Tình thế "ngàn cân treo sợi tóc" của Ukraine khi Mỹ khóa van viện trợ

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã quyết định thực hiện một bước đi mạnh mẽ nhằm ép Ukraine tham gia các cuộc đàm phán hòa bình với Nga, đình chỉ viện trợ quân sự của Washington cho Kiev ngay lập tức.

Động thái này đã gây chấn động phương Tây và khiến Ukraine cùng các đồng minh phải vội vã tìm cách đối phó.

Ông Trump không giải thích chi tiết về quyết định của mình ngoài việc nói rằng ông tin Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky "không muốn hòa bình".

Các cố vấn của Trump tiết lộ kế hoạch đình chỉ này sẽ kéo dài cho đến khi Tổng thống Trump xác định Tổng thống Zelensky có đủ cam kết trong việc tìm kiếm các cuộc đàm phán hòa bình.

Sau quyết định của Tổng thống Trump, Tổng thống Zelensky hôm 4/3 tuyên bố Ukraine "sẵn sàng ngồi vào bàn đàm phán" và ông cũng như đội ngũ của ông "sẵn sàng làm việc dưới sự lãnh đạo mạnh mẽ của Tổng thống Trump để đạt được hòa bình bền vững."

Tác động "thảm khốc" với Ukraine

Lệnh dừng viện trợ quân sự của Tổng thống Trump sẽ có tác động trực tiếp đến khả năng tự vệ của Ukraine trong cuộc chiến với Nga.

Oleksiy Melnyk, chuyên gia an ninh quốc tế và cựu quan chức Bộ Quốc phòng Ukraine, ước tính viện trợ quân sự của Mỹ hiện chiếm khoảng 30% nhu cầu vũ khí và đạn dược của Ukraine.

"Điều này có quan trọng không? Có", chuyên gia nói, đề cập đến tình trạng thiếu vũ khí và đạn dược dai dẳng của Ukraine.

Ukraine đã bị Nga áp đảo về vũ khí và quân số kể từ những đợt tấn công đầu tiên trong cuộc xung đột. Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn mỗi khi các nguồn viện trợ phương Tây giảm sút.

"Với tình trạng thiếu vũ khí và đạn dược, ngay cả 1% cũng là quan trọng. 30% chắc chắn là quan trọng. Liệu hệ quả có thảm khốc không? Những gì chúng tôi nghe được từ các nguồn khác nhau cho thấy Ukraine có thể duy trì cuộc chiến này trong khoảng 6 tháng nữa", ông Melnyk nói.

Mark Cancian, cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, chuyên gia theo dõi sát sao cuộc chiến Ukraine, cho biết tác động của lệnh dừng viện trợ sẽ "rất lớn", thậm chí có thể coi là "thảm khốc".

"Khi nguồn cung của bạn bị cắt giảm một nửa, cuối cùng điều đó sẽ tác động tới tiền tuyến. Tiền tuyến của họ sẽ tiếp tục suy yếu và cuối cùng sẽ sụp đổ. Khi đó, Ukraine sẽ phải chấp nhận một giải pháp hòa bình bất lợi, thậm chí là thảm khốc", chuyên gia Cancian cho biết.

Nhà phân tích quân sự Cedric Leighton, đại tá quân sự đã nghỉ hưu, cho biết lệnh tạm dừng viện trợ quân sự của Tổng thống Trump có thể gây tổn hại đến khả năng của Ukraine trong việc đối phó với các cuộc tấn công của Nga trong tương lai.

"Những thiết bị đó, những sản phẩm đó, có thể là bất cứ thứ gì từ máy bay đến đạn dược. Một số thiết bị phải mất nhiều năm mới có thể đưa ra mặt trận, và trong trường hợp này, hiệu ứng dây chuyền có thể có tác động lớn đến khả năng tác chiến của Ukraine", ông Leighton nhận định.

Theo Kateryna Stepanenko, chuyên gia về Nga tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh, một tổ chức giám sát xung đột có trụ sở tại Mỹ, việc Mỹ dừng viện trợ quân sự có thể dẫn đến những hậu quả lớn cho Ukraine, nhưng Nga cũng không thể dễ dàng áp đảo ngay lập tức hoặc trong những tháng tới.

