Quan hệ Mỹ - Nga leo thang căng thẳng vì vụ bắt giữ nhà báo

Nhà báo Evan Gershkovich của báo WSJ ngày 7/4 đã bị Nga buộc tội hoạt động gián điệp và đối mặt với án tù lên tới 20 năm nếu bị kết tội, một động thái mà các chuyên gia cho rằng sẽ đẩy Washington vào những tình thế đối mặt với Moscow khó khăn hơn trong tương lai.

Trong khi các thành viên cấp cao của chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden đã nhiều lần nói rằng, các cáo buộc chống lại Gershkovich là sai trái, Nga coi các cáo buộc này nghiêm trọng hơn các trường hợp khác mà cả hai bên từng thực hiện trong thỏa thuận trao đổi tù nhân.

"Chúng tôi lên án mạnh mẽ việc giam giữ sai trái công dân Mỹ và phóng viên của WSJ Evan Gershkovich, đồng thời yêu cầu trả tự do ngay lập tức cho nhà báo này", lãnh đạo phe đa số tại Thượng viện Chuck Schumer và lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện Mitch McConnell nhấn mạnh.

Tuy nhiên, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Nga Maria Zakharova nói những gì Gershkovich đã làm "đều không liên quan đến hoạt động báo chí", đồng thời lưu ý rằng các chính phủ phương Tây trước đây cũng sử dụng các phóng viên làm gián điệp.

"Ngoại giao con tin"

Trong khi mối quan hệ giữa Mỹ và Nga gần như xuống mức thấp nhất mọi thời đại trong những năm gần đây, "ngoại giao con tin" là một lĩnh vực hợp tác hiếm hoi giữa hai cường quốc.

Vào năm 2022, chính quyền Nga đã thả hai công dân Mỹ thông qua thỏa thuận trao đổi tù nhân. Đó là ngôi sao bóng rổ Brittney Griner, đã ngồi tù gần 10 tháng sau khi bị giam giữ vì tội ma túy và Trevor Reed, cựu lính thủy đánh bộ bị giam giữ ở Nga từ năm 2019 vì bị cáo buộc tấn công một sĩ quan cảnh sát.

Trong một tuyên bố đưa ra hôm 6/4, Bộ Ngoại giao Nga cũng đã nhấn mạnh, các nỗ lực gây áp lực với chính quyền Nga của Mỹ để trả tự do cho Gershkovich là hoàn toàn "vô ích và vô nghĩa".

Hãng thông tấn Interfax của Nga hôm 7/4 cũng đưa tin các luật sư của nhà báo Mỹ này đã đệ đơn kháng án cáo buộc tội gián điệp và dự kiến sẽ được đưa ra xét xử tại tòa án ở Moscow vào giữa tháng 4 tới.

Các luật sư của Gershkovich và báo WSJ đã liên tục nhấn mạnh và bác bỏ cáo buộc chống lại nhà báo này. "Chúng tôi đang nỗ lực hết mình để kêu gọi trả tự do cho Evan. Chúng tôi tiếp tục làm việc với Nhà Trắng, Bộ Ngoại giao và các quan chức chính phủ Mỹ có liên quan để đảm bảo Gershkovich được trả tự do", Tổng biên tập báo WSJ Emma Tucker cho biết trong một bức thư gửi hôm 4/3.

Nhưng John Woodward, cựu sĩ quan Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA) và giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Boston, cho rằng Gershkovich còn cả một chặng đường dài phía trước. Theo ông, nếu có một cuộc trao đổi tù nhân giữa hai nước, phía Nga sẽ muốn trao đổi "một gián điệp lấy một gián điệp".

Nhưng yêu cầu đó có khả năng khiến Mỹ càng gặp nhiều khó khăn như trong nỗ lực kêu gọi trả tự do cho Paul Whelan, một cựu lính thủy quân lục chiến Mỹ bị bắt vào năm 2018. Whelan bị chính phủ Nga kết tội gián điệp và đã bị kết án 16 năm tù vào năm 2020.

Washington đã yêu cầu phía Nga trả tự do cho ông nhưng cho đến nay vẫn thất bại. Cái tên Whelan bị loại khỏi cuộc trao đổi tù nhân giữa hai nước vừa qua và được thay bằng cái tên Griner.

Ngoại trưởng Antony Blinken hồi tháng trước cho biết Mỹ đã đưa ra một đề xuất mới để trả tự do cho Whelan từ nhiều tháng trước, nhưng cho đến nay Nga chưa chấp nhận.

Trong khi các chi tiết về lời đề nghị của phía Washington về vụ việc của Gershkovich vẫn chưa được tiết lộ, theo các chuyên gia, Moscow có vẻ đang ưu tiên trao đổi Sergey Cherkasov, một công dân Nga bị Mỹ cáo buộc hoạt động gián điệp.

Chuyên gia về ngoại giao con tin Danielle Gilbert tại Đại học Dartmouth cho biết thời điểm bắt giữ Gershkovich xảy ra chỉ vài ngày sau khi Cherkasov bị Mỹ buộc tội vào cuối tháng 3, cũng không phải "là sự trùng hợp ngẫu nhiên". 

Chính phủ Nga phủ nhận công dân Cherkasov hoạt động gián điệp, và người này vẫn chưa ra hầu tòa tại Mỹ về cáo buộc này. Tuy nhiên, trong một tuyên bố, Bộ Tư pháp Mỹ nhấn mạnh các bằng chứng đều cho thấy Cherkasov đã dành nhiều năm để thu thập thông tin bất hợp pháp về các thực thể của Mỹ và chuyển thông tin đó cho phía Nga, làm suy yếu an ninh quốc gia của Washington.

Theo chuyên gia Gilbert, Nga cũng bày tỏ sự quan tâm đến một thỏa thuận nhằm đảm bảo việc thả tự do cho công dân Vadim Krasikov vốn bị kết án chung thân ở Đức kể từ năm 2019 vì tội sát hại một cựu thủ lĩnh Chechnya ngay tại công viên Berlin.

Để đạt được các thỏa thuận như vậy, vai trò tham gia của các quốc gia khác ngoài Mỹ và Nga không phải là chưa từng có tiền lệ, theo chuyên gia Gilbert. Tuy nhiên, việc lôi kéo một nước thứ ba tham gia vào một cuộc trao đổi như vậy có thể tạo ra một tiền lệ nguy hiểm cho Mỹ, theo các quan chức chính quyền nước này.

Cho đến nay, các quan chức chính quyền Mỹ bác bỏ việc đưa ra những suy đoán về nguyên nhân khiến chính quyền Nga bắt giữ Gershkovich, nói rằng "còn quá sớm để đưa ra bất kỳ đánh giá nào".

Những nỗ lực để thả tự do cho Gershkovich vẫn đang trong giai đoạn sơ khai. Chính quyền Tổng thống Biden dường như chưa chính thức phân loại nhà báo Gershkovich là bị "giam giữ sai trái", một chỉ định sẽ chuyển vụ việc đến Văn phòng Đặc phái viên về các vấn đề con tin, nhà đàm phán chính về vấn đề con tin của Mỹ.

Người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ (NSC) John Kirby không cho biết liệu Mỹ có xem xét việc trao đổi tù nhân trong trường hợp của nhà báo Gershkovich hay không.

Các nhà ngoại giao Mỹ ở Moscow vẫn đang nỗ lực để tiếp cận Gershkovich, nhưng không có nhiều tiến triển bất chấp can thiệp từ Ngoại trưởng Antony Blinken và đại sứ Mỹ tại Moscow, một quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết.