Iran sẽ "ra đòn" mạnh thế nào nếu lệnh ngừng bắn với Israel đổ vỡ?

Vào ngày 23/6, Tổng thống Donald Trump tuyên bố Mỹ đã làm trung gian cho một thỏa thuận ngừng bắn "hoàn toàn" giữa Israel và Iran. Tuy nhiên kể từ đó đã có những dấu hiệu cho thấy thỏa thuận này đang trên bờ vực đổ vỡ.

Ngày 24/6, ông Trump đã hối thúc cả Israel và Iran kiềm chế, kêu gọi hai nước "không vi phạm" lệnh ngừng bắn. Sau đó, ông thúc giục Israel tránh "thả những quả bom" xuống Iran, nếu không sẽ có nguy cơ phạm phải sai lầm “nghiêm trọng".

Andreas Krieg, chuyên gia về vùng Vịnh tại Viện Nghiên cứu Trung Đông thuộc trường King's College London, cho biết các hoạt động bí mật đang diễn ra và các vụ phóng tên lửa đã làm suy yếu mức độ khả thi của thỏa thuận này.

"Lệnh ngừng bắn, vốn có hiệu lực sau khi Mỹ và Qatar làm trung gian, hiện mong manh và dễ vỡ. Nó phụ thuộc nhiều hơn vào tín hiệu chính trị và thái độ công khai hơn là vào các cơ chế thực thi cụ thể", chuyên gia Krieg nhận định.

Mặc dù bị áp đảo trước kho vũ khí tiên tiến của Israel, Iran vẫn có một số lựa chọn quân sự trong trường hợp lệnh ngừng bắn mong manh bị sụp đổ.

Phong tỏa eo biển Hormuz

"Có một trường hợp lệnh ngừng bắn được duy trì, nhưng cũng có một trường hợp cả hai bên đều muốn là bên cuối cùng khai hỏa", Chris Doyle, giám đốc Hội đồng Anh - Ả rập, cho biết.

Nếu lệnh ngừng bắn sụp đổ, đòn bẩy địa chính trị mạnh nhất của Iran vẫn là eo biển Hormuz — một nút giao quan trọng nơi có 20% lượng dầu của thế giới chảy qua.

Iran từ lâu đã đe dọa sẽ chặn eo biển này.

Mặc dù Iran không có thẩm quyền pháp lý để đóng cửa eo biển Hormuz hoàn toàn, họ có thể làm tê liệt thị trường năng lượng toàn cầu bằng cách khiến vùng biển này trở nên khó có thể điều hướng được.

"Trong bối cảnh bình thường, hành động này có thể bị coi là một lựa chọn tự sát vì Iran phụ thuộc vào doanh thu từ xuất khẩu dầu mỏ thông qua eo biển đó", Jacob Parakilas, nhà nghiên cứu về Chiến lược, Chính sách và Năng lực Quốc phòng tại tổ chức RAND Châu Âu, nhận định.

"Nhưng nếu các cuộc tấn công của Israel gây ra đủ thiệt hại cho cơ sở hạ tầng dầu mỏ của Iran, thì tính toán đó có thể thay đổi", ông Parakilas nói, đồng thời cho biết Iran có thể sử dụng tàu nhỏ trang bị tên lửa, máy bay không người lái và thủy lôi hải quân.

"Kho vũ khí này có thể gây ra thách thức đáng kể cho hoạt động hàng hải", Sidharth Kaushal, chuyên gia về sức mạnh hải quân tại Viện nghiên cứu Royal United Services, dự đoán.

Ông Kaushal cho biết Hải quân Mỹ được trang bị để đối phó với tình huống này, nhưng sẽ gây ra sự tốn kém cho tất cả các bên liên quan. Việc đóng cửa hoàn toàn eo biển có thể đẩy giá dầu thô lên cao.

Tấn công căn cứ quân sự Mỹ

Đầu tuần này, Iran đã phóng tên lửa vào Al Udeid, căn cứ lớn nhất của Mỹ trong khu vực. Sự việc này xảy ra trước khi lệnh ngừng bắn được công bố.

Mặc dù Qatar cho biết hệ thống phòng không của nước này đã đánh chặn được tên lửa và không có thương vong nào được báo cáo, cuộc tấn công cho thấy Iran sẵn sàng nhắm vào các căn cứ của Mỹ.

Mỹ đã tăng cường sức mạnh trong khu vực bằng cách triển khai các nhóm tác chiến tàu sân bay và hệ thống phòng thủ tên lửa, đồng thời bố trí lại máy bay, bao gồm máy bay ném bom B-2, tránh xa các địa điểm dễ bị tấn công như Al Udeid.