"Ukraine có thể duy trì phòng thủ, như chúng ta từng thấy trước đây khi các nguồn viện trợ gặp khó khăn", chuyên gia Stepanenko nói, đề cập đến các chuyến hàng viện trợ từ Mỹ đã bị đình trệ vào năm ngoái khi Quốc hội Mỹ trì hoãn gói viện trợ tiếp theo cho Ukraine.

Chuyên gia quân sự Cedric Leighton, cựu Đại tá Không quân Mỹ, cho rằng "một số tác động có thể cảm nhận được gần như ngay lập tức trên các mặt trận".

"Ukraine sẽ phải phân phối việc sử dụng một số loại đạn dược và điều này có thể gây khó khăn cho nỗ lực kiểm soát các thành phố như Pokrovsk", ông Leighton nói.

Pokrovsk, một trung tâm hậu cần quan trọng, đã trở thành mục tiêu chính trong chiến dịch tấn công của Nga ở miền Đông Ukraine từ mùa hè. Mặc dù có dự đoán rằng thành phố này có thể thất thủ trong vài tuần, lực lượng Ukraine vẫn cố gắng giữ vững phòng tuyến, phần lớn nhờ vào các nguồn viện trợ quân sự ổn định từ Mỹ.

Lý do Mỹ dừng viện trợ

Tổng thống Trump đang cố gắng ép Ukraine phải đàm phán một thỏa thuận hòa bình với Nga, nhưng không cam kết cung cấp các đảm bảo an ninh cho Kiev.

Tổng thống Zelensky cảnh báo một thỏa thuận không có các đảm bảo an ninh sẽ là một thảm họa tiềm tàng cho Ukraine. Ông cáo buộc Nga từng vi phạm các thỏa thuận ngừng bắn trong quá khứ.

Nhà lãnh đạo Ukraine đã nhận được sự ủng hộ từ gần như toàn bộ đồng minh phương Tây về vấn đề này. Thủ tướng Anh Keir Starmer đã tuyên bố trước Quốc hội Anh hôm 3/3 rằng các đảm bảo an ninh phải là một phần của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.

Chuyên gia Melnyk cho biết, Ukraine trong những tuần qua luôn cố gắng tìm hiểu xem những tuyên bố nào của Tổng thống Trump nên được xem là những thông báo chính sách và những tuyên bố nào chỉ là một phần trong chiến lược của ông nhằm cố gắng làm hài lòng Nga và lôi kéo Moscow vào đàm phán.

"Đây chính là những gì Tổng thống Trump và đội ngũ của ông sẽ làm như một chính sách. Và hiện tại, điều này sẽ không có lợi cho ai khác ngoài các đối thủ của chúng ta như Nga và Trung Quốc", ông nói.

Mặc dù Tổng thống Trump chưa công bố kế hoạch hòa bình cụ thể, ông từng gợi ý rằng Ukraine sẽ phải nhượng bộ lãnh thổ. Đối với nhiều người, điều này giống như sự đầu hàng của Ukraine.

John Lough, người đứng đầu về chính sách đối ngoại tại Trung tâm Chiến lược Á - Âu Mới, dự đoán Tổng thống Zelensky không thể chấp nhận một đề nghị như vậy.

"Tôi thật sự không hiểu ông Zelensky phải nói gì với người Mỹ. Rằng "tôi sẽ nhượng bộ lãnh thổ của mình, tôi sẽ đồng ý với bất kỳ điều kiện nào mà các ông thảo luận với Nga?". Điều này hoàn toàn vô lý. Họ không thể làm vậy và họ sẽ không làm vậy", ông Lough phân tích.

Vai trò của các đồng minh 

Mỹ là nhà cung cấp viện trợ quân sự lớn nhất của Ukraine, nhưng không phải là nhà cung cấp duy nhất.

