Thương binh Ukraine tiết lộ chấn động về hệ thống quân y

Điều cuối cùng mà người lính Vệ binh Quốc gia Ukraine Sluchynskyi - bí danh Luch - nhớ lại được là vào một ngày hè năm 2022, tổ bắn tỉa của anh ở Sievierodonetsk bị không kích, phần lớn tòa nhà sập xuống đè lên họ.

Khi họ kéo được Sluchynskyi ra khỏi đống đổ nát, các sĩ quan tình báo Ukraine nghĩ rằng người lính này không qua khỏi. Trong toàn bộ nhóm của mình, anh là người bị tổn thương nặng nề nhất với hai chân dang ra thành những góc kỳ lạ, co giật và khó thở. Có một cái lỗ to bằng quả táo nhỏ ở một bên đầu và mắt anh có dấu hiệu của một khối máu tụ lớn.

Các đồng đội của Tổng cục Tình báo quân đội Ukraine đã đưa thương binh này lên trực thăng đúng lúc.

Sau nhiều tháng hồi phục, với một tấm kim loại đang bịt kín hộp sọ bị vỡ của mình, Sluchynskyi đã lấy lại được chức năng độc lập nhưng những ngày chiến đấu đã kết thúc. Trước khi có thể về nhà và quay trở lại cuộc sống thường dân, anh chỉ cần đến ủy ban y tế để khám sức khỏe, chờ được xuất viện và nộp đơn xin trợ cấp thương binh hợp pháp.

Sau những gì trải qua để sống sót, Sluchynskyi không ngờ cuộc sống hàng ngày của mình lại trở nên tồi tệ hơn. Bởi lẽ, bộ máy quân y quan liêu của Ukraine dường như quyết tâm "sát thêm muối" vào vết thương, khiến anh phải đấu tranh để được điều trị thích hợp, được trả lương chiến đấu và được tự do trên mọi chặng đường.

"Đôi khi người ta nói chiến tranh là địa ngục", Sluchynskyi nói. "Địa ngục là khi bạn trở về sau chiến tranh (đối mặt với) sự thờ ơ. Nó rất mất động lực".

Kyiv Independent đã phỏng vấn Sluchynskyi và hàng chục cựu chiến binh, quân nhân và tình nguyện viên dân sự khác đang giúp đỡ quân đội. Họ mô tả một hệ thống quân y về cơ bản đã bị hỏng ở mọi cấp độ, bất kể họ ở đâu, bất kể họ bị thương như thế nào.

Sau những trận chiến căng thẳng, các cựu chiến binh Ukraine phải chiến đấu với một bộ máy quan liêu, đôi khi tham nhũng, lỗi thời, thường xuyên chống lại họ, trong khi họ đang ở tình trạng dễ bị tổn thương nhất về thể chất và tâm lý.

Ủy ban quân y (phát âm bằng tiếng Ukraine là Viiskovo-Likarska Komisiia hoặc gọi tắt là VLK) là trung tâm của nhiều vấn đề. VLK là nhóm bác sĩ quyết định tình trạng y tế của các quân nhân điều trị ở bệnh viện của họ. Theo các cựu chiến binh, nhiều bác sĩ bị nghi ngờ về năng lực và tính liêm chính. Các giao thức quân sự lỗi thời của Ukraine cũng đã gây ra nhiều thiệt hại.

Bắt đầu điều trị vào mùa xuân năm 2023, Sluchynskyi đã có được trải nghiệm đầy đủ. Anh ngồi xếp hàng dài cùng các cựu chiến binh bị thương trong nhiều ngày, chạy khắp nơi cố gắng tìm kiếm các chuyên gia y tế với lịch trình và thời hạn cực kỳ chặt chẽ. Theo anh, việc kiểm tra đối với họ là chiếu lệ, thậm chí bị chủ động làm giảm mức độ nghiêm trọng của vết thương.

Để hoàn tất việc kiểm tra y tế, đơn vị đã yêu cầu tìm hai nhân chứng để xác nhận rằng anh thực sự bị thương khi chiến đấu ở tiền tuyến. Tuy nhiên, bất chấp những vết thương chí mạng, Sluchynskyi ban đầu không được xác nhận rõ ràng, họ coi anh vẫn phù hợp để chiến đấu.

Sluchynskyi cho biết cuối cùng anh đã phải thuê luật sư và ra tòa để đấu tranh đòi được giải ngũ. Để nhận được trợ cấp tàn tật cũng là một cuộc đấu tranh.

