Tương lai bấp bênh của AUKUS dưới thời Tổng thống Trump

Quan hệ của Mỹ với các đồng minh châu Âu đang có những căng thẳng và rạn nứt khi chính quyền Trump 2.0 với phương châm "Nước Mỹ trên hết" có những thay đổi mang tính bước ngoặt không chỉ trong vấn đề Ukraine và cả về cam kết bảo vệ đồng minh.

Tuy nhiên, trong khi vẫn tiếp tục hướng trọng tâm vào khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương như chính ông Trump đã khởi xướng trong nhiệm kỳ đầu tiên, ngoài những dấu hiệu căng thẳng mới trong quan hệ với Nhật Bản và Hàn Quốc, một diễn biến mới là Washington cũng đang thay đổi với cả Australia, một đồng minh chiến lược rất quan trọng ở khu vực trọng yếu này.

Rút lại cam kết về tàu ngầm hạt nhân cho Australia?

Trong cuộc điều trần trước Ủy ban Quân vụ Thượng viện Mỹ ngày 4/3 vừa qua, ông Elbridge Colby, người được đề cử làm Thứ trưởng Bộ Quốc phòng phụ trách chính sách, đã đặt lại vấn đề về cam kết cung cấp 5 tàu ngầm hạt nhân tấn công lớp Virginia cho Australia và muốn Australia phải tăng ngân sách quốc phòng lên 3% GDP (dự kiến năm nay đạt 56 tỷ USD, chiếm 2,02% GDP Australia) khiến Canberra không khỏi lo lắng.

Chính cựu Thủ tướng Australia Malcolm Turnbull đã lên tiếng cho rằng "Mỹ trở thành một đồng minh kém đáng tin cậy hơn" và cảnh báo rằng Australia "cuối cùng có thể không có tàu ngầm nào và sẽ phải tìm cách khác để tự vệ".

Ông Colby tuy vẫn khẳng định Australia là "đồng minh cốt lõi" và coi "việc Australia có tàu ngầm tấn công là một ý tưởng tuyệt vời", nhưng lại thẳng thắn cho rằng "việc bán tàu ngầm cho Canberra có thể khiến các thủy thủ Mỹ dễ bị tổn thương" nếu những con tàu này không được đặt "đúng chỗ đúng lúc" trong bối cảnh căng thẳng tiềm tàng ở khu vực chuỗi đảo thứ nhất, bao gồm Đài Loan, Nhật Bản, Philippines và Borneo.

Cụ thể, ông Colby đã nói rõ như sau: "Nếu chúng ta không thể sản xuất đủ số lượng tàu ngầm tấn công với tốc độ phù hợp, việc cung cấp cho Australia sẽ trở thành một vấn đề rất khó khăn". Ông nhấn mạnh: "Tàu ngầm tấn công của chúng ta là tuyệt đối cần thiết để biến việc phòng thủ Đài Loan thành một lựa chọn khả thi. Chúng ta không muốn các quân nhân Mỹ rơi vào tình thế yếu thế và dễ bị tổn thương vì những con tàu đó không ở đúng chỗ, đúng lúc".

Thực tế là theo giới chuyên môn, hiện tại phải mất hơn 5 năm Mỹ mới đóng được một tàu ngầm mới (trước đại dịch Covid-19 chỉ mất từ 3 đến 3 năm rưỡi). Đến năm 2031, thời điểm Washington dự kiến phải giao con tàu đầu tiên cho Canberra, nước Mỹ có thể phải đối mặt với mức thiếu hụt lên đến 40% so với quy mô đội tàu dự kiến.

Ông Peter Briggs, Phó Đô đốc hải quân đã nghỉ hưu và cựu Chủ tịch Viện tàu ngầm Australia, cũng đã nói với báo Guardian: "Việc Mỹ từ chối bán tàu ngầm lớp Virginia cho Australia là gần như không thể tránh khỏi" vì "chương trình đóng tàu của Mỹ đang bị tụt hậu quá xa và trước khi bất kỳ tàu nào có thể được chuyển cho Australia, Tổng tư lệnh Mỹ phải xác nhận rằng việc này sẽ không làm giảm khả năng tác chiến dưới nước của Hải quân Mỹ".

Ảnh hưởng đối với Australia và AUKUS

Vào tháng 9/2021, cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cùng cựu Thủ tướng Anh Boris Johnson và cựu Thủ tướng Australia Scott Morrison đã công bố thiết lập mối quan hệ đối tác ba bên Anh - Australia - Mỹ (gọi tắt là AUKUS) nhằm "giúp duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương".

Tiếp theo, ngày 14/3/2023, tại căn cứ Hải quân ở Point Loma, thành phố Diego của Mỹ, Lễ công bố Thỏa thuận cung cấp tàu ngầm hạt nhân tấn công lớp Virginia cho Australia được tổ chức rất trang trọng, đánh dấu một chương mới trong hợp tác quốc phòng - an ninh của AUKUS. Theo Thỏa thuận này, Australia sẽ mua tổng cộng 5 tàu ngầm lớp Virginia của Mỹ và sau đó có thể đóng 8 tàu ngầm khác theo công nghệ của Mỹ và Anh.

Mặc dù phần lớn sự chú ý đổ vào trụ cột thứ nhất liên quan đến việc hỗ trợ Camberra phát triển tàu ngầm hạt nhân, AUKUS còn có trụ cột thứ hai bao gồm hợp tác sâu rộng về các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, điện toán lượng tử, không gian mạng, kỹ thuật điện tử, công nghệ dưới nước, siêu âm và các khả năng tiên tiến khác... khiến nó được đánh giá có thể sẽ là thành tố mang tính chiến lược và bền vững dài hạn hơn, và là nền tảng cho một liên minh công nghệ chiến lược nhằm đối trọng với sự lớn mạnh của Trung Quốc trong khu vực.

