Vai trò then chốt của Tổng thống Mỹ trong đàm phán hòa bình Israel - Hamas

Ngày 8/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố một bước ngoặt lịch sử: Israel và Hamas đã đạt được thỏa thuận về giai đoạn đầu tiên của Kế hoạch hòa bình tại Gaza.

Thông báo này không chỉ mở ra hy vọng chấm dứt cuộc chiến đẫm máu kéo dài từ tháng 10/2023 mà còn đặt nền móng cho tiến trình hòa bình đầy tham vọng.

Với sự trung gian của Qatar, Ai Cập, Thổ Nhĩ Kỳ và sự can thiệp trực tiếp của Tổng thống Trump, thỏa thuận này được đánh giá là một thành tựu ngoại giao đáng kể, dù vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong tương lai.

Trao đổi con tin, rút quân và viện trợ nhân đạo

Thỏa thuận giai đoạn một, dựa trên kế hoạch 20 điểm mà ông Trump công bố vào cuối tháng 9, tập trung vào 3 mục tiêu chính:

Thả con tin và tù nhân

Hamas cam kết thả toàn bộ 48 con tin còn lại, bao gồm khoảng 20 người được cho là còn sống và thi thể của những người đã thiệt mạng, trong vòng 72 giờ sau khi thỏa thuận có hiệu lực.

Đổi lại, Israel sẽ trả tự do cho gần 2.000 tù nhân Palestine, gồm phụ nữ, trẻ em và những người dưới 19 tuổi, người già và một số thành viên Hamas không tham gia các hoạt động quân sự. Danh sách tù nhân cụ thể đã được Hamas đệ trình và được hai bên thống nhất thông qua các cuộc đàm phán gián tiếp tại Ai Cập.

Rút quân

Israel đồng ý rút quân khỏi hầu hết các khu vực ở Dải Gaza, chỉ duy trì lực lượng tại một số vùng đệm biên giới để đảm bảo an ninh.

Reuters đưa tin, các lực lượng Israel sẽ rút hoàn toàn khỏi các khu vực đông dân cư như thành phố Gaza và Khan Yunis, nơi họ đã thiết lập các căn cứ tạm thời trong hai năm qua.

Viện trợ nhân đạo

Thỏa thuận yêu cầu mở cửa biên giới Gaza để tiếp nhận viện trợ nhân đạo khẩn cấp, bao gồm thực phẩm, thuốc men, nước sạch và thiết bị dọn dẹp đống đổ nát. Đây là bước đi quan trọng nhằm giải quyết cuộc khủng hoảng nhân đạo tại Gaza, nơi cơ sở hạ tầng đã bị tàn phá nặng nề.

Hamas xác nhận thông tin vào ngày 9/10, nhấn mạnh sẽ tuân thủ cam kết thả con tin trong vòng 72 giờ nhưng yêu cầu Israel thực thi đầy đủ lệnh ngừng bắn và rút quân đúng tiến độ.

Văn phòng Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu thông báo sẽ triệu tập nội các ngày 9/10 để phê chuẩn thỏa thuận, với tuyên bố mạnh mẽ rằng “Israel sẽ đưa tất cả con tin từ Gaza trở về, dù còn sống hay đã chết”.

Al Jazeera dẫn nguồn tin từ Hamas cho biết nhóm này đã đồng ý cung cấp thông tin chi tiết về tình trạng của các con tin như một phần của quá trình xây dựng lòng tin.

Natan Sachs, chuyên gia phân tích Trung Đông tại Viện Brookings, nhận xét: “Thỏa thuận này là bước tiến lớn, đặc biệt khi xem xét mức độ thù địch giữa Israel và Hamas. Tuy nhiên, việc thực thi sẽ là thử thách bởi hai bên đều có lịch sử không tuân thủ đầy đủ các cam kết”.

Vai trò then chốt của Tổng thống Mỹ Donald Trump

Sự can thiệp của Tổng thống Trump là yếu tố then chốt dẫn đến bước đột phá này. Sau khi nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai, ông nhanh chóng đưa vấn đề xung đột Israel - Hamas vào trọng tâm chính sách đối ngoại.

