Vì sao lực lượng phản công của Ukraine e sợ trước sức mạnh không quân Nga?

Trong suốt cuộc xung đột, lực lượng không quân vũ trụ Nga (VKS) dù vượt trội nhưng đã chứng tỏ không thể hoặc không muốn thực hiện các cuộc tấn công sâu vào lãnh thổ Ukraine do Kiev có lực lượng phòng không nhiều tầng, nhiều lớp, bố trí rộng khắp từ thời Liên Xô, đang được tăng cường bằng vũ khí hiện đại hơn của phương Tây. 

Quả thực, sức mạnh không quân của Nga đã không ngăn được Ukraine tiến lên vài km dọc theo 3 hoặc 4 trục tấn công chính, với những kết quả tích cực gần đây quanh Klischivka, Staromaiorske, Robotyne, Kozachi Laheri và Urozhaine.

Tuy nhiên, tên lửa chống tăng, bom lượn từ máy bay, kết hợp với các bãi mìn dày đặc, công sự kiên cố của Nga đã khiến Ukraine phải trả giá đắt. Các nhà phân tích quân sự cho rằng, Moscow sẽ dựa vào sức mạnh không quân của mình để ngăn chặn cuộc phản công của Kiev.

Nga có thể tăng cường sử dụng không quân như lực lượng phản ứng nhanh để chi viện nhanh chóng trên khắp tuyến đầu nhằm đối phó với các mối đe dọa bất ngờ hoặc giúp giải cứu các lực lượng mặt đất đang chiến đấu để sinh tồn. Điều đó đã từng xảy ra trong cuộc phản công bất ngờ của Ukraine ở Kharkov vào tháng 9/2022.

Các máy bay chiến đấu của Nga đã tăng cường hỗ trợ cho các lực lượng trên bộ khi họ chấp nhận tiến hành các cuộc tấn công rủi ro hơn, có thể phải chịu tổn thất cao để chặn bước tiến của lực lượng phản công Ukraine.

Họ không thể ngăn cản Kiev tiến lên, nhưng đã che chắn cho lực lượng mặt đất của mình rút đi, đồng thời câu giờ để có thể thiết lập một tuyến phòng thủ mới xung quanh Svatove.

Cuộc tấn công bằng thiết giáp quy mô lớn nhưng thất bại của các Lữ đoàn cơ giới 33, 47 Ukraine vào đầu tháng 6 tại Mala Tokmachka đã nêu bật một vấn đề khác.

Các cuộc tấn công bằng máy bay có người lái thường gặp khó khăn trong việc xác định các mục tiêu mặt đất được che giấu, ngụy trang kỹ, nhưng sự tập trung của các phương tiện bọc thép đang tiến về phía trước hoặc băng qua các cánh đồng trống lại là mục tiêu lý tưởng cho trực thăng tấn công và máy bay cường kích của Nga.

Điểm khác biệt cơ bản giữa sức mạnh không quân Nga với NATO là liên minh quân sự phương Tây này chủ yếu sử dụng vũ khí dẫn đường chính xác tầm xa, còn Moscow vốn vẫn chủ yếu sử dụng tên lửa hoặc bom không điều khiển.

Nga thực tế đã phát triển nhiều loại vũ khí khác nhau nhưng không có đủ số lượng cần thiết để sử dụng chúng thường xuyên. Chỉ một số ít máy bay của VKS sở hữu các loại vũ khí mới nhất để nhắm các mục tiêu một cách hiệu quả.

Vì vậy, trong phần lớn thời gian chiến sự, máy bay chiến đấu của Nga chủ yếu được sử dụng như hỏa lực phản ứng nhanh, xuất hiện trong thời gian ngắn ở độ cao thấp để phóng loạt rocket không điều khiển S-8 cỡ 80mm hoặc S-13 cỡ 122mm theo quỹ đạo cầu vồng để giảm thiểu khả năng tiếp xúc với lực lượng phòng không tầm ngắn.

Những kiểu tấn công rải rác như vậy có thể làm gián đoạn các đơn vị Ukraine đang chuẩn bị tấn công, nhưng không gây ra sự tiêu hao nhiều như mong đợi. 

Tuy nhiên, lực lượng hàng không chiến thuật của Nga đang dần trang bị các loại vũ khí dẫn đường tầm xa mới trong năm qua.

Máy bay ném bom Su-34 hay Su-35S của VKS (và cả máy bay ném bom Su-24 cũ hơn) gần đây tăng cường sử dụng bom lượn dẫn đường bằng vệ tinh UMPK. Hàng trăm quả bom loại này đã được chế tạo kể từ khi bắt đầu sản xuất vào khoảng tháng 10/2022.

Chúng có thể được thả bằng tiêm kích ở độ cao lớn từ ngoài tầm của lực lượng phòng không ở tiền tuyến hoặc biên giới Ukraine. Uy lực cùng bán kính sát thương lớn của chúng có thể gây ra nhiều tổn thất, hư hại cho doanh trại, điểm tập trung quân, sở chỉ huy tiền phương của Ukraine, cũng như làm gián đoạn lực lượng mặt đất đang tập trung tấn công của Kiev.

Ở độ cao thấp hơn, trực thăng Nga đang sử dụng tên lửa chống tăng dẫn đường Izdeliye 305 LMUR mới. Đây là tên lửa hạng nặng với trọng lượng 104kg, tầm bắn xa 15km, có thể được sử dụng ở chế độ "bắn - quên" nhờ các thiết bị trinh sát bắt bám quang - hồng ngoại hoặc dẫn đường quán tính - vệ tinh.

