Tương lai của TikTok sau cuộc điện đàm giữa lãnh đạo Mỹ - Trung

Ông Trump phát biểu trước các phóng viên tại phòng Bầu dục, khẳng định hai nhà lãnh đạo đã đạt “tiến triển đáng kể” trong đàm phán về số phận của ứng dụng Tiktok, vốn đang đứng trước nguy cơ bị cấm hoàn toàn tại Mỹ.

“Chúng tôi đã có cuộc trò chuyện rất tốt đẹp, Chủ tịch Tập Cận Bình đã đồng ý với thỏa thuận về TikTok. Mọi thứ đang tiến triển thuận lợi”, ông Trump nhấn mạnh, đồng thời tiết lộ kế hoạch gặp trực tiếp bên lề Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) tại Gyeongju, Hàn Quốc, vào cuối tháng 10 tới đây.

Cuộc gọi này là lần thứ ba giữa hai lãnh đạo kể từ đầu năm và là lần thứ hai kể từ khi ông Trump nhậm chức trở lại vào tháng 1, không chỉ xoay quanh thảo luận về vấn đề TikTok mà còn chạm đến các vấn đề thương mại lớn hơn.

Hai bên nhất trí giảm tạm thời mức thuế quan - Mỹ từ 145% xuống 30% và Trung Quốc từ 125% xuống 10% trong 90 ngày như một phần của thỏa thuận khung đạt được tuần trước.

Về TikTok, Bắc Kinh nhấn mạnh rằng Chính phủ tôn trọng “quyền tự quyết của doanh nghiệp”; kêu gọi Mỹ “đối xử công bằng” với các công ty Trung Quốc. Điều này khiến nhiều chuyên gia đặt câu hỏi liệu thỏa thuận có thực sự giải quyết được các lo ngại cốt lõi về an ninh quốc gia hay chỉ là bước lùi tạm thời trong cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung.

TikTok, với hơn 170 triệu người dùng Mỹ và đóng góp hàng tỷ USD cho nền kinh tế số, trở thành biểu tượng của cuộc đối đầu địa chính trị này.

Hành trình gập ghềnh TikTok tại Mỹ

TikTok bước chân vào thị trường Mỹ năm 2018 qua việc mua lại Musical.ly, một ứng dụng hát nhép phổ biến với giới trẻ. Ban đầu, nó nhanh chóng chinh phục người dùng nhờ thuật toán khuyến nghị thông minh, tạo ra những video ngắn viral lan tỏa toàn cầu.

Đến 2020, TikTok có hơn 100 triệu người dùng tại Mỹ, vượt qua cả Instagram trong một số nhóm tuổi, trở thành công cụ marketing không thể thiếu cho 7,5 triệu doanh nghiệp nhỏ. Doanh thu quảng cáo từ Mỹ đạt khoảng 9,5 tỷ USD năm 2024, chiếm tỷ lệ lớn trong tổng 23 tỷ USD toàn cầu của nền tảng, theo Reuters.

Nhưng sự phát triển nhanh chóng bị che mờ bởi lo ngại của Mỹ về an ninh quốc gia. Năm 2020, dưới thời chính quyền Trump 1.0, chính quyền Mỹ lo ngại ByteDance, là công ty mẹ Trung Quốc của TikTok, có thể chia sẻ dữ liệu người dùng với chính phủ Bắc Kinh theo luật tình báo Trung Quốc.

Tháng 8/2020, ông Trump ký sắc lệnh hành pháp yêu cầu ByteDance bán tài sản Mỹ trong 90 ngày nếu không TikTok sẽ bị cấm. Đàm phán với các nhà đầu tư Mỹ như Oracle và Walmart suýt thành công, nhưng bị Trung Quốc chặn xuất khẩu công nghệ, dẫn đến thất bại.

Năm 2021, dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden, căng thẳng dịu bớt tạm thời. TikTok đầu tư 1,5 tỷ USD vào “Project Texas” - một kế hoạch lưu trữ dữ liệu Mỹ tại Oracle, giám sát bởi chuyên gia Mỹ để xoa dịu lo ngại. Tuy nhiên, các nghi vấn gián điệp vẫn không chấm dứt: Năm 2022 FBI cảnh báo TikTok có thể bị sử dụng để tác động dư luận; năm 2023 một số bang tại Mỹ như Montana cấm ứng dụng trên thiết bị công vụ.

Đỉnh điểm vào năm 2024, khi Quốc hội Mỹ thông qua Đạo luật “Không có TikTok trên các thiết bị của chính phủ” mở rộng, sau đó là Đạo luật “Bảo vệ người Mỹ khỏi các ứng dụng do đối thủ nước ngoài kiểm soát” vào tháng 4/2024. Luật này yêu cầu ByteDance thoái vốn TikTok Mỹ trước ngày 19/1/2025 nếu không ứng dụng sẽ bị cấm toàn quốc.

