Elon Musk, DOGE và quyền lực khổng lồ

Hành trình từ doanh nhân tỷ phú trở thành chính trị gia tại Nhà Trắng của ông Elon Musk không hề đơn giản. Mối quan hệ của ông với Tổng thống Trump cũng từng trải qua không ít thách thức. Trước đó, 2 bên đã có khá nhiều bất đồng quan điểm công khai.

Trong nhiều thập niên, ông Musk đã kiên trì ủng hộ đảng Dân chủ. Năm 2016, ông Musk cho rằng ông Trump "không phải là người phù hợp" để trở thành tổng thống. 

Tuy nhiên, dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, sự ủng hộ của ông Musk dành cho đảng Dân chủ cũng giảm dần. Ông bất đồng với lập trường của chính quyền ông Biden về các vấn đề liên quan tới luật lao động và quyền của người chuyển giới. Cụ thể, các công ty của ông Musk đã phải đối mặt với một số cuộc điều tra liên bang về các hoạt động tuyển dụng, việc ông tiếp quản Twitter và những tuyên bố về tính năng lái tự động của xe điện Tesla.

Bên cạnh đó, Tesla là một trong những nhà sản xuất xe điện lớn nhất thế giới, nhưng ông Musk không được mời tham dự hội nghị thượng đỉnh về xe điện của Nhà Trắng năm 2021. Vì vậy, vào tháng 11/2023, ông đã chia sẻ với hãng tin New York Times rằng ông sẽ không bỏ phiếu cho ông Biden nữa, nhưng cũng không ủng hộ ông Trump.

Tuy nhiên, ông Musk lại hướng sự chú ý sang đảng Cộng hòa khi cuộc bầu cử tổng thống năm 2024 ở giai đoạn quyết định. 

Ban đầu, ông Musk ủng hộ đối thủ của ông Trump trong đảng Cộng hòa, Thống đốc Florida Ron DeSantis. Tháng 3/2024, mặc dù ông có thiên hướng chuyển sang ủng hộ ông Trump, nhưng vẫn công khai tỏ ra lưỡng lự trong việc ủng hộ bất kỳ đảng nào. Ông tuyên bố trên X rằng ông sẽ không quyên góp cho bất kỳ ứng viên tổng thống nào.

Thái độ của ông đã thay đổi nhanh chóng sau vụ ông Trump bị ám sát hụt vào tháng 7/2024. Ngay sau sự kiện này, ông Musk đã hoàn toàn ủng hộ ông Trump và cam kết quyên góp khoảng 45 triệu USD mỗi tháng cho quỹ America PAC của ứng viên Cộng hòa. 

Tháng 10/2024, lần đầu tiên ông Musk xuất hiện trước công chúng cùng ông Trump và tuyên bố sẽ tặng 1 triệu USD mỗi ngày cho những cử tri ở các tiểu bang dao động đã ký vào bản kiến nghị từ America PAC để ủng hộ quyền tự do ngôn luận và quyền mang vũ khí.

Với những nỗ lực trên, ngay sau khi ông Trump tái đắc cử tổng thống, ông Musk được bổ nhiệm làm lãnh đạo Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE). 

Cải cách triệt để bộ máy chính phủ

DOGE không phải là một cơ quan chính phủ thông thường. Những cơ quan như DOGE thường được nghị viện thành lập với nhiệm vụ đặc thù và được tài trợ cố định. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa rõ quy mô ngân sách và nhân sự của DOGE.

Nhiệm vụ của DOGE là thực hiện các cải cách triệt để bộ máy chính phủ Mỹ, chẳng hạn như thu hẹp quy mô chính phủ và giảm chi tiêu, có khả năng tạo ra sự thay đổi trong bộ máy quan liêu liên bang.

Sắc lệnh hành pháp mà ông Trump ký đã mở đường cho việc sa thải hàng loạt nhân viên liên bang. Cũng theo sắc lệnh hành pháp này, DOGE có quyền ngăn chặn các cơ quan liên bang tuyển dụng mới, trừ khi quan chức hàng đầu tại cơ quan đó đích thân bác bỏ khuyến nghị từ DOGE. 

Trong những tuần đầu nhiệm kỳ của Tổng thống Mỹ Donald Trump, tỷ phú Elon Musk, người được bổ nhiệm lãnh đạo Bộ Hiệu quả chính phủ (DOGE), và cấp dưới của ông đã có được quyền truy cập vào các hệ thống dữ liệu và tài chính được quản lý chặt chẽ và cắt giảm mạnh nhân sự liên bang.

Được Tổng thống Trump trao quyền, tỷ phú Musk đang tiến hành một cuộc rà soát quy mô lớn đối với bộ máy quan liêu liên bang.

Họ nhanh chóng đóng cửa các chương trình cụ thể, thậm chí cả Cơ quan Phát triển Quốc tế Mỹ (USAID) với quy mô hơn 10.000 người cũng "vào tầm ngắm". Họ gửi tin nhắn đến hàng loạt nhân viên liên bang, ám chỉ những người này lười biếng và khuyến khích họ rời bỏ công việc.