Cùng với LMUR, máy bay trực thăng Nga sử dụng tên lửa điều khiển vô tuyến 9M120 Ataka (AT-9 Spiral II) cũ hơn hoặc tên lửa dẫn đường bằng tia laser 9K121 Vikhr.

Trong khi đó, để tấn công chính xác vào các mục tiêu sâu trong hậu phương hơn như pháo binh hoặc phòng không của đối phương, Nga đang tăng cường sử dụng một trong số ít các phương tiện mới rất thành công - UAV cảm tử Lancet 3 - được trinh sát, chỉ thị mục tiêu bởi UAV giám sát Orlan 10.

Mặc dù tỷ lệ bắn trượt cũng khá nhiều, thậm chí đôi khi không thể vô hiệu hóa hoàn toàn được các mục tiêu bị bắn trúng, nhưng cảnh quay về các cuộc tấn công của Lancet 3 xác nhận rằng chúng đã phá hủy hoặc làm hư hại hàng chục khẩu pháo, bao gồm nhiều hệ thống pháo phương Tây do NATO cung cấp cho Kiev, cũng như các hệ thống phòng không khác.

Một báo cáo hồi tháng 5 cho biết, Lancet đã trở thành vũ khí ưa thích của Nga trong các cuộc tấn công chống lại pháo binh Ukraine.

Một vấn đề lớn khác đối với lực lượng Ukraine là khi họ tiến về phía phòng tuyến của Nga, họ chắc chắn sẽ phải rời xa chiếc ô phòng không của chính mình.

Các hệ thống phòng không tầm trung - xa là những vũ khí có giá trị cao, cả về mặt quân sự lẫn tài chính. Vì vậy, cả hai bên đều giữ chúng ở phía sau chiến tuyến nhiều km để hạn chế khả năng bị pháo binh và UAV tấn công.

Trong khi các hệ thống tầm xa có thể đe dọa các chiến đấu cơ bay cao ở cách xa hàng chục km thì radar của chúng chỉ có khả năng "bắt" được các mục tiêu bay thấp ở khoảng cách ngắn hơn nhiều.

Thậm chí, nhiều hệ thống di động không thể khai hỏa khi đang di chuyển, thường phải mất vài phút để triển khai chuyển cấp chiến đấu. Điều này có nghĩa là chiếc ô phòng không tầm trung - xa sẽ không tiến về phía trước để bảo vệ những đơn vị tấn công của Ukraine cho đến khi các vùng lãnh thổ đã được kiểm soát hoàn toàn.

Gần đây, lực lượng không quân có người lái của Ukraine đã thực hiện các cuộc tấn công nổi bật nhất bằng tên lửa hành trình tàng hình Storm Shadow do Anh cung cấp. Tuy nhiên, chúng thường bị bao vây bởi các máy bay đánh chặn cũng như hệ thống phòng không Nga khi hoạt động ở tiền tuyến.

Mặc dù các tiêm kích MiG-29 hoặc Su-27 của Ukraine có thể cố gắng lao về phía tiền tuyến để tăng xác suất đánh chặn máy bay chiến thuật đối phương, nhưng chúng phải đối mặt với những chiến đấu cơ chiếm ưu thế trên không chuyên nhiệm Su-35S hay MiG-31BM Nga được trang bị tên lửa tầm xa R-37M.

Ukraine có thể ưu tiên giữ gìn lực lượng phi công chiến đấu giàu kinh nghiệm trong khi chờ đợi sự xuất hiện của F-16 được trang bị tên lửa không đối không tầm xa AIM-120.

Một vấn đề nữa là Kiev cũng không có đủ hệ thống phòng không tầm ngắn. Ukraine đã bố trí nhiều hệ thống tầm ngắn của mình vào để bảo vệ Kiev cũng như các thành phố lớn khác, do các cuộc tấn công liên tục của Nga bằng loạt tên lửa bay thấp và UAV cảm tử.

Ukraine có thể làm gì trước sức mạnh không quân Nga?

Giảm thiểu hiệu quả của sức mạnh không quân Nga là rất quan trọng đối với Ukraine, nhưng nhiệm vụ này cực kỳ khó khăn, rất mạo hiểm. 

Tuy nhiên, Kiev vẫn có những đối sách thích hợp, chẳng hạn như bất ngờ triển khai lại lực lượng phòng không tầm xa lên gần tiền tuyến hơn để thực hiện phục kích bất ngờ nhằm vào các máy bay chiến đấu của Nga đang hoạt động trong không phận được họ cho là an toàn.

Ukraine đã thực hiện một cuộc phục kích như vậy vào ngày 13/5 bằng cách cơ động một trong những tổ hợp phòng không Patriot mới nhận đến gần biên giới, bất ngờ khai hỏa bắn hạ liền 4 máy bay của VKS chỉ trong vài phút.

Một cuộc phục kích phòng không thành công dù chỉ có thể "hạ gục" một số máy bay chiến đấu có giá trị, nhưng chúng sẽ khiến các nhà hoạch định quân sự Nga buộc phải lên kế hoạch thận trọng hơn, nhằm tránh nguy cơ xảy ra các vụ việc tương tự ở tiền tuyến.

Tuy nhiên, việc thực hiện một cuộc phục kích như vậy cũng tiềm ẩn những rủi ro đáng kể đối với phòng không Ukraine do có thể bị Nga săn diệt, vì vậy họ chưa từng thử lại chiến thuật này cho đến nay.

Ukraine cũng phải tìm cách triển khai các phương tiện phòng không di động có thể bắn hạ nhiều UAV giám sát tầm trung Orlan 10 của Nga đang hoạt động rất hiệu quả cũng như đánh chặn UAV cảm tử Lancet.