Vì sao NATO chưa thể gửi máy bay chiến đấu hiện đại cho Ukraine?

Trong một bước đi đánh dấu động thái viện trợ quân sự quan trọng nhất cho Ukraine từ một thành viên NATO kể từ khi Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt, Tổng thống Ba Lan Andrzej Duda hôm 16/3 đã trở thành nhà lãnh đạo đầu tiên của liên minh quân sự này cam kết cung cấp máy bay chiến đấu cho Kiev.

Tổng thống Duda thông báo rằng, 4 máy bay chiến đấu MiG-29 sẽ được bàn giao cho Ukraine "trong những ngày tới" . Và số còn lại đang được bảo dưỡng và có khả năng sẽ được bàn giao tuần tự.

Dù con số 4 trên có vẻ khá khiêm tốn, nhưng đó là một bước tiến lớn so với một năm trước, thời điểm mà việc một thành viên NATO gửi viện trợ vũ khí sát thương hiện đại như vậy cho Ukraine là điều không tưởng về mặt chính trị.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi Ba Lan là quốc gia đầu tiên hành động như vậy khi họ có chung đường biên giới kéo dài với cả Nga và Ukraine.

Nhưng câu hỏi đặt ra là liệu quyết định của Ba Lan có tạo ra một sự khác biệt?

Theo các chuyên gia, việc gửi chiến đấu cơ cho Ukraine sẽ tạo ra một sự khác biệt về mặt chính trị. Bằng cách bình thường hóa sự hỗ trợ như vậy, đây có thể tạo ra hiệu ứng domino dẫn đến việc nhiều nước châu Âu tiếp tục cung cấp máy bay chiến đấu cho Ukraine.

Chưa đầy một ngày sau cam kết của Ba Lan, Thủ tướng Slovakia Eduard Heger tuyên bố chính phủ của ông sẽ cử một phi đội gồm 13 máy bay chiến đấu MiG đến hỗ trợ phòng thủ cho Ukraine. Có khả năng nhiều nước châu Âu sẽ làm theo và giải phóng những chiếc MiG do Liên Xô thiết kế khi họ hiện đại hóa lực lượng không quân của mình.

Đây chính xác là những gì Ba Lan đang làm. Năm ngoái, nước này đã ký một thỏa thuận quốc phòng trị giá 14,5 tỷ USD với Hàn Quốc, bao gồm việc mua 48 máy bay hạng nhẹ FA-50, đồng thời bổ sung các máy bay chiến đấu tàng hình F-35 Lighting II của Mỹ vào phi đội của mình. Một lợi thế thực tế khác là do nhiều quốc gia châu Âu có MiG-29 nên sẵn các bộ phận để sửa chữa và bảo dưỡng máy bay cho Ukraine khi cần.

Đối với câu hỏi về lợi thế quân sự, theo các chuyên gia, việc chuyển thêm các máy bay MiG thời Liên Xô cho Ukraine dường như khó thay đổi cục diện cuộc xung đột. Đó có thể là lý do vì sao những chiếc máy bay chiến đấu hiện đại F-16 chứ không phải MiG đứng đầu danh sách đề nghị viện trợ của Tổng thống Volodymyr Zelensky.

Hiện cơ cấu chính xác của lực lượng không quân Ukraine, rất có thể có quy mô bằng 1/10 của Nga, vẫn đang được giữ bí mật. Ukraine được thừa hưởng hàng chục máy bay MiG-29 do Liên Xô sản xuất từ năm 1991, khoảng 5 năm sau khi chúng được đưa vào sử dụng. Nhưng phi đội này cũng đã bị ảnh hưởng sau khi Crimea sáp nhập về với Nga.

MiG-29 là chiến đấu cơ sử dụng công nghệ bay cũ hơn trong khi những chiếc F-16 mà ông Zelensky cần là có công nghệ bay kỹ thuật số hiện đại. Những chiếc MiG có thể được sử dụng cho các nhiệm vụ chiến đấu ngắn vì chỉ có thể triển khai vũ khí và bắn hạ máy bay Nga nhờ khả năng cơ động tốt ở cự ly gần.