Câu chuyện của Sluchynskyi phổ biến trong quân đội Ukraine đến mức khi Tetyana Ostashchenko, người đứng đầu cơ quan quân y bị sa thải vào tháng 11/2023, tân Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov đã nói trong một tuyên bố rằng "mọi quân nhân đều biết" tại sao bà ấy phải ra đi.

Tình nguyện viên trợ giúp về pháp lý Yurydychna Sotnya nói rằng "thật không may, số lượng yêu cầu (pháp lý) liên quan đến các vấn đề y tế là rất đáng kể".

Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu các lực lượng vũ trang Ukraine đều trả lời cụ thể cho Kyiv Independent về những vấn đề này nhưng cả hai cơ quan đều tránh đề cập trực tiếp đến mức độ phổ biến của những phát hiện cụ thể.

Bộ Quốc phòng viết: "Ngày nay, quân đội là một cơ thể sống rộng lớn với khoảng một triệu người. Cùng với đó, tất nhiên có nhiều tình huống có vấn đề cần được điều tra và can thiệp... Kể từ năm 2022, hệ thống chăm sóc sức khỏe của Ukraine đã phải đối mặt với một tình huống chưa từng có trong thế giới hiện đại. Chúng tôi không ngừng làm việc để loại bỏ các vấn đề hiện có…, chúng tôi đang tạo ra một hệ thống phục hồi và chăm sóc sức khỏe mới có chất lượng".

Những cải tiến đã được thực hiện nhưng vẫn còn một chặng đường dài phía trước. Nhiều cựu chiến binh vẫn cảm thấy bế tắc khi phải chiến đấu với một hệ thống lẽ ra phải đứng về phía họ.

Vấn đề ở mọi cấp độ

Tất cả binh sĩ đều phải trải qua VLK khi tuyển dụng. Một số người được phỏng vấn nói rằng bất kỳ vấn đề nào về lưu trữ hồ sơ ở giai đoạn này đều có thể gây tổn hại cho quân nhân sau này.

Quân đội cho biết, trong thời gian tại ngũ, khả năng nhận được sự chăm sóc cần thiết của các bệnh binh hoặc thương binh phụ thuộc vào chỉ huy của họ.

Ở nhiều thành phố, những người sống sót đã phải xếp hàng dài, vô tổ chức chỉ để được bác sĩ khám và ký vào một tờ giấy. Điều này bao gồm những người yếu đuối và đang hồi phục sau chấn thương về thể chất hoặc tinh thần.

Mặc dù không phải là thông lệ được áp dụng rộng rãi trong quân đội nhưng các đơn vị thường yêu cầu các cựu chiến binh chứng minh rằng họ bị thương hoặc bị mất trang bị khi chiến đấu. Khi việc này được thực hiện, thường cần có hai nhân chứng để tránh bị buộc tội gian dối hoặc trộm cắp.

Một số người được phỏng vấn đã bị từ chối tiền thưởng vì những vết thương nguy hiểm đến tính mạng mà họ hứng chịu bởi hỏa lực của đối phương do không thể được chính thức xác nhận là vết thương ở tiền tuyến.

Các quân nhân bị thương thường phải đi khắp Ukraine để thu thập các tài liệu y tế quyết định tương lai của họ. Một số binh sĩ cho biết thủ tục giải ngũ của họ kéo dài vô thời hạn.

Nhiều người hoàn toàn không được giải ngũ nếu họ có các chi còn hoạt động. Đôi khi, ngay cả những người bị cụt chân hoặc bị thương nặng cũng phải chiến đấu để được xuất viện.

Những người được phép xuất ngũ thường xuyên phải đấu tranh để giành được số tiền mà họ được hưởng hợp pháp. Theo cách những người được phỏng vấn mô tả, chỉ một phần nhỏ có đủ sức chịu đựng để theo đuổi nó đến cùng.

Vấn đề cốt lõi: Ủy ban quân y

Nhiều vấn đề trong số này nảy sinh tại cái gọi là ủy ban quân y (VLK), giống một hội đồng gồm các bác sĩ quyết định phải làm gì với các quân nhân dựa trên hồ sơ y tế của họ.

VLK chỉ đứng sau các chỉ huy đơn vị về mức độ kiểm soát của họ đối với số phận của binh sĩ Ukraine đang chiến đấu. Bất cứ khi nào một người lính bị thương hoặc tình trạng khác và phải đến một hoặc nhiều bệnh viện, VLK thường trú sẽ đợi ở khâu cuối để quyết định xem họ khỏe mạnh như thế nào và liệu họ có phù hợp để tiếp tục làm nhiệm vụ hay không.

