Vì sao ông Zelensky thay đổi lập trường về bầu cử tổng thống?

Ngày 9/12, ông Zelensky công khai thừa nhận sẵn sàng tổ chức bầu cử tổng thống trong vòng 60-90 ngày tới, miễn là “Mỹ và các đồng minh châu Âu cam kết bảo đảm an ninh”. Đây là sự đảo ngược ngoạn mục so với lập trường kiên định suốt ba năm qua của ông: Không thể bầu cử dưới tình trạng thiết quân luật, khi bom đạn vẫn rơi và hàng triệu người Ukraine đang sống trong nỗi sợ hãi.

Sự thay đổi này không diễn ra trong “môi trường chân không”. Trước đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump công khai chỉ trích ông Zelensky trên Politico, đặt nghi vấn về việc “viện chiến tranh làm lý do để tránh bầu cử”, cảnh báo Ukraine đang đánh mất bản chất dân chủ.

Các động thái từ Washington (nơi cung cấp phần lớn viện trợ quân sự cho Ukraine) không chỉ là lời nhắc nhở về sức mạnh địa chính trị, mà còn khơi dậy một cuộc tranh luận nhạy cảm: tính chính danh của ông Zelensky sau khi nhiệm kỳ chính thức kết thúc hồi tháng 5/2024. Nga không ngừng nêu lên vấn đề này, Tổng thống Vladimir Putin và Ngoại trưởng Sergei Lavrov liên tục khẳng định ông Zelensky “không có thẩm quyền ký bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào”.

Giới chuyên gia nhận định, lập trường thay đổi của ông Zelensky không phải là sự nhượng bộ đơn thuần, mà là nước cờ chiến lược tinh tế, nhằm chuyển hướng áp lực từ bản thân ông sang các đối tác quốc tế và nội bộ Ukraine, đồng thời củng cố vị thế đàm phán trong bối cảnh hòa bình đang được thúc đẩy khẩn trương.

Áp lực từ Tổng thống Trump

Để hiểu rõ được sự đảo chiều lập trường của ông Zelensky, cần nhìn lại bối cảnh áp lực từ Mỹ. Kể từ khi nhậm chức lần hai vào tháng 1/2025, ông Trump liên tục thúc đẩy “kế hoạch hòa bình” cho Ukraine, với các điều khoản ban đầu bị Kiev bác bỏ vì nghiêng về lợi ích của Moscow như công nhận bán đảo Crimea là lãnh thổ Nga và thiết lập “vùng kinh tế tự do” ở Donbass. Đến tháng 12, kế hoạch này được chỉnh sửa, nhưng vẫn yêu cầu Ukraine nhượng bộ lãnh thổ, đổi lấy ngừng bắn tạm thời.

Trong bài phỏng vấn với Politico ngày 9/12, ông Trump không ngần ngại nhắc tới tính chính danh của ông Zelensky: “Họ nói về dân chủ, nhưng đến một lúc nào đó thì không còn dân chủ nữa. Họ dùng chiến tranh để không tổ chức bầu cử”. 

Áp lực này không chỉ dừng ở lời nói. Đặc phái viên của ông Trump về vấn đề xung đột Ukraine - Nga, Keith Kellogg, đã nhấn mạnh trong các cuộc họp kín rằng Mỹ muốn Kiev tổ chức bầu cử ngay sau ngừng bắn, coi đó là điều kiện để duy trì viện trợ. Điều này phản ánh chiến lược lớn hơn của Nhà Trắng: sử dụng đòn bẩy tài chính, quân sự để gây áp lực với Ukraine, như lời ông Trump nói, nhằm kết thúc cuộc chiến nhanh chóng trước áp lực nội bộ Mỹ về chi phí chiến tranh, hiện đã vượt 175 tỷ USD tính đến tháng 11, theo dữ liệu từ Bộ Quốc phòng Mỹ.

Các chuyên gia quốc tế nhận định, đây là sự kết hợp giữa lập trường của Tổng thống Trump và sức ép của Nga. Bằng cách đặt câu hỏi về tính hợp pháp của ông Zelensky, ông Trump đang trao cho Moscow một công cụ để làm tăng vị thế đàm phán hòa bình.