Tuy nhiên, chuyên gia Doyle tin rằng Iran khó có thể leo thang trực tiếp chống lại Mỹ.

Thay vào đó, ông cho biết chiến lược của Iran có thể là kéo dài xung đột với Israel, nhằm mục đích đánh bại ý chí chính trị và kinh tế của nước này.

Ông Doyle mô tả đây là một cuộc chiến tranh tiêu hao, thay vì một cuộc chiến tranh tấn công quyết định.

"Trong khi những vũ khí nguy hiểm này vẫn đang được sử dụng, bất cứ điều gì cũng có thể xảy ra", chuyên gia nói.

Các lực lượng ủy nhiệm

Ngoài hành động quân sự trực tiếp, Iran từ lâu đã dựa vào mạng lưới lực lượng ủy nhiệm của mình, gồm Hezbollah ở Li Băng, lực lượng dân quân Shia ở Iraq và Syria, và Houthi ở Yemen.

Những lực lượng này có thể hỗ trợ Iran tấn công Israel hoặc tài sản của Mỹ mà không cần đối đầu trực tiếp.

Tuy nhiên, sức mạnh của các lực lượng ủy nhiệm này không còn như trước nữa.

Các cuộc tấn công của Israel đã làm suy yếu lực lượng lãnh đạo quân sự của Hamas và đẩy Hezbollah vào thế phải rút lui sau các cuộc không kích dữ dội và một cuộc xâm nhập vào miền nam Li Băng. Trong khi đó, Tổng thống Bashar Assad đã bị lật đổ ở Syria.

Cái chết của thủ lĩnh Hezbollah Hassan Nasrallah và Ismail Haniyeh, thủ lĩnh của cánh chính trị Hamas, đã làm suy yếu thêm tầm ảnh hưởng của Tehran.

Edmund Fitton-Brown, cố vấn cấp cao của Dự án Chống chủ nghĩa cực đoan, cảnh báo Tehran có thể sắp sử dụng hết chiến lược ủy nhiệm của mình.

"Iran không thể cung cấp cho các lực lượng ủy nhiệm, Houthi đang bị bao vây. Các mối đe dọa chính đối với Mỹ sẽ đến từ các lực lượng ủy nhiệm của Iraq, và thậm chí họ có thể hành động độc lập thay vì dưới sự chỉ huy trực tiếp của Iran", chuyên gia Fitton-Brown cho biết.

Việc kích hoạt các lực lượng này hàng loạt cũng có nguy cơ leo thang rộng hơn, đặc biệt là nếu sử dụng vũ khí phi truyền thống.

Kho tên lửa đạn đạo

Trong khi lực lượng không quân Iran không thể cạnh tranh với Israel, kho vũ khí tên lửa đạn đạo của nước này đã mở rộng thành kho vũ khí lớn nhất trong khu vực.

Tehran hiện sở hữu khoảng 3.000 tên lửa, bao gồm kho vũ khí tầm trung dẫn đường chính xác, nhiên liệu rắn ngày càng tăng như Fattah-1 và Kheibarshekan, cả hai đều được sử dụng trong cuộc tấn công vào Israel hồi tháng 10 năm ngoái.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết những vũ khí này cũng giảm đáng kể.

"Nguồn cung tên lửa đạn đạo của Iran không phải là vô hạn và đã giảm đáng kể", Yaniv Voller, giảng viên cao cấp về Chính trị Trung Đông tại Đại học Kent, cho biết.

Chuyên gia Fitton-Brown cũng đồng tình với quan điểm này: "Chúng chủ yếu bị cạn kiệt vì đã được sử dụng và Israel đã nhắm vào các địa điểm công nghiệp - quân sự".

Lựa chọn khác

Browne Maddox, giám đốc nhóm nghiên cứu Chatham House, cho rằng Iran không có nhiều lựa chọn khả thi. Nhưng họ vẫn có thể lựa chọn một phương án "thay vì bị ép phải quay lại bàn đàm phán”.

Bà Maddox cho biết một lựa chọn cho Tehran là kéo dài các cuộc đàm phán trong khi âm thầm xây dựng lại chương trình hạt nhân, tận dụng những bất đồng đang diễn ra trong nội bộ chính quyền Tổng thống Trump về cách thức đối phó tốt nhất với Iran.

Tất cả các lựa chọn quân sự của Iran đều có nguy cơ bị Mỹ hoặc Israel đáp trả tàn khốc.

"Iran không có lựa chọn hoàn hảo. Họ đã hết lựa chọn hoàn hảo rồi", chuyên gia Fitton-Brown cho biết thêm.