Tòa án Tối cao Mỹ bác đơn khiếu nại của TikTok ngày 17/1, xác nhận lệnh cấm với lý do “đe dọa an ninh quốc gia do kiểm soát từ Trung Quốc”. Chỉ vài giờ trước hạn chót, TikTok tắt ứng dụng cho người dùng Mỹ, gây hỗn loạn: Hàng triệu video sáng tạo biến mất, doanh nghiệp mất kênh bán hàng, và cổ phiếu các công ty công nghệ Mỹ lao dốc.

Sự trở lại của ông Trump vào đầu 2025 đánh dấu chương mới đầy kịch tính. Ngay ngày đầu nhậm chức (20/1), ông ký sắc lệnh gia hạn 75 ngày, hồi sinh TikTok tạm thời, chỉ đạo đàm phán với Trung Quốc. Tháng 3, ông gia hạn lần hai đến tháng 6, nhấn mạnh “cấm TikTok sẽ vi phạm Tu chính án thứ Nhất về tự do ngôn luận”. Tháng 6, TikTok công bố lời cảm ơn ông Trump vì “lãnh đạo bảo vệ 170 triệu người dùng và 7,5 triệu doanh nghiệp Mỹ”. Đến tháng 8, chính quyền Trump ra mắt tài khoản TikTok chính thức đầu tiên, đánh dấu sự “bình thường hóa” tạm thời.

Nhưng sóng gió chưa dừng lại ở đó. Tháng 7, Quốc hội Mỹ từ chối dự luật gia hạn thêm, buộc ByteDance phải bán ít nhất 50% cổ phần cho nhà đầu tư Mỹ. 

Đến tháng 9, với hạn chót mới là 16/12/2025, TikTok đã mất 10% người dùng Mỹ, doanh thu quảng cáo Mỹ dự kiến giảm 15% so với 11,8 tỷ USD năm 2024.

Hành trình của TikTok tại Mỹ giống như bộ phim hành động: từ ngôi sao sáng đến “nguy cơ an ninh quốc gia”, rồi hy vọng mong manh qua các lần gia hạn.

Chuyên gia Orville Schell, giám đốc Trung tâm Mỹ - Trung tại Đại học Á châu, nhận định: “TikTok không chỉ là ứng dụng, nó là chiến trường của cuộc chiến công nghệ. Sự phổ biến của nó đã làm Mỹ lo ngại mất kiểm soát dữ liệu, nhưng việc cấm lại chạm đến tự do biểu đạt - một mâu thuẫn cốt lõi của dân chủ Mỹ”.

Thỏa thuận khung: Ánh sáng cuối đường hầm?

Tuần qua, Mỹ và Trung Quốc công bố thỏa thuận khung về TikTok, làm nền tảng cho đàm phán chi tiết sau cuộc điện đàm của ông Trump và ông Tập. Theo Reuters, thỏa thuận yêu cầu ByteDance chuyển giao quyền sở hữu tài sản Mỹ cho các đối tác Mỹ, nhưng vẫn giữ thuật toán cũ - yếu tố cốt lõi tạo nên sức hút của ứng dụng.

Wall Street Journal (WSJ) tiết lộ liên minh tiềm tàng nhà đầu tư Mỹ, dẫn đầu bởi Oracle và có thể bao gồm các quỹ như BlackRock, kiểm soát 80% TikTok Mỹ, với ByteDance giữ 20% cổ phần không có quyền biểu quyết. Đổi lại, chính phủ Mỹ có thể nhận một khoản phí “trung gian” lên đến nhiều tỷ USD từ các nhà đầu tư, có thể dùng để tài trợ an ninh mạng.

Ông Trump, khi trả lời báo chí, tránh nói chi tiết về kiểm soát thuật toán: “Mọi thứ đang được thảo luận, chúng tôi sẽ kiểm soát rất chặt chẽ”. Về ghế trong hội đồng quản trị, ông hứa “sẽ công bố sớm”. BBC trích dẫn nguồn ngoại giao rằng Trung Quốc đã “đồng ý nguyên tắc” xuất khẩu công nghệ nhưng chỉ sau khi Mỹ nhượng bộ về thuế quan thép và chip bán dẫn.

Trang tin CNN phân tích rằng Bắc Kinh có thể dùng “quyền phủ quyết ngầm” qua luật xuất khẩu công nghệ, buộc Mỹ phải nhượng bộ thêm. Quốc hội Mỹ, với đa số Cộng hòa, có thể bác bỏ nếu không có “kiểm soát đầy đủ thuật toán”. Đến nay, ByteDance chưa đưa ra bình luận nhưng TikTok đã lên tiếng ủng hộ: “Chúng tôi đánh giá cao nỗ lực của Tổng thống Donald Trump và Phó Tổng thống JD Vance trong việc bảo vệ cộng đồng người dùng”.

