Những vấn đề của Facebook qua lời tố cáo của chính người trong cuộc

John Tye, người sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Whistleblower Aid (đại diện cho những người tìm cách vạch trần việc phạm pháp), đã được một phụ nữ tự giới thiệu là từng làm việc tại Facebook liên hệ vào cuối mùa xuân. "Người thổi còi" này nói với Tye và tổ chức của ông rằng mình có quyền truy cập hàng chục nghìn trang tài liệu nội bộ của mạng xã hội lớn nhất thế giới.

Trong các cuộc điện thoại, người phụ nữ trên yêu cầu sự bảo vệ của pháp luật và bảo mật cách mình tiết lộ thông tin. Tye trả lời rằng ông hiểu sức hấp dẫn của những gì cô cung cấp "trong vài phút", đồng ý làm người đại diện cho cô và đặt bí danh là "Sean."

"Cô ấy là một người rất can đảm và chấp nhận rủi ro cá nhân để buộc một công ty nghìn tỷ USD có trách nhiệm giải trình", Tye nói với New York Times.

"Người thổi còi" lộ diện

Hôm 3/10, "Sean" chính thức lộ diện khi xuất hiện trong một chương trình phỏng vấn trên đài CBS của Mỹ. Cô là Frances Haugen - cựu giám đốc quản lý sản phẩm tại Facebook.

Là một người quản lý sản phẩm, Haugen có thời gian làm việc gần 2 năm trong nhóm quản lý thông tin sai lệch tại mạng xã hội này trước khi nghỉ việc hồi tháng 5. Haugen đã sử dụng các tài liệu mà cô gom góp được để tiết lộ mức độ mà Facebook biết về những tác hại mà mạng xã hội này gây ra, cũng như cung cấp bằng chứng cho các nhà lập pháp, cơ quan quản lý và các phương tiện thông tin đại chúng.

Trong cuộc phỏng vấn trên chương trình "60 phút" được phát sóng trên CBS vào Chủ nhật vừa qua, Haugen, 37 tuổi, cho biết cô đã trở nên hoảng hốt với những gì mình thấy trên Facebook. Cô tố cáo Facebook "đặt lợi ích của mình lên trên lợi ích của công chúng". Vì vậy, Haugen đã sao chép các tài liệu nghiên cứu nội bộ của Facebook và quyết định sẽ làm điều gì đó với chúng.

"Tôi đã biết các mạng xã hội và Facebook thậm chí còn tồi tệ hơn nhiều so với những gì tôi biết trước đây", Haugen cho biết. "Facebook, nhiều lần, đã cho thấy họ chọn lợi nhuận hơn tính an toàn".

Haugen đã cung cấp nhiều tài liệu cho Wall Street Journal và báo này tháng trước đã bắt đầu công bố kết quả điều tra. Những tiết lộ - bao gồm việc Facebook biết Instagram đang làm trầm trọng thêm các vấn đề về hình ảnh cơ thể ở thanh thiếu niên và rằng mạng xã hội này có hệ thống hai cấp phụ thuộc - đã vấp phải nhiều chỉ trích từ các nhà lập pháp, cơ quan quản lý và công chúng.

Haugen cũng đã đệ đơn khiếu nại kèm bằng chứng với Ủy ban Chứng khoán và Sàn giao dịch, cáo buộc Facebook đã lừa dối các nhà đầu tư. Cô đã trao đổi với giới lập pháp Mỹ như Thượng nghị sĩ Richard Blumenthal, đảng viên Dân chủ bang Connecticut, và Thượng nghị sĩ Marsha Blackburn, đảng viên Cộng hòa bang Tennessee, và chia sẻ nhiều tài liệu với họ.

Vào ngày 5/10, cô đã ra điều trần trước một ủy ban của Thượng viện Mỹ về tác động của Facebook đối với thanh thiếu niên. Tại đây, cô cũng mạnh mẽ nêu ra các vấn đề mà cô xem là nghiêm trọng của gã khổng lồ công nghệ này.

Ngày càng nhiều nhân viên của Facebook lên tiếng

Những việc Haugen làm là một dấu hiệu cho thấy Facebook ngày càng có vấn đề. Khi công ty này phát triển thành một gã khổng lồ với hơn 63.000 nhân viên, một số người làm việc tại đây tỏ ra không hài lòng khi chứng kiến Facebook lún sâu từ tranh cãi này đến tranh cãi khác về quyền riêng tư dữ liệu, thông tin sai lệch và nội dung kích động thù địch.