Để vượt qua VLK, người lính phải lấy danh sách các chuyên gia, xếp hàng chờ từng người để kiểm tra và đảm bảo mọi tài liệu đều được minh bạch và không bị rơi vào bộ máy quan liêu như trước.

Những nỗ lực cải cách đã được thực hiện có kết quả, cả trong nhiệm kỳ của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Oleksiy Reznikov và người kế nhiệm ông, Umerov. Tuy nhiên, cải cách và kiểm toán toàn bộ hệ thống sẽ là một thách thức lớn đòi hỏi ý chí chính trị không ngừng nghỉ và sự cống hiến để làm cho mọi việc trở nên đúng đắn.

Ivan Minchenko, một cựu chiến binh cho biết: "Tôi hiểu rằng rất khó để cải tổ một đội quân trong thời chiến. Nhưng hoàn toàn có thể cải thiện hệ thống y tế hoặc điều trị những người bị thương. Nó sẽ không ảnh hưởng đến chiến đấu nhưng nó sẽ ảnh hưởng đến con người".

Yếu tố tham nhũng

Một số ủy ban y tế có tham nhũng. Thật khó để xác định chính xác có bao nhiêu, nhưng hãy nhập từ khóa "VLK" và "hối lộ" bằng tiếng Ukraine vào Google và các ví dụ xuất hiện rất nhiều.

Người đứng đầu VLK tại bệnh viện khu vực Chernivtsi đã bị bắt vì bị cáo buộc đòi 500USD từ một cựu quân nhân là bác sĩ thú y bị thương để thu xếp trợ cấp tàn tật. Một phó giám đốc bệnh viện trong khu vực được cho là đã yêu cầu điều tương tự đối với các dịch vụ tương tự. Ở Kirovohrad, một bác sĩ phẫu thuật bị nghi ngờ tính phí khoảng 1.000 USD cho một phán quyết tiêu cực về thể lực chiến đấu.

Sự thèm muốn của một số bác sĩ dường như không dừng lại ở đó. Người đứng đầu đơn vị đồn trú VLK ở Khmelnytskyi bị cáo buộc tính phí 5.000 USD để đánh dấu một quân nhân không đủ tiêu chuẩn làm nhiệm vụ...

Trong các cuộc phỏng vấn, các tình nguyện viên và quân nhân cho biết tham nhũng phổ biến ở các VLK và các văn phòng tuyển quân, nơi người lính nghĩa vụ phải thông qua VLK trước khi gia nhập đơn vị.

Theo những người được phỏng vấn, một số người có thu nhập cao có thể dùng tiền để thoát khỏi việc huy động, trong khi các nhà tuyển dụng tìm kiếm những khu vực nghèo hơn để tuyển quân. Các cáo buộc giả mạo VLK đã được phát hiện trên những người cố gắng chạy trốn khỏi Ukraine. Nó trở thành một vấn đề lớn đến mức Tổng thống Volodymyr Zelensky đã sa thải tất cả những người đứng đầu văn phòng tuyển dụng vào tháng 8/2023.

Bộ Quốc phòng cho biết họ coi nạn tham nhũng là nghiêm trọng và yêu cầu bất kỳ trường hợp nào được phát hiện phải báo cáo cho cả Bộ và cảnh sát.

Khuyết tật cũng được lệnh chiến đấu

Sau một thời gian dài nằm viện ở Bakhmut, Dnipro và Vinnytsia, Sluchynskyi đã đứng dậy nhưng gặp vấn đề về thị lực, trí nhớ và đầu gối. Anh đến Kiev vào tháng 5/2023 để sắp xếp giấy tờ và cố gắng xuất ngũ. "Đó là lúc chuyện nhảm nhí bắt đầu", anh nói.

Mỗi lần gặp bác sĩ là một nỗi đau. "Có những lúc tôi nói chuyện với bác sĩ trong 10 phút nhưng phải xếp hàng suốt 8 tiếng đồng hồ... Điều đó ảnh hưởng mạnh mẽ đến tinh thần", Sluchynskyi nói. "Nhiều người không thể chịu đựng được và phải về nhà. Trước đây, nếu bỏ lỡ một ngày chăm sóc, bạn sẽ không nhận được tiền thưởng chiến đấu".

Một bác sĩ phẫu thuật đã đo lỗ trên hộp sọ của Sluchynskyi và ghi kích thước của nó là 1cm2. Kích thước thực tế là 26cm2. Sluchynskyi tìm một bác sĩ khác và yêu cầu ông thực hiện một phép đo khác, lần này con số được viết chính xác.