Tính đến ngày 2/3, trang web của DOGE cho biết, họ đã tiết kiệm được 105 tỷ USD thông qua xử lý gian lận, xử lý các loại hợp đồng, bán tài sản, hủy tài trợ, giảm lực lượng lao động, điều chỉnh chính sách và tiết kiệm theo quy định. DOGE đã cắt giảm ít nhất 6,5 tỷ USD từ USAID, 502 triệu USD từ Bộ Giáo dục, 232 triệu USD từ Cục An sinh Xã hội và 192 triệu USD từ Cục Quản lý Dịch vụ Tổng hợp.

Những chính sách cắt giảm trên của DOGE đã gây ra các cuộc tranh luận trái chiều. Nhiều người đã ủng hộ mục tiêu cắt giảm chi phí. Theo cuộc thăm dò mới nhất của Harvard CAPS/Harris, 76% người Mỹ ủng hộ DOGE. 

Tại cuộc họp báo của Nhà Trắng hồi đầu tháng, Thư ký báo chí Karoline Leavitt cho biết: "76% người Mỹ ủng hộ những nỗ lực của DOGE trong việc tiến hành một cuộc điều tra toàn diện nhằm tìm ra, loại bỏ gian lận và lãng phí trong chi tiêu của chính phủ".

Trong khi đó, có những ý kiến cho rằng chính sách của DOGE nguy cơ phá bỏ các chương trình phúc lợi thiết yếu. 

Trong một tuyên bố gần đây, ông John Larson, thành viên đảng Dân chủ cho rằng: "Việc sa thải một nửa lực lượng lao động tại Cục An sinh Xã hội và đóng cửa các văn phòng thực địa sẽ dẫn đến sự chậm trễ, gián đoạn và từ chối các phúc lợi". 

Trong động thái gây tranh cãi nhất gần đây, email được coi là "tối hậu thư" của ông Elon Musk đã gây ra sự hoảng loạn và bối rối đối với các nhân viên liên bang. Email được đưa ra sau khi Tổng thống Trump công khai thúc đẩy người đứng đầu DOGE mạnh tay hơn nữa để thực hiện mục tiêu cắt giảm lãng phí ngân sách.

Sự việc này thể hiện rõ tư duy "hành động nhanh và quyết liệt" của ông Musk. 

Một số quan chức chính quyền đã đưa ra hướng dẫn cho nhân viên và nhiều hướng dẫn đi ngược lại với ông Musk. Điều này đã gây nên sự xung đột quyền lực giữa ông và những người đứng đầu cơ quan do Tổng thống Donald Trump bổ nhiệm.

Ông Kash Patel, Giám đốc FBI và là người trung thành với ông Trump, đã chỉ thị cho các nhân viên cơ quan không phản hồi email. Hướng dẫn tương tự cũng được cho nhân viên của Lầu Năm Góc.

Các chuyên gia pháp lý cho rằng ông Musk không có thẩm quyền sa thải bất kỳ ai trong chính phủ liên bang, nơi người lao động được hưởng sự bảo vệ của dịch vụ dân sự, không giống tại các doanh nghiệp tư nhân của ông.

Joseph Fuller, giáo sư thực hành quản lý tại Trường Kinh doanh Harvard, nói rằng các động thái của DOGE phần lớn cho thấy họ đang tập trung vào thu thập thông tin. Điều đó có thể cho phép chính phủ thúc đẩy tự động hóa trong nhiều công việc văn phòng của chính phủ.

"Theo một cách nào đó, những gì họ đang cố gắng làm là có được một bản phác thảo về cách hoạt động của những cơ quan này, từ đó sử dụng công nghệ để giảm chi phí. Nhưng những bối rối mà DOGE tạo ra hiện nay khiến nhiều người không chắc chắn về lợi ích mà nó có thể mang lại", ông nhấn mạnh.

Những ý kiến trái chiều

Giám đốc điều hành Tesla và SpaceX nổi lên như một nhân vật trung tâm bên cạnh Tổng thống Donald Trump dù mới trải qua hơn một tháng nhiệm kỳ.

Ông Musk đang làm việc với một nguồn năng lượng dồi dào suốt ngày đêm, phong cách làm việc thường thấy với nhân viên ở nhiều công ty khác nhau của ông. Tuy nhiên, lần này, ông mang quyền lực được Tổng thống ủy nhiệm.

Ông Musk cho biết, sẵn sàng làm việc vào cuối tuần là một "siêu năng lực" giúp ông có lợi thế hơn đối thủ. Đối thủ mà ông đang đề cập đến là lực lượng lao động liên bang. Ông chia sẻ, ông coi thước đo cuối cùng cho thành công của mình là số USD tiết kiệm được mỗi ngày và ông đang sắp xếp các ý tưởng dựa trên thứ hạng đó.

Chưa có tiền lệ nào về việc một quan chức chính phủ có mức xung đột lợi ích như ông Musk. Cũng chưa có tiền lệ nào về việc một người không phải là nhân viên chính thức có khả năng định hình lại lực lượng lao động liên bang như vậy.

Nhà sử học Douglas Brinkley mô tả ông Musk có không gian hoạt động vô hạn.