Năm 2018, Christopher Wylie, một cựu nhân viên bức xúc của công ty tư vấn Cambridge Analytica, đã tạo tiền đề cho sự rạn nứt đó. Ông trao đổi với các tờ báo lớn như New York Times, Observer of London và Guardian để tiết lộ rằng Cambridge Analytica đã thu thập dữ liệu cho Facebook một cách không phù hợp để xây dựng hồ sơ cử tri, mà không có sự đồng ý của người sử dụng mạng xã hội này.

Sau đó, nhiều nhân viên khác của Facebook bắt đầu lên tiếng. Cuối năm đó, họ đã cung cấp các bản ghi nhớ điều hành và tài liệu lập kế hoạch cho các hãng tin tức như The Times và BuzzFeed News. Vào giữa năm 2020, những nhân viên không đồng ý cách Facebook xử lý một bài đăng gây tranh cãi của cựu Tổng thống Donald Trump, đã tổ chức phản đối trực tuyến và gửi thêm thông tin nội bộ đến các hãng tin Mỹ.

Mark Zuckerberg, giám đốc điều hành của Facebook, từng cho biết trong một cuộc họp với nhân viên vào tháng 6/2020: "Tôi nghĩ rằng trong năm vừa qua, đã xảy ra các vụ rò rỉ nhiều hơn chúng ta muốn".

Facebook đã cố gắng đáp trả Haugen. Vào thứ Sáu, Nick Clegg, Phó chủ tịch phụ trách chính sách và các vấn đề toàn cầu của Facebook, đã gửi cho các nhân viên một bản ghi nhớ dài 1.500 từ trình bày những gì mà "người thổi còi" có thể tiết lộ, và gọi những cáo buộc đó là "gây hiểu lầm". Vào Chủ nhật vừa rồi, Clegg đã xuất hiện trên kênh CNN để bảo vệ công ty, tuyên bố rằng nền tảng phản ánh các mặt của xã hội, cũng như họ đang cố gắng "giảm cái xấu và nhân rộng cái tốt".

Lena Pietsch, người phát ngôn của công ty, hồi cuối tuần qua cho biết họ đang tiếp tục "thực hiện những cải tiến đáng kể nhằm giải quyết việc lan truyền thông tin sai lệch và nội dung có hại. Giả thuyết cho rằng chúng tôi khuyến khích nội dung xấu và không làm gì là không đúng sự thật".

Trước khi chính thức lộ diện, Haugen và nhóm của cô đã lập một tài khoản Twitter và một trang web cá nhân. Trên trang web này, Haugen được mô tả là "người ủng hộ sự giám sát của công chúng đối với các phương tiện truyền thông xã hội".

Theo nội dung trên web, Haugen sinh ra ở thành phố Iowa, bang Iowa. Cô đã học ngành kỹ thuật điện và máy tính tại Đại học Olin và có bằng MBA của Đại học Harvard. Sau đó, cô làm lập trình viên tại Google, Pinterest và Yelp. Vào tháng 6/2019, cô trở thành nhân viên của Facebook.

Khiếu nại của Haugen gửi lên SEC (Ủy ban chứng khoán và sàn giao dịch Mỹ) dựa trên kho tài liệu của bản thân cô và nhiều thông tin khác. Mỗi thông tin trình bày chi tiết một chủ đề khác nhau - như vai trò của Facebook trong việc truyền bá thông tin sai lệch sau cuộc bầu cử năm 2020 và tác động của các sản phẩm của mạng xã hội này đối với sức khỏe tinh thần của thanh thiếu niên - và cáo buộc công ty đã đưa ra "những tuyên bố sai lệch và thiếu sót đáng kể trong tuyên bố với các nhà đầu tư cũng như các nhà đầu tư tiềm năng".

Chẳng hạn, khi Facebook công khai việc chống lại thông tin sai lệch và chủ nghĩa cực đoan bạo lực liên quan đến cuộc bầu cử năm 2020 và cuộc bạo loạn, thì các tài liệu của Haugen kể một câu chuyện khác, rằng trên thực tế Facebook biết các thuật toán và nền tảng của mình quảng bá những nội dung có hại đó, và họ đã thất bại trong việc triển khai các biện pháp xử lý được đề xuất.

