Trung Quốc gặp "chướng ngại vật" tại cửa ngõ tiếp cận Liên minh châu Âu

Vài ngày trước cuộc họp thượng đỉnh 17+1 giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và 17 nhà lãnh đạo các quốc gia Trung Và Đông Âu ở Balkan hồi đầu tháng, gần 90 nhà đầu tư Trung Quốc đã có mặt tại một khách sạn ở Bắc Kinh để nghe bài phát biểu của Tổng thống Montenegro Milo Djukanovic.

Ông Djukanovic cho biết quốc gia 680.000 dân chào đón các khoản đầu tư của Trung Quốc trong lĩnh vực du lịch, năng lượng và giao thông. Montenegro là một trong những quốc gia nhỏ bé ở Balkan mong chờ các khoản đầu tư từ Trung Quốc để khôi phục nền kinh tế bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch Covid-19, dù họ cũng có mối quan ngại đang gia tăng về việc liệu Bắc Kinh có hành động như những gì hứa hẹn hay không.

Dự án đường cao tốc 750 triệu USD trong sáng kiến "Một vành đai, một con đường" hợp tác với Trung Quốc đã bị đổ lỗi là làm cho nợ quốc gia của Montenegro tăng lên 80%. Tuy nhiên, ông Djukanovic vẫn hy vọng nó sẽ "tạo động lực mạnh mẽ cho sự phục hồi kinh tế nhanh hơn sau thời đại đại dịch".

"Về cả địa chính trị và thị trường, giới lãnh đạo Trung Quốc coi Balkan như một một cánh cửa rộng mở để tiếp cận châu Âu. Balkan nằm ở vị trí chiến lược, là giao điểm giữa châu Âu và Lục địa Á-Âu", Vuk Vuksanovic, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Chính sách An ninh Belgrade (Serbia), nhận định.  

"Ngoài ra, một số quốc gia như Serbia đang trong quá trình đàm phán thành thành viên EU và điều này có lợi cho Trung Quốc trong việc kết nối tốt hơn với thị trường EU. Vì vậy, các mối quan hệ chính trị là sản phẩm của tham vọng của Trung Quốc và mong muốn của các quốc gia địa phương nhằm nắm lấy cơ hội do Trung Quốc đưa ra", ông Vuksanovic cho hay.

Mặc dù hầu hết các dự án cơ sở hạ tầng của Trung Quốc đều dựa trên vốn vay, nhưng những gì Trung Quốc cung cấp đặc biệt hấp dẫn đối với các thành viên không thuộc EU từ ở Tây Balkan, những nước đang mong muốn có ngân sách để giúp bắt kịp phần còn lại của lục địa, theo ông Filip Sebok, một nhà phân tích của Hiệp hội các vấn đề quốc tế có trụ sở tại Praha (Séc).

Sự dịch chuyển thể hiện rõ qua các con số đầu tư. Năm 2010, 4 thành viên EU - Hungary, Cộng hòa Séc, Ba Lan và Slovakia - đã nhận được 78% trong tổng số vốn đầu tư của Trung Quốc vào 16 quốc gia Trung và Đông Âu, trong khi chỉ 20% ngân sách được đầu tư tới Balkan. Tuy nhiên, vào năm 2019, đầu tư vào Balkan đã tăng gấp đôi lên 41%.

Hoài nghi và trở ngại

Mặc dù cam kết đầu tư mạnh và Balkan, Trung Quốc cũng phải đối mặt với hoài nghi.

Ông Vuksanovic cho biết: "Các quốc gia Balkan đang lo ngại về những thách thức ngắn hạn và trung hạn của sự phát triển kinh tế và cơ sở hạ tầng. Một câu hỏi đặt ra là liệu khu vực Balkan có ngày càng xa rời EU hay không, vì các tiêu chuẩn của Trung Quốc khác với các tiêu chuẩn của châu Âu".

Một thập niên sau khi sáng kiến 17 + 1 được công bố, nhiều quốc gia Trung và Đông Âu ngày càng không hài lòng với kết quả đạt được khi thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng với Trung Quốc, việc làm không gia tăng và sự chậm chạp của Bắc Kinh trong việc mở cửa thị trường cho xuất khẩu nông sản.

Ông Sebok cho hay: "Trong một thời gian dài, Trung Quốc được coi là một nhà đầu tư tiềm năng sẽ mang lại động lực mới cho các nền kinh tế Trung và Đông Âu. Nhưng trong hầu hết các trường hợp, kết quả thực tế của các khoản đầu tư của Trung Quốc không như mong đợi".

"Thực tế là rất nhiều khoản đầu tư không thực sự mang lại việc làm khiến tình hình trở nên tệ hơn. Vì vậy, kỳ vọng rằng Trung Quốc sẽ là một nhà đầu tư mới đầy hứa hẹn hiện đã trở thành hoài nghi".

Năm nay, lãnh đạo từ 6 nước EU gồm Bulgaria, Romania, Slovenia, Lithuania, Latvia và Estonia đều không tham gia hội nghị thượng đỉnh 17+1 và thay vào đó cử những người đại diện cấp thấp hơn.

Ông Tập đã hứa Trung Quốc sẽ nhập khẩu hàng hóa trị giá 170 tỷ USD và tăng gấp đôi lượng mua nông sản từ khu vực này trong vòng 5 năm tới, nhưng cam kết này có thể không đủ để xua tan lo ngại. Lời hứa năm 2012 nhằm thúc đẩy thương mại với khu vực lên 100 tỷ USD vào năm 2015 đã không đạt được như kỳ vọng cho đến năm ngoái.