"Lằn ranh đỏ" của Ukraine về lãnh thổ khi Mỹ đề xuất thỏa thuận hòa bình

Chiến dịch quân sự của Nga tại Ukraine vẫn tiếp diễn, bất chấp cam kết của Tổng thống Mỹ Donald Trump về việc chấm dứt xung đột trong vòng 24 giờ sau khi ông trở lại nắm quyền vào tháng 1. Nếu Tổng thống Trump thành công trong việc làm trung gian cho một thỏa thuận hòa bình, thỏa thuận này sẽ phải giải quyết tương lai của các vùng lãnh thổ mà Nga sẽ kiểm soát ở Ukraine.

Theo kế hoạch hòa bình gồm 28 điểm do Mỹ soạn thảo và chuyển cho Ukraine, bán đảo Crimea và phần lớn khu vực Donbass ở miền Đông Ukraine - bao gồm cả những khu vực mà Moscow chưa kiểm soát hoàn toàn - sẽ được công nhận là thuộc về Nga trên thực tế. Kế hoạch của Mỹ cũng đề xuất giới hạn quy mô quân đội Ukraine và ngăn Kiev gia nhập NATO.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và các đồng minh châu Âu của Kiev đang thúc đẩy việc xem xét lại kế hoạch hòa bình của Mỹ.

Theo một tuyên bố chung, mặc dù các cuộc đàm phán giữa Mỹ và Ukraine đã mang lại "một khuôn khổ hòa bình được cập nhật và hoàn thiện", nhưng vẫn còn những điểm mấu chốt gây tranh cãi, bao gồm vấn đề lãnh thổ.

Các vùng lãnh thổ Nga đang kiểm soát tại Ukraine

Tính đến giữa tháng 11, Nga đã kiểm soát gần 1/5 lãnh thổ Ukraine và chiến dịch quân sự của Nga trải dài trên tiền tuyến hơn 1.000km.

Nga tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea ở Biển Đen vào năm 2014 sau cuộc trưng cầu dân ý. Sau khi mở chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2/2022, quân đội Nga đã kiểm soát phần lớn khu vực Donetsk và Lugansk (vùng Donbass). Nga cũng đã kiểm soát một phần của tỉnh Kherson và Zaporizhzhia ở phía nam Ukraine, bao gồm nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, nhà máy điện hạt nhân lớn nhất châu Âu.

Các cuộc trưng cầu dân ý ở Lugansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia diễn ra từ ngày 23-27/9/2022. Các chính quyền thân Nga ở 4 khu vực này xác nhận, đa số người dân đều ủng hộ sáp nhập vào Nga.

Ngày 5/10/2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã ký luật sáp nhập 4 vùng Lugansk, Donetsk, Kherson và Zaporizhzhia vào Nga. Đây là thủ tục cuối cùng nhằm hoàn tất việc đưa những vùng trên trở thành lãnh thổ Nga.

Khi Kherson, Zaporizhzhia, Lugansk, Donetsk sáp nhập vào Nga, luật pháp Nga sẽ được ban hành ở các vùng này. Moscow cũng tuyên bố Nga có quyền sử dụng mọi biện pháp để bảo vệ lãnh thổ của mình và lãnh thổ sáp nhập.

Biên giới Ukraine thay đổi như thế nào theo kế hoạch của Mỹ?

Theo đề xuất hòa bình 28 điểm của Mỹ, Crimea, Lugansk và Donetsk sẽ được công nhận thuộc quyền kiểm soát của Nga trên thực tế và Mỹ sẽ là một trong những bên công nhận. Trong khi đó, Kherson và Zaporizhzhia sẽ được đóng băng theo giới tuyến hiện tại.

Ngoài ra, Nga sẽ từ bỏ các vùng lãnh thổ khác mà nước này kiểm soát ngoài 5 khu vực trên theo thỏa thuận. Ukraine sẽ rút khỏi một phần ở tỉnh Donetsk mà nước này đang kiểm soát, khu vực này sẽ trở thành vùng đệm phi quân sự trung lập, được quốc tế công nhận là lãnh thổ thuộc Nga, nhưng Nga sẽ không đưa quân vào vùng phi quân sự này.

Lập trường của Ukraine 

Tổng thống Zelensky và các đồng minh châu Âu đang thúc đẩy các cuộc thảo luận để đảm bảo rằng bất kỳ việc trao đổi lãnh thổ nào chỉ diễn ra sau khi xung đột chấm dứt ở giới tuyến hiện tại.

Theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, nếu Ukraine nhượng lại toàn bộ tỉnh Donetsk, họ sẽ rút lui đến một vị trí gần như không thể phòng thủ trong trường hợp Nga phát động chiến dịch quân sự mới.

ISW cho rằng "vành đai pháo đài" của Ukraine - tuyến phòng thủ kiên cố then chốt đã nhiều năm ngăn chặn các cuộc tiến công sâu hơn của Nga - sẽ dễ bị lực lượng Nga kiểm soát nếu không được bảo vệ trong vùng đệm phi quân sự.