Thỏa thuận trang bị tàu ngầm hạt nhân tấn công lớp Virginia cho Australia đã gây ra một cuộc khủng hoảng ngoại giao giữa Canberra và Paris. Lý do là vì sau khi được Mỹ cam kết cung cấp các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, Australia đã quyết định hủy hợp đồng mua các tàu ngầm diesel - điện lớp Suffren của Pháp (trị giá 50 tỷ USD mà Australia ký năm 2016 dưới thời Thủ tướng Scott Morrison) có thiết kế nhỏ hơn Virginia, cần ít thủy thủ hơn và "phù hợp hơn với yêu cầu của Australia" như nhiều chuyên gia Australia từng đánh giá.

Nay, khi Mỹ bất ngờ đánh giá lại toàn bộ các cam kết của mình trên toàn cầu bao gồm cả AUKUS, thỏa thuận tàu ngầm hạt nhân nói trên có thể trở nên mong manh, bởi theo những ý kiến của ông Colby như trên không phải chỉ là quan điểm cá nhân mà còn phản ánh cách tiếp cận rộng lớn hơn của chính quyền Trump 2.0.

Trong nội bộ Australia đã có những ý kiến cho rằng, thay vì chi tiền để mua, tự đóng và vận hành tàu ngầm hạt nhân của riêng mình, Canberra có thể đầu tư số tiền đó vào các năng lực quân sự khác như tên lửa tầm xa, máy bay không người lái, hoặc máy bay ném bom… Thậm chí, đã có đề xuất Canberra quay lại với Paris để nối lại việc đặt mua tàu ngầm lớp Suffren như trước khi hình thành AUKUS, nhưng việc này chắc chắn là không đơn giản nếu tính đến sự giận giữ và mất lòng tin của Paris với Canberra khi hợp đồng trên bị Australia đơn phương hủy bỏ.

Australia trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thời Trump 2.0

Chính quyền Trump 2.0 hiện vẫn coi khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là ưu tiên hàng đầu như đã đề ra trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump. Tuy nhiên, với những gì đang diễn ra gần đây, đặc biệt là với Australia như trên, ưu tiên này cũng đang có những thay đổi đáng kể so với cách tiếp cận trước đây của Mỹ khi vừa tăng cường quyền lực quân sự của Mỹ ở khu vực, vừa kiên quyết yêu cầu các đồng minh đóng góp nhiều hơn cho an ninh chung.  

Cụ thể, nhiều nhà nghiên cứu còn cho rằng một trong những thay đổi lớn nhất trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương thời Trump 2.0 là sự chuyển dịch từ vai trò "Người bảo đảm an ninh đáng tin cậy" sang "Ưu tiên Mỹ". Theo đó, Australia đang được định vị lại trong chiến lược khu vực của Mỹ: Thay vì chỉ là một đồng minh truyền thống, Australia đang trở thành một mắt xích quan trọng trong vòng cung chiến lược của Mỹ.

Dù vẫn là một đồng minh chiến lược quan trọng nhất ở khu vực, điều Mỹ đòi hỏi hiện nay không chỉ là Australia phải tăng cường chi tiêu quốc phòng, mà còn phải tăng cường đầu tư vào các khả năng quân sự mà Mỹ coi là phù hợp hơn như tên lửa tầm xa và máy bay không người lái, thay vì tập trung vào việc có được đội tàu ngầm hạt nhân riêng như trước.

Tương lai bấp bênh của AUKUS

Dưới chính quyền Trump 2.0, tương lai của AUKUS đang trở nên bấp bênh hơn. Mặc dù tập hợp này vẫn được coi là một phần quan trọng trong chiến lược xoay trục sang Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, nhưng nó đang phải đối mặt với những thách thức mới. Cùng với việc nước Mỹ đang giảm dần cam kết an ninh cho châu Âu và buộc các nước này, kể cả nước Anh, thành viên của AUKUS, phải tự chủ hơn trong việc đảm nhận trách nhiệm an ninh của chính mình, việc xét lại cam kết cung cấp cho Australia các tàu ngầm hạt nhân có khả năng tấn công không chỉ sẽ làm giảm đáng kể khả năng quốc phòng của nước này, mà còn ảnh hưởng đến sự đoàn kết trong AUKUS.

Mặc dù vậy, AUKUS vẫn có thể tồn tại với những điều chỉnh nhất định. Một trong những phương án đang được thảo luận là tập trung vào trụ cột thứ hai của AUKUS - hợp tác phát triển công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, tàu ngầm không người lái, và năng lực trong không gian mạng. Những lĩnh vực mới này có thể mang lại lợi ích thiết thực hơn cho cả ba quốc gia trong AUKUS, trong khi dự án tàu ngầm hạt nhân dài hạn có thể bị trì hoãn hoặc điều chỉnh, hủy bỏ.

Dù kết quả cuối cùng sẽ như thế nào, AUKUS và mối quan hệ Mỹ - Australia nói riêng đang trải qua một giai đoạn chuyển đổi quan trọng. Australia, giống các đồng minh truyền thống khác của Mỹ, sẽ phải điều chỉnh để phù hợp với thực tế mới của chính quyền Trump 2.0, trong đó lợi ích quốc gia của Mỹ được đặt lên hàng đầu và các đồng minh được yêu cầu đóng góp nhiều hơn cho an ninh chung và tự chịu trách nhiệm nhiều hơn về phòng thủ của chính mình.

Có thể thấy, cách thức Australia và Mỹ điều chỉnh mối quan hệ của họ trong bối cảnh mới hiện nay sẽ có tác động lâu dài đến cân bằng quyền lực ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và việc định hình trật tự quốc tế trong những thập niên tới.