nóc xe tăng, họ đã bị một số "chuyên gia quân sự" ở phương Tây mỉa mai. Tuy nhiên, khi cuộc chiến ở Ukraine tiếp tục diễn ra, lực lượng vũ trang Kiev cũng đã nhanh chóng học theo, đội "mũ sắt" cho xe tăng và xe bọc thép của mình.

Gia đình xe tăng Merkava mới có thành viên mới nhất là Merkava V (còn được gọi là Barak, có nghĩa là Tia chớp), mới xuất hiện vào tháng 9/2023. Bộ Quốc phòng Israel tuyên bố đó là xe tăng chiến đấu chủ lực thế hệ thứ tư của Israel. Nếu nhìn hình dáng bên ngoài, không có nhiều khác biệt giữa Merkava V và Merkava IV cải tiến.

Quân đội Israel tuyên bố rằng hệ thống điều khiển hỏa lực của Merkava V tiên tiến hơn và đã tích hợp kính ngắm thực tế ảo (VR) vào hệ thống điều khiển hỏa lực nên việc quan sát và ngắm bắn mục tiêu có thể được thực hiện thông qua kính VR gắn trên mũ công tác, đồng thời có thể thực hiện trao đổi thông tin chiến trường theo thời gian thực với các nền tảng có người lái và không người lái khác...

Quân đội Israel có kế hoạch cung cấp những chiếc Merkava V đầu tiên cho Lữ đoàn xe tăng Sinbat vào năm 2025.

Nhưng phải nói rằng, lực lượng xe tăng của Israel là rất nhỏ, một tiểu đoàn xe tăng chỉ có hai đại đội sẵn sàng chiến đấu và một đại đội dự bị, với tổng số 20 xe. Trong đó, những chiếc M60 được nâng cấp lên phiên bản Magach được biên chế thành đại đội xe tăng dự bị.

Tổng số xe tăng Merkava III/IV đang hoạt động chỉ là 600 (460 chiếc Merkava IV và 140 Merkava IIID), cộng thêm chưa đến 300 chiếc Magach 7. Với số lượng dưới 1.000 xe tăng, đơn giản là không đủ để chiến đấu trên các chiến trường cường độ cao như xung đột Nga - Ukraine.

Cuộc tiến quân của Israel vào Dải Gaza mặc dù đang đạt kết quả nhất định, tuy nhiên, theo nhiều nguồn tin từ khi xung đột bùng nổ từ ngày 7/10 đến nay, có khoảng 50 chiếc xe tăng Merkava của Israel đã bị phá hủy.