Cuối tháng 9, ông công bố kế hoạch 20 điểm tại Nhà Trắng, kêu gọi ngừng bắn ngay lập tức, thả con tin trong vòng 72 giờ, giải giáp Hamas, rút quân đội Israel khỏi Gaza và thành lập “Hội đồng Hòa bình” do ông làm Chủ tịch để giám sát giai đoạn chuyển tiếp hậu xung đột.

Kế hoạch này nhận được sự ủng hộ từ Israel và một số quốc gia Arab, bao gồm Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE) và Jordan.

Ông Trump đã sử dụng chiến lược ngoại giao cứng rắn nhưng linh hoạt. Ông đặt ra thời hạn cụ thể cho Hamas, đến 6h chiều 5/10 theo giờ Washington, để chấp nhận kế hoạch, kèm theo cảnh báo rằng “địa ngục sẽ bùng nổ” nếu Hamas từ chối. Đồng thời, ông kêu gọi Israel tạm dừng các cuộc không kích để tạo điều kiện cho việc thả con tin an toàn.

CNN đưa tin, ông Trump đích thân gọi điện cho Thủ tướng Netanyahu và lãnh đạo Hamas Ismail Haniyeh, cử đặc phái viên Steve Witkoff và cố vấn Jared Kushner tham gia các cuộc đàm phán tại Sharm el-Sheikh, Ai Cập. Sự tham gia của các trung gian từ Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ càng củng cố vai trò của ông Trump như một nhân tố xúc tác.

Trên Truth Social, ông Trump viết: “Tôi rất tự hào thông báo Israel và Hamas đều đã thông qua Giai đoạn một của Kế hoạch Hòa bình. Đây là ngày trọng đại đối với thế giới Ả rập và Hồi giáo, Israel, các quốc gia láng giềng và Mỹ”. Ông cũng cảm ơn các nước trung gian và cho biết có khả năng đến Ai Cập vào ngày 11 hoặc 12/10 để giám sát việc thực thi thỏa thuận.

Ông Steven A. Cook, chuyên gia tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại (CFR), nhận định: “Ông Trump đã tận dụng ảnh hưởng cá nhân và mối quan hệ với các nhà lãnh đạo khu vực để tạo ra bước ngoặt. Sự cứng rắn của ông, kết hợp với sự linh hoạt trong đàm phán, đã giúp các bên vượt qua những bế tắc kéo dài hàng tháng”.

Tuy nhiên, một số nhà phân tích cho rằng chiến lược của ông Trump mang tính “phô trương” và có thể gây áp lực quá lớn lên cả hai bên, dẫn đến nguy cơ đổ vỡ nếu các điều khoản không được thực thi chính xác.

Dalia Dassa Kaye, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Wilson, cảnh báo: “Tổng thống Donald Trump có thể đã đạt được một chiến thắng ngoại giao, nhưng việc ông tự nhận vai trò chủ tịch "Hội đồng Hòa bình" có thể gây tranh cãi, đặc biệt khi Palestine thiếu một tiếng nói thực sự trong quá trình này”.

Thực trạng xung đột và triển vọng hòa bình

Cuộc xung đột Israel - Hamas nổ ra ngày 7/10/2023 khi Hamas phát động cuộc tấn công bất ngờ vào miền Nam Israel, khiến hơn 1.200 người thiệt mạng và bắt cóc 251 con tin.

Đáp lại, Israel mở chiến dịch quân sự quy mô lớn tại Gaza, gây thiệt hại nặng nề. Theo cơ quan y tế Gaza, giao tranh đã khiến gần 67.200 người Palestine thiệt mạng, hơn 169.800 người bị thương. Hơn 80% dân số Gaza, khoảng 1,9 triệu người, phải rời bỏ nhà cửa. Hiện tại, Israel kiểm soát khoảng 60% lãnh thổ Gaza.

Hamas, dù chịu tổn thất nặng nề, vẫn duy trì ảnh hưởng ở các vùng phía nam và sử dụng hệ thống đường và hầm ngầm. New York Times cho biết, Hamas đã mất 40% lực lượng chiến đấu nhưng vẫn có khả năng tổ chức và kiểm soát một số khu vực dân sự ở Gaza.

Giới chuyên gia nhận định, Thỏa thuận giai đoạn một mang lại hy vọng chấm dứt bạo lực, nhưng triển vọng hòa bình lâu dài vẫn đối mặt với nhiều thách thức.