Những chiếc F-16 có thể bay lâu hơn, linh hoạt hơn, có hệ thống vũ khí tích hợp và có khả năng tầm xa và radar tốt hơn đáng kể, cho phép cảnh báo sớm tốt hơn.

Nhà phân tích quốc phòng Alex Walmsley thuộc Viện Dịch vụ Thống nhất Hoàng gia (RUSI) ở London, Anh đã sử dụng phép loại suy so sánh một chiếc máy tính xách tay của những năm 1990 với chiếc MacBook mới nhất hay chiếc Ford Escort và Porsche. "Về cơ bản, công dụng của chúng tương tự - bay và phóng tên lửa - nhưng MiG không phản ứng nhanh hay mạnh bằng F-16", chuyên gia này nói.

Cho đến nay, Mỹ vẫn từ chối kêu gọi cung cấp F-16 cho Ukraine để tránh leo thang với Nga. Mong muốn ngăn chặn sự xung đột lan rộng thảm khốc đã trở thành tâm điểm trong tuần này sau khi máy bay không người lái (UAV) Reaper trị giá 32 triệu USD của Mỹ rơi trên Biển Đen. Nga xem sự việc này là bằng chứng cho thấy Mỹ tham gia trực tiếp vào cuộc xung đột với Ukraine.

Tuy nhiên, thực tế này đã xảy ra trước đây khi Mỹ bắt đầu cung cấp xe tăng M1 Abrams cho Ukraine sau khi Đức đảo ngược chính sách của họ đối với xe tăng Leopard II.

Quá trình huấn luyện công phu

Nhưng lập luận về việc cung cấp F-16 cho Ukraine cũng là điều không thể xảy ra.

Lực lượng Không quân Ukraine đã sử dụng máy bay MiG để có thể sử dụng chúng ngay khi nhận được hàng trong khi phải mất hàng tháng để huấn luyện phi công MiG-29 sử dụng hiệu quả một chiếc F-16. Chưa kể Ukraine đang khan hiếm phi công lái máy bay chiến đấu.

Trung tướng Mỹ đã nghỉ hưu Mark Hertling lưu ý rằng, dù binh sĩ Ukraine rất linh hoạt trong việc kết hợp sử dụng các hệ thống vũ khí mới như Himars và Javelin nhưng F-16 là một "cuộc chơi ở đẳng cấp hoàn toàn khác". Chúng có các bộ phận động cơ, thiết kế và hệ thống điều khiển hỏa lực khác nhau để bắn và thả bom.

"Nhiều người muốn mọi thứ xảy ra ngay bây giờ ở Ukraine, nhưng nếu không có nhiều năm đào tạo trong thời bình cũng như thiết lập năng lực hỗ trợ và sửa chữa, bạn sẽ không đạt được kết quả như mong đợi", ông Hertling nói.

Những cam kết đầu tiên về máy bay chiến đấu sẽ giúp tăng cường năng lực phòng không của Ukraine nhưng không có cách nào thay đổi cục diện ngay lập tức hoặc mang lại lợi thế cho Kiev trong cuộc xung đột. Cựu phi công chiến đấu F-16 của Không quân Hoàng gia Anh (RAF) William Gilpin cũng phải thừa nhận thực tế: "Hiện tại, Không quân Ukraine đang đi sau Nga một thế hệ".

Đây là tình thế tiến thoái lưỡng nan. Rõ ràng là việc cung cấp cho Ukraine máy bay chiến đấu F-16 là chưa thực tế, vốn đòi hỏi khối lượng huấn luyện khổng lồ trong bối cảnh xung đột đang diễn ra. Nhưng nếu không có chúng, với Ukraine, việc giành được ưu thế trên không là điều nằm ngoài tầm với.