Philippines thầm lặng xoay trục khi Mỹ - Trung đối đầu căng thẳng

Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Philippines Rodrigo Duterte đều là những nhà lãnh đạo nổi tiếng với phát ngôn cứng rắn, tuy nhiên cho đến nay cả hai nhà lãnh đạo vẫn chưa đưa ra bất kỳ tuyên bố chính thức nào về mối quan hệ hiện thời giữa hai nước. Mặc dù vậy, có thể dễ dàng nhận ra một thực tế rằng, cả Washington và Manila đều đồng ý gác lại những bất đồng trong quá khứ để đối mặt với một “mối đe dọa” chung lớn hơn mang tên Trung Quốc.

Trong bối cảnh cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc có xu hướng lan rộng thành cuộc xung đột chiến lược trên quy mô rộng lớn hơn, Washington tiếp tục tái khẳng định tầm ảnh hưởng về quân sự và chính trị tại khu vực Đông Nam Á, đồng thời tái thiết quan hệ với các đồng minh.

Do Philippines từ lâu đã trở thành đồng minh thân cận nhất của Mỹ trong khu vực nên việc Washington thắt chặt quan hệ với Manila là điều dễ hiểu. Tuy nhiên kể từ khi lên nắm quyền hồi năm 2016, Tổng thống Duterte đã đưa Philippines rời xa Mỹ và ngả về phía Trung Quốc. Động thái này của Tổng thống Duterte khiến ông vấp phải sức ép từ giới an ninh Philippines về việc phải vực dậy mối quan hệ chiến lược truyền thống với Mỹ.

Cam kết mới đây của chính quyền Trump về việc khôi phục sự hiện diện mạnh mẽ của hải quân Mỹ ở Biển Đông nhằm đối phó với sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc đã trấn an Philippines về quyết tâm của Washington trong việc kiềm chế sự bành trướng của Bắc Kinh.

Về phần mình, Philippines vẫn muốn căng thẳng Mỹ - Trung phải ở trong tầm kiểm soát, bởi lẽ một cuộc xung đột về quân sự nghiêm trọng có thể phá hủy kiến trúc an ninh Đông Á và khiến cho khu vực này gặp nguy hiểm. Những nguy cơ xung đột càng hiện hữu rõ hơn sau vụ chạm trán giữa các tàu hải quân của Mỹ và Trung Quốc trên Biển Đông hồi tháng 9.

Cả Tổng thống Trump, người từng gọi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là “bạn”, và Tổng thống Duterte đều từng thể hiện “tình yêu” dành cho Bắc Kinh và theo đuổi cách tiếp cận thân thiện với Trung Quốc khi mới lên nắm quyền. Tuy nhiên, hai nhà lãnh đạo cứng rắn sau đó đã “đổi chiều” sau thời gian đầu mặn nồng với Trung Quốc. Trong những tháng gần đây, hai đồng minh Manila và Washington ngày càng cho thấy có nhiều quan điểm chung về Trung Quốc.

Trong bài phát biểu hôm 4/10, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đã thẳng thừng tuyên bố Trung Quốc là đối thủ chiến lược chính của Mỹ. Ông Pence cũng nhấn mạnh cách nền kinh tế trỗi dậy của Trung Quốc hỗ trợ cho các tham vọng quân sự của nước này, thể hiện qua các hoạt động quân sự hóa phi pháp ngày càng của Bắc Kinh trên Biển Đông.

Mô tả Trung Quốc là một cường quốc xét lại, chính quyền Trump đã thực thi chính sách “hòa bình thông qua sức mạnh” từng được cố Tổng thống Mỹ Ronald Reagan áp dụng với Liên Xô trước đây. Thậm chí giới phân tích còn cảnh báo về nguy cơ xảy ra Chiến tranh Lạnh mới giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Mỹ gần đây đã triển khai các máy bay ném bom B-52 cũng như các tàu chiến để thách thức Trung Quốc trên Biển Đông. CNN cũng đưa tin Washington đang cân nhắc tiến hành các cuộc tập trận ở cả eo biển Đài Loan và Biển Đông vào tháng 11 để cho thấy rằng “Mỹ có thể đối phó với các đối thủ tiềm tàng trên nhiều mặt trận”.

Các động thái cứng rắn của chính quyền Trump với Trung Quốc đã giúp vực dậy tinh thần của các đồng minh như Philippines. Manila trước đây từng không hài lòng với chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama do thiếu quyết tâm trong việc phân chia rạch ròi tại vùng biển tranh chấp.