Giai đoạn hai, dự kiến bắt đầu sau khi hoàn tất trao đổi con tin, sẽ tập trung vào giải giáp Hamas và thiết lập một chính quyền chuyển tiếp tại Gaza. Kế hoạch của ông Trump đề xuất “Hội đồng Hòa bình” sẽ giám sát quá trình này, với sự tham gia của các chuyên gia quốc tế và tài trợ từ Mỹ, EU và các nước vùng Vịnh.

Thomas L. Friedman, nhà bình luận của New York Times, nhận xét: “Đây là cuộc chiến tồi tệ nhất giữa Israel và Palestine trong nhiều thập kỷ. Thỏa thuận của ông Trump là cơ hội hiếm có nhưng nếu không có một chân trời chính trị rõ ràng cho người Palestine như một nhà nước độc lập hoặc quyền tự trị thực sự, thì hòa bình sẽ chỉ là tạm thời”.

Thách thức và cơ hội trong tương lai

Trong ngắn hạn, việc thực thi giai đoạn một sẽ là bài kiểm tra quan trọng cho cả hai bên. Hamas cần chứng minh khả năng kiểm soát các nhóm chiến binh nội bộ để đảm bảo việc thả con tin diễn ra suôn sẻ, trong khi Israel phải tuân thủ cam kết rút quân và mở cửa biên giới.

Neomi Neumann từ Viện Washington nhấn mạnh: “Israel cần tăng cường giám sát biên giới Ai Cập để ngăn chặn buôn lậu vũ khí, trong khi Hamas phải đảm bảo không có các cuộc tấn công lẻ tẻ làm phá hoại thỏa thuận”.

Về dài hạn, thành công của tiến trình hòa bình phụ thuộc vào việc giải quyết các vấn đề cốt lõi, bao gồm tương lai chính trị của Gaza, vai trò của Chính quyền Palestine (PA) và triển vọng bình thường hóa quan hệ giữa Israel và các nước Ả rập.

Kế hoạch của ông Trump đề xuất một Gaza phi quân sự hóa, với lực lượng gìn giữ hòa bình quốc tế thay thế Hamas trong việc quản lý an ninh. Tuy nhiên, việc Hamas có chấp nhận từ bỏ hoàn toàn vai trò quân sự hay không vẫn là một câu hỏi lớn.

Ngoài ra, sự vắng mặt của PA trong các cuộc đàm phán hiện tại khiến nhiều nhà phân tích lo ngại rằng tiến trình này có thể không đại diện đầy đủ cho lợi ích của người Palestine.

Vali Nasr, Giáo sư tại Đại học Johns Hopkins, nhận định: “Thỏa thuận này là bước đi quan trọng nhưng nó không giải quyết được vấn đề cốt lõi của xung đột Israel - Palestine: quyền tự quyết của người Palestine. Nếu không có lộ trình rõ ràng cho một giải pháp hai nhà nước hoặc hình thức tự trị, hòa bình sẽ khó bền vững”.

Thỏa thuận giai đoạn một giữa Israel và Hamas, đạt được dưới sự dẫn dắt của Tổng thống Donald Trump, là một “bước đột phá ngoại giao”, mang lại hy vọng chấm dứt một trong những cuộc xung đột đẫm máu nhất trong lịch sử Trung Đông gần đây.

Với việc thả con tin, rút quân và mở cửa viện trợ nhân đạo, thỏa thuận này không chỉ giải quyết các vấn đề nhân đạo cấp bách mà còn đặt nền móng cho các giai đoạn đàm phán tiếp theo. Tuy nhiên, với lịch sử vi phạm thỏa thuận của cả hai bên và những thách thức phức tạp về chính trị, an ninh, tiến trình hòa bình vẫn đòi hỏi sự giám sát chặt chẽ từ cộng đồng quốc tế.

Những ngày tới, thế giới sẽ dõi theo việc thực thi thỏa thuận, từ cuộc trao đổi con tin vào cuối tuần này đến các bước rút quân của Israel. Nếu thành công, đây có thể là khởi đầu cho một kỷ nguyên mới ở Gaza, với cơ hội tái thiết và hòa bình.

Dù vậy, như nhà phân tích Trung Đông Aaron David Miller đã cảnh báo: “Hòa bình ở Trung Đông không bao giờ là một đường thẳng. Thỏa thuận này là một khởi đầu, nhưng con đường phía trước vẫn đầy rẫy chông gai”.