Trước đó, ông Zelensky từng bác bỏ nghi vấn từ Nga về tính chính danh của mình. Hồi tháng 8/2024, khi ông Lavrov tuyên bố Moscow không công nhận ông Zelensky là đối tác đàm phán, ông Trump, lúc đó còn là ứng cử viên tổng thống, đã thờ ơ tuyên bố: “Không quan trọng họ nói gì. Ai cũng đang diễn kịch thôi!” (New York Times trích dẫn). Nhưng nay, với quyền lực thực sự, ông Trump đã thay đổi, biến vấn đề bầu cử thành vũ khí đàm phán. 

Áp lực từ ông Trump còn được khuếch đại bởi tình hình chiến trường. Đến ngày 13/12, Nga kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine, theo ước tính của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), với các cuộc tấn công tên lửa vào cơ sở hạ tầng năng lượng khiến hơn 10 triệu người Ukraine thiếu điện mùa đông.

Trong bối cảnh này, lời kêu gọi bầu cử của Tổng thống Trump không chỉ là chỉ trích cá nhân mà còn là thông điệp rằng Ukraine cần phải nhượng bộ để nhận hỗ trợ, nếu không sẽ đối mặt với “chiến thắng không thể tránh khỏi của Nga”, như ông Trump ám chỉ trong phỏng vấn.

Tính toán của ông Zelensky

Theo giới chuyên gia, sự thay đổi lập trường của Tổng thống Zelensky không phải là sự đầu hàng, mà là một “chiến thuật đàm phán khôn ngoan”, nhằm biến áp lực thành cơ hội. Bằng cách tuyên bố “sẵn sàng bầu cử” với điều kiện bảo đảm an ninh, ông khéo léo đẩy trách nhiệm sang phía Mỹ và châu Âu, buộc họ phải cam kết cụ thể, từ vũ khí phòng không đến các biện pháp trừng phạt Nga, thay vì chỉ hô hào chung chung. Đây là “đòn phản công thông minh”, giúp Kiev nhấn mạnh rằng hòa bình không thể đến nếu không có bảo đảm an ninh lâu dài.

Thứ nhất là chuyển áp lực quốc tế. Tổng thống Ukraine không ngẫu nhiên đề cập đến “ba tài liệu” đang thảo luận với Mỹ và EU: kế hoạch hòa bình 20 điểm, bảo đảm an ninh từ quân đội Ukraine và tái thiết hậu chiến. Bằng cách liên kết bầu cử với các cam kết này, ông biến lời chỉ trích của Tổng thống Trump thành đòn bẩy: nếu Mỹ muốn bầu cử, họ phải cung cấp “lá chắn” đối phó Nga, một yêu cầu mà chính quyền Joe Biden trước đây đã do dự.

Chuyên gia Douglas Klain từ Razom for Ukraine nhận định: “Tổng thống Zelensky đang đi một nước cờ cao tay, sử dụng dân chủ như quân bài để gây sức ép với Mỹ cam kết cụ thể, tránh kịch bản "hòa bình nửa vời" nơi Ukraine mất lãnh thổ mà không có bảo vệ”.

Thứ hai, ông Zelensky muốn chuyển bớt sức ép nội bộ. Việc yêu cầu quốc hội soạn thảo luật sửa đổi hiến pháp (cấm bầu cử khi thiết quân luật) không chỉ là cử chỉ tượng trưng, mà còn làm phân tán chỉ trích từ dư luận Ukraine. Khảo sát mới nhất của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev (KIIS) cho thấy chỉ 10% người dân ủng hộ bầu cử trước ngừng bắn, trong khi 63% cho rằng phải chờ thỏa thuận hòa bình hoàn chỉnh, giảm nhẹ so với 78% hồi tháng 3, nhưng vẫn phản ánh sự hoài nghi lớn.