Động thái của ông Elon Musk tại các cơ quan liên bang đã châm ngòi cho nhiều cuộc tranh luận về việc ông vượt quá quyền hạn hay gây nên xung đột lợi ích ra sao. Cách tiếp cận nhanh chóng của ông Musk và Ban Hiệu suất Chính phủ (DOGE) đối với các cơ quan liên bang cũng gây ra các vụ kiện tụng.

Giới phê bình cảnh báo về việc DOGE tiếp cận một lượng lớn thông tin cá nhân nhạy cảm của công dân Mỹ. DOGE đứng đầu bởi ông Elon Musk đang sở hữu quyền truy cập vào hệ thống thanh toán của Bộ Tài chính Mỹ, bao gồm thông tin cá nhân của hàng triệu người Mỹ.

Trong khi đó, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết nhóm của ông Musk có quyền truy cập vào hệ thống Bộ Tài chính nhưng chỉ giới hạn ở quyền đọc, có nghĩa là họ không thể thao túng nó. Tuy nhiên, các email cho thấy họ đã tìm cách ngăn chặn các khoản thanh toán từ Cơ quan Hỗ trợ Quốc tế Mỹ (USAID). Việc này làm dấy lên lo ngại về quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu và liệu một số khoản thanh toán có thể bị cắt hay không.

Các nhân viên liên bang cũng theo đuổi vụ kiện nhằm ngăn chặn  giải thể USAID, tuyên bố chỉ quốc hội mới có thẩm quyền đó. Đây là một phần những phản ứng đối với hành động của ông Musk.

Cách tiếp cận gây tranh cãi của ông Musk đối với việc cắt giảm chi phí đã khiến ông trở nên khác biệt. Các tổng thống trước đây có những người dưới quyền hoạt động với quyền lực rộng rãi và cũng có những nhà lãnh đạo doanh nghiệp có ảnh hưởng lớn đến chính phủ, nhưng vẫn không có trường hợp nào tương đồng với những gì vị tỷ phú Musk đang làm.

Sự can thiệp của tỷ phú Musk bị cho là thách thức quyền lực của quốc hội.  Luật liên bang trao cho quốc hội quyền lực cuối cùng để thành lập hoặc bãi bỏ các cơ quan liên bang và lập ngân sách cho họ, yêu cầu công khai các hành động của chính phủ và cấm các cá nhân thực hiện các hành động có thể mang lại lợi ích cá nhân.

Một câu hỏi đặt ra là liệu Tổng thống Trump có hoàn toàn ủng hộ ông Musk hay không. Các nhà báo liên tục đặt câu hỏi cho ông chủ Nhà Trắng về hành động của ông Musk gần đây.

Ông Trump từng khẳng định: "Ông Elon Musk không thể và sẽ không làm bất cứ điều gì mà không có sự chấp thuận của chúng tôi, và chúng tôi sẽ cho ông ấy sự chấp thuận khi thích hợp. Nếu không thích hợp, chúng tôi sẽ không làm".

Mới đây, trong cuộc họp nội các hôm 6/3, ông Trump ngầm vạch giới hạn quyền lực cho tỷ phú Musk. Ông nói, các bộ trưởng mới là người thực sự điều hành cơ quan chính phủ mà họ phụ trách, không phải ông Musk. Ông cũng nêu rõ, tỷ phú Musk được trao quyền đưa ra khuyến nghị, song không được đơn phương quyết định về nhân sự và chính sách.

Thông điệp của ông Trump là động thái đầu tiên nhằm thu hẹp quyền lực của tỷ phú Musk, Politico dẫn nhận định của các nhà bình luận.

Trong khi có những ý kiến chỉ trích các hành động bị cho là vượt quá giới hạn của ông Musk, số khác lại tỏ ra đồng tình.

Giáo sư Michael Morris của Trường Kinh doanh Columbia nhận định, đôi khi cần phải có "sự sáng tạo mang tính phá hủy" để tạo ra những thay đổi triệt để đối với các tổ chức lớn. Tuy nhiên, nhìn chung, các chuyên gia đã hy vọng một cách làm thận trọng hơn. 

Ông Morris vẫn lạc quan rằng cách tiếp cận của ông Musk có thể là giải pháp tốt nhất cho sự lãng phí trong chính phủ. Ông nói: "Bộ máy quan liêu ngày càng phức tạp bởi các chính trị gia luôn tính toán để chiếm lợi thế tại các khu vực bầu cử, đó là một phần của vấn đề. Chúng ta hiếm khi thấy chính quyền và một bộ trưởng như Elon Musk với quyết tâm chính trị như vậy, thậm chí có thể gọi là liều lĩnh chính trị".

Cũng theo ông Morris, khi những nhân vật táo bạo như tỷ phú Musk cố gắng mang lại sự thay đổi nhanh chóng, họ tạo ra những cú sốc cho hệ thống thông thường và dẫn đến sự phản đối. Điều tương tự đang được thấy rõ trong thời gian gần đây trên chính trường Mỹ.

Theo Al Jazeera, New York Times, USA Today