Nhận định từ chuyên gia Elizabeth Economy, cố vấn an ninh quốc gia thời Tổng thống Trump, trên New York Times: “Thỏa thuận này là thắng lợi ngoại giao cho ông Trump nhưng rủi ro vẫn cao. Nếu Trung Quốc giữ quyền kiểm soát thuật toán, Mỹ chỉ mua thời gian, không phải giải pháp lâu dài”. 

Tương lai của TikTok tại Mỹ

Sau thỏa thuận, tương lai TikTok phụ thuộc vào ba yếu tố then chốt, đó là: (i) Phê chuẩn của Quốc hội Mỹ (ii) Phản ứng từ Bắc Kinh (iii) Tác động kinh tế.

Trang Al Jazeera dự báo rằng nếu hoàn tất trước APEC vào tháng 10 tới, TikTok có thể giữ nguyên 90% người dùng Mỹ, với doanh thu quảng cáo phục hồi lên 10,5 tỷ USD năm 2025. Tuy nhiên, nếu đàm phán thất bại, lệnh cấm sẽ quay lại từ 16/12/2025, có thể gây thiệt hại trong doanh thu toàn cầu.

Về mặt tích cực, thỏa thuận có thể biến TikTok thành “phiên bản Mỹ hóa”, với dữ liệu lưu trữ tại Mỹ và giám sát bởi CFIUS (Ủy ban Đầu tư Nước ngoài Mỹ), lo ngại an ninh sẽ giảm. WSJ ước tính giao dịch có thể định giá TikTok Mỹ ở mức 50-60 tỷ USD, thu hút đầu tư từ Thung lũng Silicon. Ông Trump còn gợi ý chuyến thăm Trung Quốc vào đầu năm 2026 và lời mời ông Tập Cận Bình đến thăm nước Mỹ, có thể mở rộng thỏa thuận sang các lĩnh vực khác như trí tuệ nhân tạo (AI) và 5G.

Nhưng rủi ro vẫn chưa hết. Guardian cảnh báo rằng Trung Quốc có thể “rút lui” nếu Mỹ áp thuế mức thuế quan mới, dẫn đến “TikTok 2.0” - một ứng dụng mới do Mỹ tạo ra nhưng thiếu sức hút gốc. Chuyên gia quốc tế Wendy Cutler, cựu phó Đại diện Thương mại Mỹ, bình luận trên WSJ: “Đây là bài kiểm tra cho mô hình "thương lượng Trump": Thành công nếu Mỹ kiểm soát thuật toán, thất bại nếu ByteDance giữ "hộp đen'"này. TikTok có thể sống sót nhưng dưới dạng một nền tảng bị thiếu sáng tạo”.

Hơn nữa, phản ứng từ người dùng và doanh nghiệp là yếu tố then chốt. Với 95 phút sử dụng trung bình mỗi ngày toàn cầu, TikTok đã thay đổi văn hóa Mỹ, từ thử thách nhảy múa đến bán hàng trực tuyến. Nếu bị cấm, Instagram Reels và YouTube Shorts sẽ lấp đầy khoảng trống trên từ Tiktok, nhưng khó bên nào thay thế được sức hút của nó.

Giáo sư Rebecca MacKinnon từ Đại học Georgetown nhận định: “TikTok đại diện cho sự giao thoa văn hóa nhưng cũng là vấn đề về rủi ro dữ liệu. Thỏa thuận này có thể cứu nó, nhưng phải đảm bảo quyền riêng tư không chỉ cho người Mỹ, mà cho toàn cầu”.

Cuộc điện đàm giữa lãnh đạo Mỹ - Trung vừa qua không chỉ cứu TikTok khỏi "lưỡi hái tử thần" mà còn báo hiệu sự tan băng trong quan hệ. Từ hành trình gập ghềnh từ 100 triệu người dùng năm 2020 đến sóng gió năm 2025, TikTok đã chứng minh sức sống của công nghệ toàn cầu hóa. Với thỏa thuận khung, tương lai của nó có vẻ sáng sủa hơn: Một TikTok “Mỹ hóa” có thể tiếp tục thống trị.

Tuy nhiên, như chuyên gia Schell cho rằng: “TikTok là chỉ dấu của cuộc cạnh tranh lớn hơn: Ai kiểm soát dữ liệu, ai định hình tương lai số? Thỏa thuận này là bước đi đúng hướng nhưng cần theo dõi chặt chẽ để tránh ảo tưởng”.