Ông Anton Hrushetskyi, giám đốc điều hành KIIS, giải thích: “Dư luận Ukraine ưu tiên sinh tồn hơn chính trị; bầu cử giờ đây có thể gây phân cực, nhưng ông Zelensky đang dùng nó để chứng minh ông không bám trụ quyền lực, đồng thời kiểm tra sức mạnh quốc hội”.

Đặc biệt, động thái này trực tiếp đối phó với định hướng của Nga. Kể từ tháng 5/2024, Nga liên tục tuyên bố ông Zelensky “mất tính hợp pháp”, từ chối đàm phán trực tiếp, yêu cầu bầu cử mới như điều kiện tiên quyết. Bằng cách chủ động đề xuất bầu cử, ông Zelensky không chỉ bác bỏ cáo buộc từ cả Moscow lẫn Washington, mà còn khẳng định “Ukraine vẫn là nền dân chủ”, bất kỳ thỏa thuận nào cũng sẽ được lãnh đạo hợp pháp ký kết.

Tác động đến Ukraine và xung đột Nga - Ukraine

Sự thay đổi lập trường của ông Zelensky hứa hẹn có những tác động sâu rộng, cả tích cực lẫn tiêu cực, đối với nội bộ Ukraine và cục diện xung đột.

Về nội bộ, nó có thể củng cố tính chính danh ngắn hạn đối với ông Zelensky nhưng khơi dậy phân cực dài hạn trong nước. Việc sửa luật bầu cử đòi hỏi sự đồng thuận từ quốc hội, nơi đảng cầm quyền “Đầy tớ của Nhân dân” của Tổng thống Zelensky chỉ kiểm soát đa số mong manh sau các vụ bê bối tham nhũng gần đây.

Nếu thành công, bầu cử có thể “làm mới” lãnh đạo, ông Zelensky vẫn dẫn đầu các cuộc thăm dò, nhưng thách thức logistics khổng lồ, từ bỏ phiếu cho 4.3 triệu tị nạn châu Âu đến 4,5 triệu người ở vùng chiếm đóng, có thể làm suy yếu tính hợp pháp nếu không toàn diện. 

Đối với xung đột Nga - Ukraine, động thái này có thể thúc đẩy đàm phán nhưng cũng rủi ro nhượng bộ. Bằng cách chấp nhận bầu cử, Ukraine có thể nhận được bảo đảm an ninh từ NATO, một “lá chắn” mà Tổng thống Mỹ Donald Trump từng hứa hẹn mơ hồ. Tuy nhiên, chuyên gia từ BBC, Lesia Vasylenko (nghị sĩ đối lập), lo ngại: “Nó có thể mở cửa cho kế hoạch hòa bình của ông Trump, nơi Ukraine mất Donbass mà không có bù đắp thực sự, dẫn đến xung đột kéo dài”.

Đến ngày 13/12, các cuộc đàm phán ở Geneva giữa đại diện Ukraine - Mỹ - Nga cho thấy tiến triển về “ngừng bắn năng lượng”, nhưng lãnh thổ vẫn là điểm nghẽn.

Nước cờ mạo hiểm

Tính toán của ông Zelensky khi thay đổi lập trường về bầu cử Tổng thống là minh chứng cho sự linh hoạt của một lãnh đạo được rèn luyện bởi chiến tranh. Áp lực từ ông Trump, kết hợp với sức ép ngày càng lớn trên chiến trường từ Nga, đã buộc ông phải hành động, nhưng thay vì phòng thủ, ông chọn tấn công bằng cách đòi hỏi cam kết cụ thể và chuyển hướng trách nhiệm. Điều này không chỉ bảo vệ tính chính danh cá nhân mà còn đặt Ukraine vào vị thế chủ động trong đàm phán hòa bình.

Tuy nhiên, sự thành bại phụ thuộc vào phản ứng của Mỹ và EU. Nếu Mỹ cung cấp bảo đảm an ninh, việc tiến hành bầu cử tổng thống có thể trở thành biểu tượng của sức sống dân chủ Ukraine. Ngược lại, nó có thể mở đường cho việc Kiev phải nhượng bộ trong cuộc xung đột.