Tất cả nỗ lực này đều trở nên lãng phí vì quá trình kiểm tra đã hết hạn trong khi anh đang chờ quân đội xác nhận rằng mình bị thương trong chiến đấu. Anh phải bắt đầu lại.

Điều này có nghĩa là anh không thể về nhà. Sluchynskyi nói: "Cho đến khi có kết quả của VLK, bạn phải đóng quân liên tục tại căn cứ. Và về mặt lý thuyết, bạn có thể phải chiến đấu".

Ivan Minchenko, một cựu chiến binh khác, cũng có mô tả tương tự về bệnh viện. Anh cho biết sự nghiêm khắc khiến anh cảm thấy như một tù nhân.

Nói chung, những vết thương đã tạo ra hàng loạt vấn đề sức khỏe cấp tính và mãn tính. Anh nói: "Chẩn đoán của tôi rất dài, đó là điều mà (cuộc chiến) này khiến tôi phải trả giá". 

Đó là lý do tại sao anh choáng váng khi VLK kết luận rằng trong số những vết thương trên, chỉ có vết thương ở đầu gối và thính giác của anh được xác định là có liên quan đến việc chiến đấu. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến số tiền quân đội phải trả cho anh.

Anh cũng phải đưa ra các nhân chứng để xác nhận rằng vết thương do mảnh đạn ở lưng và suýt bị chôn sống xảy ra khi đang làm nhiệm vụ.

Nhiều người nói rằng họ ngừng nhận tiền thưởng chiến đấu và bồi thường thương tích trong quá trình điều trị. Vào thời điểm phỏng vấn, người quân nhân cho biết nhà nước nợ anh 15.500 USD.

"Tôi không tham chiến vì tiền", anh nói. "Nhưng nếu họ nợ tôi tiền, tốt nhất họ nên trả nó cho tôi".

Một phụ nữ ở Kiev, tên là Anna trong câu chuyện này, đã thực hiện nhiều cuộc phỏng vấn dài cho Kyiv Independent suốt 5 tháng qua trong khi giúp đỡ người cha 53 tuổi Anatolii của cô trong vụ án của ông. Theo yêu cầu, tên thật của cả hai đều đã được thay đổi để tránh phản ứng dữ dội về mặt quân sự và pháp lý.

Anatolii bị đánh giá là không phù hợp với tiền tuyến khi được điều động vào đầu mùa xuân năm 2023. Nhưng vào tháng 4, ông được cử đến Vinnytsia để huấn luyện bộ binh. Chưa đầy một tháng sau, ông gửi tin nhắn về nhà rằng mình sẽ được cử đến tăng viện cho Lữ đoàn cơ giới 110 gần Avdiivka.

Sau đó, Anna phát hiện ra rằng khi đang ở Avdiivka, ông ấy bị đánh thức vào lúc nửa đêm và bị đưa đến mặt trận (tuyến số 0), nơi ông đã ở trong chiến hào ba ngày. Khi từ chiến hào trở về, đội trưởng đã mắng ông vì tội "biến mất".

Anatolii đã gọi điện đến văn phòng tuyển dụng, cố gắng lấy bản sao hồ sơ y tế của mình để chứng minh rằng ông không phù hợp với tiền tuyến. Ông nói rằng, họ đã cho xem một bức ảnh chụp nhanh, trong đó nói rằng người đàn ông 53 tuổi này không có vấn đề gì về sức khỏe.

Mặc áo giáp làm rách sụn chêm và sức khỏe của ông giảm sút. Khi ở khu vực triển khai, ông thường phải ngủ trong túi ngủ bên ngoài, điều này khiến tình trạng huyết khối của anh trở nên trầm trọng hơn. Các bác sĩ quân y không thể cung cấp nhiều hơn ngoài kem bôi và thuốc giảm đau.

Cuối cùng sau khi qua hai bệnh viện, ông đã được nghỉ ngơi ở Kiev nhưng trước khi có thể bình phục hoàn toàn, người chỉ huy đơn vị đã ra lệnh cho ông quay trở lại Donbass để chờ trong lực lượng dự bị, phía tây Avdiivka. Lữ đoàn 110 gần đây đã bị đẩy ra khỏi thành phố sau khi bảo vệ nó được gần hai năm. Anatolii không tham gia cuộc rút lui này, lúc đó ông và một số đồng đội đang chờ lệnh.