Theo Viện Kiel, tổ chức theo dõi viện trợ cho Ukraine, viện trợ quân sự từ châu Âu tương đương với viện trợ từ Mỹ, và trong ngắn hạn, các quốc gia châu Âu có thể can thiệp và giúp Kiev lấp đầy khoảng trống.

Điều này đã xảy ra trước đây. Viện trợ từ châu Âu trở nên quan trọng hơn với Ukraine trong nửa đầu năm ngoái khi viện trợ từ Mỹ giảm sút.

Cùng lúc đó, Ukraine đã trở nên tự lập hơn kể từ khi xung đột bắt đầu nổ ra.

"Ukraine đã tăng cường sản xuất máy bay không người lái, pháo, và các phương tiện chở quân của riêng họ một cách đáng kể. Họ đã làm điều này từ năm 2023 khi đối mặt với khả năng không nhận được viện trợ", chuyên gia Stepanenko cho biết.

Liên minh châu Âu (EU) hôm 4/3 đã công bố kế hoạch cho phép các quốc gia thành viên vay 150 tỷ euro (158 tỷ USD) để tăng cường chi tiêu quốc phòng và "tăng cường mạnh mẽ" sự hỗ trợ quân sự cho Kiev.

Một số đồng minh châu Âu của Ukraine đang thúc đẩy việc tịch thu tài sản bị đóng băng của Nga và sử dụng chúng để chi cho viện trợ quốc phòng.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là ngay cả khi châu Âu có đủ nguồn tài chính, thì cũng sẽ mất nhiều năm để ngành quốc phòng, vốn thiếu ngân sách của châu Âu, có thể đạt được cấp độ như của Mỹ.

Ngoài ra, một số hệ thống vũ khí mà chỉ Mỹ mới có thể cung cấp cho Ukraine, bao gồm các hệ thống phòng thủ Patriot có khả năng đánh chặn tên lửa hành trình, tên lửa đạn đạo tầm ngắn và máy bay.

"Mỹ sở hữu giấy phép đối với các hệ thống này và các tên lửa đi kèm. Điều này khiến các quốc gia châu Âu gặp khó khăn trong việc bổ sung các hệ thống này", chuyên gia Stepanenko cho biết thêm.

Các hệ thống Patriot đóng vai trò quan trọng trong phòng thủ không phận của Ukraine, bảo vệ hàng triệu dân thường trên khắp đất nước.

Mặc dù các hệ thống phương Tây khác có thể hiệu quả trong việc đối phó với tên lửa hành trình và máy bay không người lái, nhưng Patriot cung cấp sự bảo vệ mạnh mẽ trước tên lửa siêu vượt âm và tên lửa đạn đạo tiên tiến. Nga đã sử dụng các loại tên lửa này thường xuyên trong cuộc chiến ở Ukraine.

Lựa chọn cho Ukraine

Chuyên gia Stepanenko cho biết lựa chọn tốt nhất của Ukraine là tập trung vào việc củng cố liên minh với châu Âu.

"Ukraine đã đặt nền móng khá vững chắc cho việc này bằng cách hình thành một số sáng kiến, ví dụ, một số quốc gia châu Âu đã hình thành sáng kiến về đạn dược, sáng kiến về máy bay không người lái, sáng kiến phòng thủ không phận, và tôi nghĩ đây là thời điểm để mở rộng các sáng kiến này", bà Stepanenko nói.

"Cũng có một cuộc thảo luận quan trọng về việc cần tịch thu tài sản bị đóng băng của Nga ở châu Âu để giúp tài trợ cho việc mua sắm vũ khí, không chỉ từ Mỹ mà còn từ các quốc gia khác trên thế giới", bà Stepanenko nói thêm, đề cập đến các quốc gia như Hàn Quốc, từng bán đạn dược cho Mỹ và sau đó chuyển giao cho Ukraine.

Kurt Volker, cựu đại sứ Mỹ tại NATO và cựu đặc phái viên Mỹ về Ukraine, cho biết nếu ông được tư vấn cho Tổng thống Zelensky, ông sẽ khuyên nhà lãnh đạo Ukraine ký thỏa thuận về tài nguyên càng sớm càng tốt.