Tye cho biết ông đã liên lạc với văn phòng tố cáo của SEC và bộ phận thực thi liên quan đến Facebook. SEC thường cung cấp sự bảo vệ cho những "người thổi còi" của các công ty để bảo vệ họ khỏi sự trả thù. Cơ quan này cũng trao thưởng từ 10% đến 30% nếu thông tin cung cấp dẫn đến việc mức phạt tiền hơn 1 triệu USD. SEC hiện chưa có phản hồi về các thông tin trên.

Facebook đứng trước sức ép ngày càng lớn 

Sau khi nộp đơn khiếu nại lên SEC, Haugen và nhóm pháp lý của cô đã liên hệ với hai Thượng nghị sĩ Blumenthal và Blackburn, Tye cho biết. Trước đó, vào tháng 5, các nghị sĩ đã tổ chức một cuộc điều trần về vấn đề bảo vệ trẻ em trực tuyến, tập trung vào cách mà các công ty như Facebook thu thập dữ liệu thông qua các ứng dụng như Instagram.

Vào tháng 8, Thượng nghị sĩ Blumenthal và Blackburn đã gửi một lá thư cho giám đốc điều hành Mark Zuckerberg yêu cầu Facebook cung cấp nghiên cứu nội bộ của công ty về việc các dịch vụ của họ đang ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của trẻ em như thế nào. Facebook trả lời bằng một lá thư nhắc đến tác động tích cực của ứng dụng đối với trẻ em, và lảng tránh các câu hỏi về nghiên cứu nội bộ.

Nhưng các tài liệu từ Haugen cho thấy chính Facebook đã thực hiện nhiều nghiên cứu về những ảnh hưởng mà các sản phẩm của mạng xã hội này có thể gây ra đối với thanh thiếu niên, Thượng nghị sĩ Blumenthal cho biết trong một cuộc phỏng vấn vào tuần trước. Ông nói, công ty đã tham gia vào việc "giấu diếm và lừa dối".

Trong cuộc phỏng vấn vào Chủ nhật vừa rồi, ông Blumenthal cho biết Haugen "đã chứng tỏ bản thân là người đáng tin cậy, can đảm và thuyết phục từ chuyến thăm đầu tiên của cô ấy tới văn phòng của tôi vào cuối mùa hè".

Tye cho hay một số tài liệu của Haugen cũng đã được chuyển cho tổng chưởng lý tiểu bang của California, Vermont, Tennessee, Massachusetts và Nebraska.

Nhưng ông Tye cho biết, các tài liệu không được chia sẻ với Ủy ban Thương mại Liên bang, nơi đã đệ đơn kiện chống độc quyền nhằm vào Facebook. Trong một đoạn video do Whistleblower Aid đăng tải mới đây, Haugen cho biết cô không tin rằng việc làm suy yếu Facebook sẽ giải quyết được các vấn đề vốn có tại công ty. "Con đường phía trước là về tính minh bạch và quản trị, không phải nhằm chia nhỏ Facebook", cô nói trong video.

Haugen cũng đã trò chuyện với các nghị sĩ ở Pháp, Anh, và một thành viên của Nghị viện châu Âu. Trong tháng này, cô dự kiến sẽ xuất hiện trước một ủy ban của quốc hội Anh. Tiếp theo đó là các điểm dừng tại Web Summit, một hội nghị công nghệ ở Lisbon và ở Brussels, nơi Haugen gặp gỡ các nhà hoạch định chính sách châu Âu vào tháng 11, Tye cho biết.

Vào Chủ nhật, trang kêu gọi tài trợ trên GoFundMe mà Whistleblower Aid lập cho Haugen đã hoạt động. Nhấn mạnh rằng Facebook có "nguồn lực vô hạn và đội quân luật sư", nhóm đặt mục tiêu huy động được 10.000 USD. Chỉ trong 30 phút đầu, 18 nhà tài trợ đã quyên góp 1.195 USD. Ngay sau đó, mục tiêu gây quỹ đã được tăng lên 50.000 USD.