Xa Trung, gần Mỹ

Được tiếp động lực từ Mỹ, chính quyền Tổng thống Duterte gần đây đã theo đuổi cách tiếp cận cứng rắn hơn đối với các hành vi bành trướng của Trung Quốc trên Biển Đông cũng như việc Bắc Kinh dần xâm chiếm các vùng biển Philippines tuyên bố chủ quyền. Hồi tháng 5, Philippines đã công bố “3 lằn ranh đỏ” đối với Trung Quốc, cảnh báo quan hệ song phương có thể bị phá hủy nếu Bắc Kinh có bất kỳ hành động đơn phương nào nhằm khai thác tài nguyên tại vùng biển của Philippines, cải tạo bãi cạn Scarborough hay gây hấn với các đơn vị quân đội của Philippines trên Biển Đông.

Hồi tháng 8, Tổng thống Duterte công khai chỉ trích Trung Quốc, kêu gọi nước này “kiềm chế” các hành vi, đồng thời tái khẳng định “quyền đi qua vô hại” theo luật pháp quốc tế. Ông Duterte cũng tuyên bố rằng quân đội Philippines “không cần xin phép ai khi đi qua vùng biển quốc tế”.

Một tuần sau đó, Tổng thống Duterte công khai đe dọa “chiến tranh” với Trung Quốc nếu Bắc Kinh quyết định đơn phương khoan thăm dò đáy biển tại vùng đặc quyền kinh tế của Philippines. Nhà lãnh đạo Philippines thậm chí còn cảnh báo các lực lượng vũ trang của nước này sẽ “mang mã tấu tới và chiến đấu với người Trung Quốc” nếu cần thiết.

Chính quyền Duterte cũng ngày càng tỏ ra thất vọng với sự thất hứa của Trung Quốc khi Bắc Kinh từng cam kết sẽ cung cấp các khoản đầu tư lớn cho Philippines. Bắc Kinh được cho là đã đóng băng các dự án đầu tư lớn với Philippines trong bối cảnh hai nước bất đồng về một thỏa thuận khai thác chung dưới đáy biển tại vùng biển tranh chấp.

Trong bối cảnh Tổng thống Duterte ngày càng bất mãn với Trung Quốc, giới chức quân sự Philippines đẩy mạnh hợp tác quốc phòng với Mỹ.

Cuối tháng 9, Bộ trưởng Quốc phòng Philippines Delfin Lorenzana đã tổ chức các cuộc họp với giới chức Mỹ, bao gồm Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Jim Mattis và Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, về chủ đề liên quan tới sự mở rộng quân sự của Trung Quốc. Hai bộ trưởng Mỹ cam kết sẽ ủng hộ “mạnh mẽ” việc hiện đại hóa các lực lượng vũ trang Philippines.

Vài ngày sau đó, Đô đốc Philip Davidson, Tư lệnh Bộ Chỉ huy Ấn Độ - Thái Bình Dương Mỹ, đã có chuyến thăm cấp cao tới Manila và ký thỏa thuận song phương nhằm mở rộng các cuộc tập trận quân sự thường niên giữa hai nước, nâng số lượng tập trận từ 261 lên 281 cuộc. Các cuộc tập trận mới sẽ tập trung vào hợp tác an ninh hàng hải, nâng cao khả năng phối hợp tác chiến, tập trận tấn công đổ bộ gần các vùng biển tranh chấp.

Ngoài ra, Manila và Washington cũng đang thảo luận về việc mở rộng khả năng tiếp cận của Mỹ đối với các căn cứ quân sự của Philippines, đặc biệt là căn cứ không quân Bautista ở Palawan, gần các đảo tranh chấp của Trung Quốc tại quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền của Việt Nam.

Khi cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng căng thẳng, Philippines cũng đàm phán một thỏa thuận thương mại tự do song phương nhằm cho phép Manila tăng cường khả năng tiếp cận với thị trường Mỹ, đồng thời thúc đẩy các khoản đầu tư từ Mỹ vào Philippines. Philippines cũng là một trong những nước được hưởng lợi chính từ các khoản viện trợ chiến lược của Mỹ, bao gồm chương trình hỗ trợ quân sự nước ngoài trị giá 300 triệu USD của Mỹ dành cho khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương.

Thành Đạt

Theo Nikkei