Thỏa thuận này dự kiến được ký kết khi ông Trump gặp ông Zelensky tại Nhà Trắng hôm 28/2, tuy nhiên cuộc họp đã biến thành cuộc tranh cãi căng thẳng và không có thỏa thuận nào được ký.

"Điều này sẽ giúp Mỹ và Ukraine đi đúng hướng và phục vụ lợi ích của cả hai quốc gia", chuyên gia Volker nói.

"Nếu tôi có thể tư vấn cho Tổng thống Zelensky, tôi sẽ khuyên ông ấy tổ chức một buổi ký kết công khai, trước truyền thông, nơi ông thể hiện sự trân trọng đối với Mỹ và người dân Mỹ như là đối tác chiến lược của Ukraine, tiếc nuối về cuộc họp diễn ra tại Phòng Bầu dục hôm 28/2 và làm rõ rằng ông cam kết 100% để đạt được hòa bình cho Ukraine", ông Volker đề xuất ý tưởng.

Tổng thống Zelensky hôm 4/3 cho biết ông sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản "bất kỳ lúc nào và bằng bất kỳ hình thức nào thuận tiện" cho phía Mỹ.

Viết trên mạng xã hội, Tổng thống Ukraine nói rằng "đáng tiếc khi cuộc gặp của ông với Trump "không diễn ra như dự định".

Ông cũng khẳng định Ukraine "sẵn sàng ngồi vào bàn đàm phán", đồng thời thêm rằng đội ngũ của ông và ông "sẵn sàng làm việc dưới sự lãnh đạo mạnh mẽ của Tổng thống Trump để đạt được hòa bình lâu dài".

Tuy nhiên, nhà phân tích hàng đầu về Nga Mark Geleotti nhận định Tổng thống Zelensky và Ukraine có thể cần hành động nhiều hơn "những lời nói tốt đẹp" để hàn gắn lại mối quan hệ.

"Tôi nghĩ trong hoàn cảnh hiện tại, những gì ông Trump mong đợi không chỉ là những lời hoa mỹ mà ông từng không nhận được tại Phòng Bầu dục, mà còn là việc ký thỏa thuận khoáng sản, thứ hai là chấp nhận rằng, về cơ bản, Mỹ sẽ tìm cách thương lượng với Nga và sau đó đưa thỏa thuận đó cho Ukraine", chuyên gia Geleotti nói thêm.

Khả năng viện trợ được nối lại

Những gì xảy ra trong vài tuần qua cho thấy chính quyền Trump đã chuẩn bị cho một chuyến "tàu lượn siêu tốc" để đạt được những gì họ muốn, và không ai có thể dự đoán chính xác điều gì sẽ xảy ra tiếp theo.

Chuyên gia Lough cho biết dường như vẫn còn những lỗ hổng trong chính sách của chính quyền Trump đối với Ukraine, đáng chú ý nhất là cách các quan chức Mỹ đánh giá về Nga. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã nói vào tháng trước, sau cuộc họp với các quan chức Nga, rằng vẫn chưa biết liệu Nga có nghiêm túc muốn hòa bình hay không.

"Tổng thống Trump là người thất thường, ít nhất là như vậy, nhưng tôi nghĩ theo quan điểm của Ukraine, họ không thể trông cậy vào thực tế rằng ông ấy sẽ đột nhiên tỏ ra đồng cảm và tiếp tục viện trợ, thậm chí sẽ gây áp lực lên Tổng thống Putin. Chúng tôi vẫn chưa thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy điều đó", ông Lough nói thêm.

Tổng thống Trump đã nhiều lần thay đổi quan điểm về Ukraine trong vài tuần qua, gọi Tổng thống Zelensky là "nhà độc tài", nhưng sau đó lại phủ nhận thông tin này.

Mặc dù các quan chức Nhà Trắng cho biết ông Zelensky nên quay lại Nhà Trắng khi ông sẵn sàng đàm phán về hòa bình, nhưng hiện vẫn chưa rõ liệu việc ông Zelensky sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản có thể thúc đẩy Mỹ cấp lại viện trợ hay không.