Tổng thống Zelensky từng nhiều lần khẳng định Ukraine sẽ không bao giờ công nhận các vùng lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát thuộc chủ quyền của Nga. Ông viện dẫn Hiến pháp Ukraine, được thông qua năm 1996, khẳng định lãnh thổ của Ukraine là "không thể chia cắt và bất khả xâm phạm". Văn bản này cũng xác định Crimea là một vùng lãnh thổ có chế độ cộng hòa tự trị, là "một bộ phận cấu thành không thể tách rời của Ukraine".

Theo hãng tin Bloomberg, phần lớn người dân Ukraine phản đối việc từ bỏ bất kỳ vùng lãnh thổ nào, mặc dù mức độ ủng hộ quan điểm này đã giảm bớt khi giao tranh kéo dài.

Theo một cuộc thăm dò do Viện Xã hội học Quốc tế Kiev thực hiện, vào tháng 5/2022, khoảng 82% người Ukraine cho biết họ không muốn từ bỏ bất kỳ vùng lãnh thổ nào, ngay cả khi điều này khiến xung đột kéo dài hơn và ảnh hưởng đến nền độc lập của Ukraine. Đến đầu tháng 10 năm nay, tỷ lệ này đã giảm xuống còn 54%.

"Lằn ranh đỏ" của Ukraine

Chủ tịch Quốc hội Ukraine Ruslan Stefanchuk ngày 24/11 tuyên bố Kiev vẫn sẵn sàng đàm phán hòa bình với Nga, nhưng sẽ không bao giờ chính thức công nhận sự kiểm soát của Nga về lãnh thổ hoặc chấp nhận các hạn chế về quy mô quân đội hay gia nhập liên minh.

Theo ông Stefanchuk, đây là những "lằn ranh đỏ" mà không ai có thể vượt qua, "cả về mặt thực tế, pháp lý lẫn đạo đức".

"Không công nhận sự kiểm soát của Nga đối với các vùng lãnh thổ của Ukraine, không đặt ra giới hạn đối với lực lượng vũ trang Ukraine, và không có quyền phủ quyết đối với lựa chọn liên minh trong tương lai của Ukraine", quan chức Ukraine nhấn mạnh.

Trước đó, tại một phiên họp của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc vào ngày 20/11, Phó Đại diện Thường trực Ukraine tại Liên hợp quốc Khrystyna Hayovyshyn xác nhận Ukraine đã nhận được dự thảo kế hoạch hòa bình từ Mỹ và bày tỏ sự ủng hộ đối với ý định của Tổng thống Donald Trump về việc chấm dứt xung đột với Nga.

Tuy nhiên, bà Hayovyshyn nhấn mạnh rằng Ukraine vẫn có những "lằn ranh đỏ" của nước này.

Bà tuyên bố Ukraine sẽ không bao giờ công nhận các vùng lãnh thổ bị Nga kiểm soát là "của Nga", cũng không đồng ý với bất kỳ hạn chế nào đối với quyền tự vệ của Ukraine và sẽ không chấp nhận những hạn chế đối với việc lựa chọn liên minh hoặc khối của Ukraine.

Trong các tuyên bố gần đây, Nga liên tục khẳng định lập trường rằng thỏa thuận hòa bình chỉ có thể đạt được với điều kiện Ukraine đảm bảo các yêu cầu như cam kết trung lập, công nhận chủ quyền của Moscow đối với các vùng lãnh thổ mà Nga đã giành quyền kiểm soát.

Tổng thống Vladimir Putin cũng tuyên bố Nga sẽ tìm kiếm một thỏa thuận hòa bình ở Ukraine nhằm đảm bảo an ninh lâu dài của mình và sẽ không rút lui khỏi những vùng lãnh thổ mà Moscow đã giành được trong cuộc xung đột với Kiev.

Các nhà lãnh đạo châu Âu, cùng với Canada và Nhật Bản (2 nước thành viên G7), ủng hộ lập trường của Tổng thống Zelensky về vấn đề biên giới lãnh thổ. Các nhà lãnh đạo gọi kế hoạch 28 điểm của Mỹ là cơ sở để đàm phán thỏa thuận hòa bình, nhưng vẫn cần xem xét thêm.

Các quan chức Mỹ và Ukraine đã đàm phán tại Geneva vào ngày 23/11 để xem xét kế hoạch 28 điểm do Mỹ đề xuất. Theo một tuyên bố chung, hai bên đã đạt được "tiến triển đáng kể trong việc thống nhất lập trường".

Tuy vậy, chính quyền Tổng thống Zelensky đang phải đối mặt với những sức ép nhất định. Bloomberg đưa tin, chính quyền Tổng thống Trump dọa sẽ cắt giảm nguồn cung vũ khí và ngừng chia sẻ thông tin tình báo vốn rất quan trọng đối với hệ thống phòng không của Ukraine, trừ khi ông Zelensky chấp nhận một thỏa thuận.

Trong khi đó, triển vọng Ukraine nhận được viện trợ tài chính quan trọng từ Liên minh châu Âu (EU) nhằm giúp duy trì nỗ lực của Kiev trong cuộc xung đột với Nga vẫn chưa chắc chắn. EU đang gặp khó khăn do những quan điểm chia rẽ xung quanh việc sử dụng tài sản bị đóng băng của Nga để cung cấp khoản vay 140 tỷ euro.